Wikipedia

Mark Twain

Samuel Langhorne Clemens «Mark Twain» ezizenaz ezaguna (Florida, Missouri, AEB, 1835eko azaroaren 30a - Redding, Connecticut, 1910eko apirilaren 21a)[1], jatorri eskoziarreko idazle estatubatuar ospetsua izan zen. AEBko umoregilerik nagusitzat jo izan dute, eta William Faulknerek[2] esan zuen Ameriketako idazlerik handienetakoa[3] zela ingelesez idatzitako literaturan. Ospe handiko lanak idatzi zituen, A Connecticut Yankee in King Arthur's Court (1889) eta Pudd'nhead Wilson (1894), esaterako, eta The Gilded Age: A Tale of Today (1873) Charles Dudley Warnerrekin batera, baina bere lanik ezagunenak Tom Sawyer-en abenturak eta Huckleberry Finn-en abenturak dira[4]; azken horri, maiz, Ameriketako nobela handia deitu izan zaio. Batez ere, eleberriak idatzi zituen.

Mark Twain

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakSamuel Langhorne Clemens
JaiotzaFlorida (Missouri), 1835eko azaroaren 30a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaMark Twain House (en) Itzuli
HeriotzaRedding (Connecticut), 1910eko apirilaren 21a (74 urte)
Hobiratze lekuaWoodlawn Cemetery (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
AitaJohn Marshall Clemens
AmaJane Lampton Clemens
Ezkontidea(k)Olivia Langdon Clemens  (1870eko otsaila -
Seme-alabak
Anai-arrebak
Hezkuntza
HeziketaCascadilla School (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
alemana
Jarduerak
Jarduerakkazetaria, eleberrigilea, autobiografialaria, irakaslea, umorista, haur literatura idazlea, bidaia idazlea, aforista, zientzia-fikzio idazlea, idazlea, prosalaria eta iritzi-kazetaria
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia
Izengoitia(k)Mark Twain, Sieur Louis de Conte eta Thomas Jefferson Snodgrass
Genero artistikoahistorical fiction (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioaateismoa
IMDB: nm0878494 IBDB: 13531
Musicbrainz: 4d584c99-249e-493f-8c5f-d022bd8de433 Songkick: 334328 Discogs: 463414 IMSLP: Category:Twain,_Mark Find a Grave: 19697 Edit the value on Wikidata

Twain Hannibalen (Missouri) hazi zen, geroago Tom Sawyer eta Huckleberry Finn-en eszenatokia izan zena. Inprimategi batean, ikasketak egin zituen, eta, ondoren, tipografia lanetan aritu zen, Orion Clemens bere anaia nagusiaren egunkarian artikuluak idazten lagunduz. Geroago, Mississippi ibaian, ibai-ontzien pilotu izan zen mendebaldera joan aurretik, Nevadan Orion anaiarekin bat egiteko. Umorez aipatu zuen meatzaritzan izan zuen arrakastarik eza, eta Virginia City Territorial Enterpriserako kazetaritzara jo zuen[5]. Bere umorezko The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County ipuina 1865ean argitaratu zen, Kaliforniako Angels Camp-eko Angels Hotelean entzun zuen istorio batean oinarrituta, non meatzari gisa denbora pixka bat eman baitzuen. Istorio laburrak arreta piztu zuen nazioartean, eta frantsesera ere itzuli zuten[6]. Bere adimenak eta satirak, prosan eta hizkeran, kritikarien eta kideen laudorioak irabazi zituen, eta presidente, artista, industrialari eta Europako erregeen laguna izan zen. Hasieran, amerikar inperialista sutsua izan bazen ere (Hawaiiko uharteetan amerikar interesen alde gogor hitz egin zuen), gero, Amerikako Liga Antiinperialistako presidenteorde izan zen 1901etik 1910ean hil zen arte, Filipinetako eta Amerikako Gerraren aurka gogor agertuz[7][8].

