Matalas apaizaren matxinada
Matalas apaizaren matxinada Louis XIV.a Frantziakoaren erreinaldian Zuberoan eginiko matxinada izan zen, Bernard Goihenetxe Matalas apaizak zuzendua, herri xehe zuberotarraren buru.
Arrazoiak aldatu
Louis XIV.a Frantziakoaren (Nafarroako Luis III.a zena) erregealdian Zuberoako Foru eta eskubideak indargabetzeko neurriak hartu ziren, estatu zentralista bat osatze aldera.
Esate baterako, Zuberoako ordezkariak herri bozkariaz hautatzeko aukera deuseztatu egin zen eta hango laborariei zergak handitu zitzaizkien. Gainera, Frantziako Erresuma osoan bezala, herri-lurrak nobleziari eman zitzaizkion.
Mobilizazioa aldatu
Zuberoako Gorteetan Hirugarren Estatuko ordezkariak ez ziren ados jarri neurri berriei erantzuteko. Egoera horretan agertu zen Bernard Gohienetxe Matalas apaiza, Mitikile herriko apaiza.[1] Honek Biltzarretako ordezkari gehienen bermea lortu zuen, baina ez zuen elizarena lortu.
Altxamendua aldatu
Zuberoako herritar xehea une horretan zergapeturik itotzen zituzten Agaramonteko kondeari eta Iruriko bizkondeari hurbildu zitzaizkien, eta zerga-biltzaileari mehatxu egin zioten, makilak eskuetan eta gerra aldarria ahotan. Ehun pertsonak sardeak eta makilak eskuetan zerga-biltzailea exekutatu zuten, gorpua zatikatu eta su eman zioten sinbolikoki herri bateko plazan. Haiekin bat egin zuten beste 7.000 zuberotarrek.[1]
Zuberotarren gehiengo osoak, gizarte oinarriko baserritar, abeltzain eta laborariak ziren, katolikoak, Mauleko elite protestanteen kontrakoak.[1] Altxamendua 1661eko ekainean hasi zen. Noblezia, Iruriko konde eta Maule-Lextarreko burgesiak ordezkatua, 4000 eta 5000 arteko matxinoek erasoa izan zen.
Altxatutakoek Sohütako zenbait etxe erre eta Maule hiria eta gaztelua setiatu zituzten. Setioan 7.000 lagunek hartu zuten parte eta nobleziak Bordeleko armadaren laguntza eskatu behar izan zuen. Bitartean, laborariek kontrolpean zeuzkaten herrietan auzolana antolatzen saiatu zen Matalas.
Armadaren aurkako enfrentamendua aldatu
Jarkiera Sohütan 1661eko urriaren 12an jazo zen. Laborari matxinoak, ia armarik gabe, 100 zaldunez eta infanteriako 400 soldaduz osatutako armadaren aurka borrokatu ziren.
Zuberoako nobleziak eta Bordeleko gudataldeak, Calvo izeneko kapitain mertzenarioak zuzenduta, laborariei irabazi egin zieten. Matalasek ihes egitea lortu zuen, baina Urdiñarbetik gertu harrapatu zuten haren lagunekin batera, Jentañe dorretxean.
Matalasen heriotza aldatu
Matalas Mauleko gaztelura eraman ondoren, epaitu eta heriotza zigorra jaso zuen. Azaroaren 8an Lextarreko enparantzan burua moztu zioten. Ondoren, burua gazteluko kanoi batetik eskegi zuten, eta geroago hiriko ate batetik, herritarren eskarmentutzat. Beste zortzi lagunek ere heriotza zigorra jaso zuten, baina Erronkari eta Zaraitzuko ibarretara ihes egitea lortu zuten.
Kondairak dio hauexek izan zirela bere azken hitzak[2]:
| « | Dolü gabe hiltzen niz, bizia Xiberuarentako emaiten baitüt. |
» |
Matxinadaren ondorioz, nobleziaren boterea areagotu eta Zuberoako Foru eta eskubide historikoak murriztuak izan ziren.
Geroago, Matalas Zuberoako ikur bihurtu eta 1966 arte iraun zuen gurutze bat jarri zen hil zuten lekuan.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c (Frantsesez) «L’affaire du curé de Matalas : vent de révolte, épisode n°2 le curé gouverneur» France Bleu (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
- ↑ www.geocities.com
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q179175