Twainek diru asko irabazi zuen bere idazkera eta hitzaldietatik, baina zatirik handiena galdu zuten enpresetan inbertitu zuen, hala nola Paige Compositorean bere konplexutasunagatik eta zehaztasun gabeziagatik huts egin zuen tipografia mekaniko batean. Atzerapauso finantzario horien harira, porrot-aitorpena aurkeztu zuen, baina, denborarekin, bere finantza arazoak gainditu zituen Henry Huttleston Rogers Standard Oil-eko zuzendariaren laguntzarekin. Azkenean, bere hartzekodun guztiei ordaindu zien osorik, nahiz eta porrotaren adierazpenak ez zuen horretara behartzen.

Twain Halley kometaren agerpena eta gutxira jaio zen, eta harekin aterako zela iragarri ere zuen, eta kometa Lurretik hurbilen egon eta hurrengo egunean hil zen[9].

Biografia aldatu

Mark Twain (1909)
 
Mark Twain, 1871an
 
Mark Twain, 1905ean

Samuel Langhorn Clemens izenarekin jaio zen Floridan Mark Twain, 1835eko azaroaren 30ean, Halley kometa pasatu zen unean. Gurasoak hara joanak ziren, denda baten, etxalde baten eta 20 bat esklabo beltzen jabe zen John osaba aberatsaren ondora. Samuelek 4 urte besterik ez zituenean, sendi osoa inguruan zegoen Hannibalera lekualdatu zen, Mississippi ertzera, eta hantxe hasi zituen ikasketak. Hannibal izango zen Tom Sawyer-ren abenturak eta Huckleberry Finn-en abenturak[10] eleberrietan agertuko zen irudimenezko San Petersburgo herriaren oinarri. Garai hartan, Missouri estatu esklabista zen, eta gai hori maiz agertuko da bere idatzietan. 1847ko martxoan, Samuelek 12 urte zituenean, pneumoniak jota aita hil zen. Ikasketak hortxe amaitu behar izan zituen eta, hurrengo urtean, inprenta batean hasi zen ikasle, gerora, tipografo izatera iritsiko zelarik. [11]

1851n, bidaia istorio laburrak argitaratzen hasi zen anaia zaharragoa zen Orionen Journal de Muscatine zelakoan. Anaia honekin hasiko ditu hainbat abentura, diru aise irabazi nahian. San Luis, Cincinnati, New York, Filadelfia eta beste hiri batzuetako inprentetan aritu zen lanean. Keoku-n, Aiowan ibai-gidaria izateko ikasi, eta 1861 arte horrelako lanetan ibili zen Mississipi ibaian, Bizi izandako eskarmentu honetatik hartu zuen ezizena. [12]

Gerra zibilak ibaiko trafikoa eten egin zuen.Sezesio gerran soldadu izan zen Konfederazioaren alde. Ondoren, egurrarekin negoziatu zuen eta Nevadako zilar meategi batean ere bai. Azken leku honetan, 1862an, hasi zen Virginiako Territorial Enterpriseentzat kazetari lanetan.

Hurrengo urtean, Mark Twain ezizena hasi zen erabiltzen. Ibai-nabigazioan erabilitako kontzeptua zen, ontziaren zingo edo kalatua ezagutzeaz gain, zundaz ibaiaren sakoneraren neurketa egitea ezinbestekoa da. [13] Konprobaketa egiten zenean itsastarrak “Mark Twain” esaera erabiltzen zuen, hark bi besabeteko sakonera zuela adierazteko, safe water edo "sakonera nahikoa" lurrunontzientzat, itsasketa segurua zela esan nahi zuen. Esaera tipiko hau bereganatu zuen eta beltzen kantuetan ere agertzen zen.

Urte zoriontsuak aldatu

1870ean, Olivia Langdonekin ezkondu zen. Livy -horrela deitzen zion Twainek- esklaboei alde egiten laguntzen ibilitako progresista aberats baten alaba zen. Bere bizitzako alde zoriontsuena eta emankorrena.[14]

Twainek bidaia liburuak idazten jarraitu zuen, A tramp abroad (1880), Bizitza Mississippin (1883)... Haurtzaroari eta gaztaroari buruzko gogoeta ageri dira horietan.

Hondamena eta heriotza aldatu

 
Mark Twain, 1907an

Linotipia berri batean inbertitu zuen, Paige linotipia, eta erabateko porrotera eraman zuen 1893an. Hitzaldiak emanez AEBn eta mundu guztian zehar, nola edo hala, lortu zuen zenbaki gorriak uxatzea. 1897an, Following the Equator idatzi zuen eta, garai hartan, Ulysses S. Grant presidentea memoriak editatzeko prest jarri zituen. Porrot ekonomikoarekin batera, zorigaitzak hartu zuen sendia. Meningitisak eraman zuen Susy, alaba zaharrena; Livy emaztea ezgaitua geratu zen eta, deskuido batean, beste seme bat hil zitzaion. Behar ekonomikoei ihes egin ezinik, idazlea ezkortasunean murgildu zen, bera ere konturatu zen idazten zuena argitaraezina zela garai hartan; horregatik utzi zuen ondo lotuta, bera hil eta gero editatzeko agindua. Livy eta biek bidaia nekagarri bat egin zuten Hegoafrika, Kalkuta, Australia eta Zeelanda Berrian zehar, hitzaldiak emanez. Azkenean, New Yorken geratu ziren bizitzen. 1904an, emaztea Florentzian hil zen eta[14], sei urte geroago, alaba hil zitzaion bat-batean. Gorabehera guzti horien ondoren, ezin izan zen errekuperatu eta, handik lau hilabetera, 1910eko apirilaren 21ean, hilko zen Reddingen, Connecticuten.

Alaba bakarra geratzen zitzaion, jada. Halley kometa berriro pasatzear zegoela jakin zuenean, Mark Twainek bere heriotzaren data izango zela esan omen zion alabari. Egun bakarreko diferentziarekin asmatu zuen Twainek bere heriotza eguna.

Mundu osoan izan zen ospetsua eta, 1907an, Oxfordeko unibertsitateak (Erresuma Batua) honoris causa doktoratu zuen.

Lan literarioa aldatu

Haur literaturako egile ezaguna da Mark Twain, batez ere Huckleberry Finn-en abenturak[10] eta Tom Sawyer-en abenturak liburuengatik. Hala ere, bere lan oparoa da, fikziozkoak ez diren lanak ere idatzi izan ditu.[15]

Arrakasta The Innocents Abroad (1869) liburuarekin lortu zuen lehen aldiz.[16] Lur Santutik eta Europatik bidaiatu ondoren egindako erreportajea da. Hasieran prentsako kronikak idazten zituen, Alta California egunkariarentzat. Bere bibliografia gehiena ezaguna ez den arren, lan hau idazlea bizirik zegoela gehien saldutako liburua da. [17] 1867. urtean New Yorketik Lurralde Santura eginiko bidaiaren ibilaldira gerturarazten digun liburua da. Europa zeharkatzen du, Paris‚ Milan‚ Venezia‚ Florentzia‚ Erroma eta Atenas ezagutarazten. Agian antolaturiko bidaienen lehenetarikoa zen , Quaker City izeneko itsasontziaz. [18]

1870an ezkondu eta handik aurrera, bere lan literarioan, esperientzia pertsonalak baztertu eta fikzioa lantzen hasi zen. Bere bizitzaren aldi emankorrena izan zen, eta hogei urtea iraun zuen aldi horrek. Bere obraren bizitasun eta umorea bere bizitzaren zoriontasunaren isla da.[19][20] 1879an idatzi zuen istorio bat bere alabei kontatzeko: The Purloining of Principe Margarine zuen izenburua, eta Parisen eginiko egonaldi batean sortu zuen. Hilondoan argitaratutako azkena izan zen, 2001. urtean.[21]

1894.urtetik aurrera, gertaera zorigaiztoko batzuk bizi ondoren, bere idatziak ezkorragoak bihurtu ziren, bere bizitzako saminaren eta sufrimenduaren isla bezala: Pudd'nhead Wilson(1894), The Mysterious Stranger atalka idatzitako eleberria (1897-1908) eta hilondoan argitaratutako lana. (1916)[16]

Obrak aldatu

Ikuspegi orokorra aldatu

Twainek bertso arin eta umoretsuak idazten hasi zuen bere ibilbidea, baina gizateriaren hutsalkeria, hipokresia eta ekintza hiltzaileen kronista bihurtu zen. Karreraren erdialdean, umore aberatsa, narrazio sendoa eta kritika soziala uztartu zituen Huckleberry Finnen. Hizkera kolokiala erreproduzitzen maisua izan zen, eta amerikar gai eta hizkuntzaren gainean eraikitako literatura amerikar bereizgarria sortzen eta hedatzen lagundu zuen.

Bere lan asko alboratu egin dira zenbait arrazoirengatik. Huckleberry Finnen abenturak behin eta berriz alboratu izan dira Amerikako lizeoetan, batez ere, nigger hitza maiz erabiltzeagatik[22], XIX. mendean beltzentzat erabili ohi den iraina.

Twainen lanen bibliografia osoa biltzea ia ezinezkoa da idatzi zituen pieza ugariengatik (askotan, egunkari ilunetan) eta hainbat izenorde erabili zituelako. Gainera, bere hitzaldi eta hitzaldien zati handi bat galdu egin da, edo ez dira grabatu; horrela, Twainen lanen bilketa etengabeko prozesu bat da. Ikertzaileek argitaratutako materiala berriki aurkitu zuten 1995ean eta 2015ean[23][24].

Hasierako kazetaritza eta bidaia-koadernoak aldatu

Twain Virginia Cityko Territorial Enterprise egunkarian idazten zuen, 1863an, Tom Fitch abokatua ezagutu zuenean, Virginia Daily Union egunkari lehiakidearen editorea eta Pazifikoko zilarrezko mingaineko hizlaria izenordez ezaguna[25]. Fitchi aitortu zion bere lehen ikasgai errentagarria idatziz eman izana. Geroago, Twainek komentatu zuen: «Lehenengo hitzaldia ematen hasi nintzenean, eta nire lehen idatzietan, nire ideia bakarra ikusten eta entzuten nuen guztiaren kapital komiko egitea zen»[26]. 1866an, Sandwich uharteei buruzko hitzaldia aurkeztu zion jendetza bati Washoe City-n, Nevadan[27]. Ondoren, Fitchek esan zion:

« Clemens, zure hitzaldia bikaina izan zen. Elokuentea, hunkigarria, zintzoa izan zen. Nire bizitza osoan ez dut inoiz entzun narrazio deskribatzaile hain bikainik. Baina barkaezina den bekatu bat egin duzu, bekatu barkaezina. Inoiz berriro egin behar ez duzun bekatua da. Deskribapen oso elokuentea itxi zenuen, zeinaren bidez zure publikoa interes bizieneko tonu batera eraman zenuen, anti-climax latz batekin, non sortutako efektu benetan fin guztia baliogabetu zenuen[28]. »
 
Twainek Calaveras konderriko igel jauzia idatzi zuen etxetxoa, Jackass Hill, Tuolumne konderria. Egin click marka historikoan eta barruko ikuspegian.

Egun horietan, Twain Sagebrush Eskolako idazle bilakatu zen; beranduago, bere kide ospetsuen gisa ezagutu zen[29]. Bere lehen lan garrantzitsua The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County izan zen, 1865eko azaroaren 18an New York Saturday Press aldizkarian argitaratua. Ospe handia hartu ondoren, Sacramento Union-ek bere bidaia-esperientziei buruzko eskutitzak idazteko enkargua egin zion. Lan horretarako egin zuen lehen bidaia Ajax baporean bidaiatzeA izan zen Sandwich uharteetara (Hawaii) egindako estreinako bidaian. Bitartean, egunkariari, argitaratzeko ziren gutunak bidaltzen zizkion, bere bizipenen kronika umorez idatzita. Gutun horiek San Frantzisko Alta Kaliforniako egunkariarekin egindako lanaren sorrera izan zirela frogatu zen, zeinak Panamako istmotik zehar San Frantziskotik New Yorkera bidaiatzeko berriemaile izendatu zuen.

1867ko ekainaren 8an, Quaker City aisia-ontzian itsasoratu zen bost hilabetez, eta, bidaia horren ondorioz, The Innocents Abroad edo The New Pilgrims' Progress argitaratu zen. 1872an, bere bigarren literatura-bidaia argitaratu zuen, Roughing It, Missouritik Nevadara egindako bidaiaren, ondorengo Amerikako Mendebaldean izandako bizitzaren eta Hawaiira egindako bisitaren kontakizun gisa. Liburuak Amerikako eta Mendebaldeko gizartea satirizatzen du Innocentsek Europako eta Ekialde Hurbileko hainbat herrialderi kritika egiten zien modu berean. Bere hurrengo lana The Gilded Age: A Tale of Today izan zen, eleberria idazteko lehen saiakera. Charles Dudley Warner bizilagunarekin idatzitako liburua bere kolaborazio bakarra da.

Twainen hurrengo lana Mississippi ibaian izandako esperientzietan oinarritu zen. Old Times on the Mississippi 1875ean Atlantic Monthly aldizkarian argitaratutako zirriborro sorta bat izan zen, erromantizismoarekin zuen desilusioa erakusten zuena[30]. Old Times, azkenean, Life of the Mississippiren abiapuntu bilakatu zen.

Tom Sawyer eta Huckleberry Finn aldatu

Twainen hurrengo argitalpen nagusia Tom Sawyer-en abenturak izan zen, Hannibaleko gaztaroan oinarritzen dena. Txikitan, Twainen eredua izan zen Tom Sawyer, John Briggs eta Will Bowen eskolakideen arrastoekin. Liburuak Huckleberry Finn-en abenturak ere aurkezten du bigarren mailako rol batean, Twainen haurtzaroko Tom Blankenship lagunean oinarrituta.

The Prince and the Pauper-ek ez zuen hain harrera ona izan, gaur egun, zineman eta literaturan ohikoa den istorio bat izan arren. Liburuak fisikoki berdinak diren eta egun berean jaiotako bi mutilen istorioa kontatzen du, eta iruzkin sozial gisa jokatzen du printzea eta pobrea lekuz aldatzen direnean. Twainek Huckleberry Finn-en abenturak hasita zuen (osatzeko, etengabe, arazoak izan zituena)[31], eta A Tramp Abroad bere bidaia-liburua osatu zuen, Europa erdialdean eta hegoaldean zehar egindako bidaiak deskribatzen dituena.

Twainek argitaratutako hurrengo lan nagusia Huckleberry Finn-en abenturak izan zen, eta estatubatuar idazle aipagarri gisa berretsi zuen. Batzuek lehen eleberri amerikar handia izendatu izan dute, eta liburua derrigorrezko irakurketa bihurtu da Estatu Batuetako ikastetxe askotan. Huckleberry Finn, izan ere, Tom Sawyerren adar bat zen, eta aurrekoa baino tonu serioagoa zuen. Laurehun orri eskuizkribatu ziren 1876aren erdialdean, Tom Sawyer argitaratu eta berehala. Huckleberry Finnen azken bosgarrenaren gainean, polemika handia dago. Batzuek diote Twainek nerbio-porrota bizi izan zuela, Leo Marx kritikariak dioenez. Ernest Hemingwayk, behin, hauxe esan zuen Huckleberry Finn-i buruz:

« Irakurtzen baduzu, mutilei Nigger Jim-a lapurtzen dieten tokian gelditu behar duzu. Hori da benetako amaiera. Gainerakoa, iruzurra besterik ez da. »

Hemingwayk saiakera berean ere idatzi zuen:

« Amerikako literatura moderno guztia Mark Twainen Huckleberry Finn izeneko liburu batetik dator[32]. »

Huckleberry Finn-en amaitutakoan, Twainek Life on the Mississippi idatzi zuen, eta horrek eragin handia izan omen zuen eleberrian[33]. Bidaia-lanak Twainen oroitzapenak eta esperientzia berriak kontatzen ditu Mississippi ibaian 22 urtez kanpoan egon ostean. Bertan, Mark Twain zela itsasontzia ur seguruan zegoenean egindako deia ere azaltzen du, bi (twain) braza (12 oin edo 3,7 metro) sakonera adieraziz.

McDowell-en kobazuloak —gaur egun Hannibal-eko (Missouri) Mark Twainen haitzuloa izenez ezagutzen eta Twainen Tom Sawyerren abenturak liburuan maiz aipatzen dena— «Sam Clemens» izena du (Twainen benetako izena) horman Twainek berak grabatua[34].

Gutun idazketa aldatu

Twainek Ulysses S. Grant presidentearen Memoriak ekoiztu zituen Charles L. Webster and Company argitaletxe hasiberriaren bitartez, zeinaren jabea zen Charles L. Webster-ekin batera, ezkontzaz bere iloba[35]

Garai horretan, The Private History of a Campaign That Failed ere idatzi zuen The Century aldizkarirako[36]. Pieza horrek Gerra Zibilean milizia konfederatu batean izandako bi asteko egonaldia zehazten du. Ondoren, A Connecticut Yankee in King Arthur's Court-en zentratu zen, The Prince and the Pauper-en fikzio historikoaren estilo berarekin idatzia. Connecticut Yankee-k arau politiko eta sozialen zentzugabekeriak erakutsi zituen Arturo erregearen gortean ezarriz. Liburua 1885eko abenduan hasi zuen; gero, hilabete batzuk geroago, 1887ko udara, arte alboratuta utzi zuen, eta, azkenean, 1889ko udaberrian amaitu zuen.

Bere eskala handiko hurrengo lana Pudd'nhead Wilson izan zen, azkar idatzi zuena, etsi-etsian porrota saihesten saiatzen ari baitzen. 1893ko azaroaren 12tik abenduaren 14ra, Twainek 60.000 hitz idatzi zituen eleberrirako[37]. Kritikariek (nortzuk?) azkar osatze hori eleberriaren antolakuntza zakarraren eta argumentuaren etengabeko etenaren kausa dela adierazi izan dute. Eleberri horrek bizitzan posizioz aldatzen duten egun berean jaiotako bi mutilen istorioa jasotzen du, Printzea eta Pobrea izenekoak. Century Magazine-n argitaratu zen lehen aldiz seriean, eta, azkenean, liburu moduan argitaratu zenean, Pudd'nhead Wilson agertu zen izenburu nagusi gisa; hala ere, azpitituluek izenburu osoa honela agerarazten dute: The Tragedy of Pudd'nhead Wilson and the Comedy of The Extraordinary Twins[37].

Twainen hurrengo abentura fikzio puruko obra bat izan zen, Joana Arc-ekoaren Oroitzapen Pertsonalak deitu, eta bere emazteari eskaini zion. Aspaldi esana omen zuen (non?) hori zela gehien harrotzen zuen lana, harengatik jaso zituen kritikak gorabehera. Liburua bere ametsa izan zen txikitatik, eta nerabezaroan Joana Arc-ekoaren bizitza zehazten zuen eskuizkribu bat aurkitu zuela esan zuen[38]. Pieza horrek bere argitaletxea salbatuko zuela sinetsita zegoen. Henry Huttleston Rogers bere finantza-aholkulariak ideia hori baliogabetu zion, eta negozio horretatik guztiz atera zuen Twain, baina, hala ere, liburua argitaratu egin zen.

Fakturak ordaintzeko eta bere negozio-proiektuak aurrera egiteko, Twain gogor hasi zen artikuluak eta iruzkinak idazten etekinak murriztuz, baina ez zen nahikoa. 1894an porrota aurkeztu zuen. Finantza-egoera larrien garai hartan, hainbat literatur kritika argitaratu zituen egunkarietan dirua lortzen laguntzeko. James Fenimore Cooperri iseka egin zion Cooper-en Literary Offenses zehazten zuen artikuluan. Beste egile eta kritikari batzuen oso kritikari zorrotza bihurtu zen; Iradoki zuen Cooperren lana goraipatu baino lehen Thomas Lounsburyk, Brander Matthewsek eta Wilkie Collinsek zerbait irakurri beharko zutela[39].

George Eliot, Jane Austen eta Robert Louis Stevenson ere Twainen erasopean erori ziren denbora tarte horretan, 1890 inguruan hasi eta hil arte jarraituz[40]. Kalitatezko idazkeratzat jotzen duen hainbat eskutitz eta saiakeratan zehazten du, literatura-kritikaren hortz-atzapar estiloari iturri bat emateaz gain. Laburtasuna, hitz-aukeraren erabilgarritasuna eta errealismoa azpimarratzen ditu; kexu da, adibidez, Cooper-en Deerslayer obra errealista izan nahi duela baina hainbat gabezia dituela. Ironikoki, bere lanetako hainbat (Huckleberry Finn-en abenturak) eta antolakuntzagatik (Pudd'nhead Wilson) kritikatu zituzten gero jarraipen faltagatik.

Twainen emaztea 1904an hil zen bikotea Florentziako Villa di Quarto-n ostatu hartzen ari zela. Denbora pixka bat igaro ondoren, bere emazteak (bere ezkontza-bizitzan zehar de facto editore eta zentsuratzaile) gutxietsi zituen lan batzuk argitaratu zituen. The Mysterious Stranger da agian ezagunena, Satanasek lurrera egindako hainbat bisita irudikatzen dituena. Lan zehatz hori ez zen Twain bizi zela argitaratu. Haren eskuizkribuak hiru bertsio biltzen zituen: 1897 eta 1905 artean idatziak eta Hannibal, Eseldorf eta Print Shop bertsioak deiturikoak. Sortutako nahasmenak bertsio nahasi baten argitalpen zabala ekarri zuen, eta, orain dela gutxi, jatorrizko bertsioak eskuragarri egon dira Twainek idatzi zituen bezala.

Twainen azken lana bere autobiografia izan zen, zeina diktatua eta kapritxoak eta tangenteak ordena ez kronologikoan joanez gero entretenigarriena izango zela uste baitzuen. Artxibozain eta konpilatzaile batzuek biografia modu konbentzionalago batean berrantolatu dute, eta, horrela, Twainen umore eta liburuaren fluxua ezabatu dute. Autobiografiaren lehen liburukia, 736 orrialde baino gehiagokoa, Kaliforniako Unibertsitateak argitaratu zuen 2010eko azaroan, Twainek nahi bezala hil eta 100 urte geroago[41][42]. Laster ustekabeko best-seller bihurtu zen[43], eta XIX., XX. eta XXI. mendeetan salduenak diren liburuki berriak argitaratzen dituen egile gutxietako bat bihurtuz Twain.

Fikziozkoak aldatu

 
Tom Sawyer, 1876
 
Adventures of Huckleberry Finn, 1884[10]
  • (1867) Advice to Little Girls
  • (1867) The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County
  • (1868) General Washington's Negro Body-Servant
  • (1868) My Late Senatorial Secretaryship
  • (1871) Mark Twain's (Burlesque) Autobiography and First Romance (fiction)
  • (1873) The Gilded Age: A Tale of Today
  • (1875) Sketches New and Old
  • (1876) The Adventures of Tom Sawyer (euskaraz: Tom Sawyer-en abenturak)
  • (1876) A Murder, a Mystery, and a Marriage
  • (1877) A True Story and the Recent Carnival of Crime
  • (1878) Punch, Brothers, Punch! and other Sketches
  • (1880) A Tramp Abroad
  • (1880) 1601: Conversation, as it was by the Social Fireside, in the Time of the Tudors
  • (1882) The Prince and the Pauper
  • (1884) Adventures of Huckleberry Finn (euskaraz: Huckleberry Finn-en abenturak)[10]
  • (1889) A Connecticut Yankee in King Arthur's Court
  • (1892) The American Claimant
  • (1892) Merry Tales
  • (1893) The £1,000,000 Bank Note and Other New Stories
  • (1894) Tom Sawyer Abroad
  • (1894) Pudd'nhead Wilson
  • (1896) Tom Sawyer, Detective
  • (1896) Personal Recollections of Joan of Arc
  • (1897-1908) The Mysterious Stranger
  • (1900) The Man That Corrupted Hadleyburg
  • (1902) A Double Barrelled Detective Story
  • (1904) A Dog's Tale
  • (1905) The War Prayer
  • (1906) The $30,000 Bequest and Other Stories
  • (1907) A Horse's Tale
  • (1909) Captain Stormfield's Visit to Heaven
  • (1916) The Mysterious Stranger (1897-1908)aldizkako idatzia[16],eta ilondoan argitaratua.
  • (2001) The Purloining of Principe Margarine 1879an sortua, ilondoan argitaratua (Mark Twain Foundation)[44]

Ez fikziozkoak aldatu

  • (1869) The Innocents Abroad
  • (1872) Roughing It
  • (1876) Old Times on the Mississippi
  • (1883) Life on the Mississippi
  • (1897) How to Tell a Story and other Essays
  • (1897) Following the Equator
  • (1901) Edmund Burke on Croker and Tammany
  • (1905) King Leopold's Soliloquy
  • (1906) What Is Man?
  • (1907) Christian Science
  • (1907) Is Shakespeare Dead?

Autobiografikoak aldatu

  • (Gaztelaniaz) Twain, Mark (1835-1910): Autobiografía / Mark Twain ; Mark Twain ; iitzulpena eta sarrera, Federico Eguiluz.Argitaratzailea: Donostia : Madrid : Espasa Calpe, L.G. 2004 (Zarautz : Itxaropena). ISBN 84-670-1400-8
  • (Gaztelaniaz) Twain, Mark (1835-1910): Cartas de amor / Mark Twain; itzultzailea, Alma Fernández Simón ; epilogoa Rubén Pujante Corbalán. Argitaratzailea: Madrid : Funambulista, L.G. 2011. ISBN 978-84-93904-57-9

Bibliografia aldatu

Monografiak aldatu

  • (Gaztelaniaz) Eaton, Jeanette: Mark Twain y su mundo /Jeanette Eaton. Argitaratzailea: México [etc] : Limusa, 1986. ISBN 968-18-0954-8
  • (Gaztelaniaz) Emerson, Everett: El auténtico Mark Twain / Everett Emerson ; itzulpena Cinta Marraco. Argitaratzailea: Barcelona : Montesinos, 1988. ISBN 84-7639-080-7
  • (Gaztelaniaz) Kaplan, Justin L. : Mark Twain y su mundo / Justin L Kaplan. Argitaratzailea: Barcelona : Ediciones del Serbal, 1984. ISBN 84-85800-76-1
  • (Gaztelaniaz) Leary, Lewis : Mark Twain. Henry James.Thomas Wolfe / [por Lewis Leary]; [por Leon Edel]; [por C. Hugh Holman]; traducción, Ángela Figuera . Argitaratzailea: Madrid : Gredos, [1961]

Artikuluak aldatu

  • (Gaztelaniaz) Álvarez, Gabriel : Mark Twain y el borroso espíritu de la frontera / Gabriel Álvarez, “ Bilbao Pergóla, ISSN 1133-5823. 186. zkia (oct. 2004Ko urria), 7. orr. (Pérgola)
  • (Gaztelaniaz) Arias, Inocencio F. (1940-) : En el centenario de Mark Twain / Inocencio Arias. Leer, ISSN 1130-7676. N. 213. zkia (jun. 2010.eko ekaina), 46-47 orr.
  • (Gaztelaniaz) Craig, Ian : Las aventuras de Tom Sawyer en la España de Franco / Ian Craig. Educación y biblioteca, ISSN 0214-7491.171. zkia ( 2009Ko maiatza-ekaina), 18-24 orr.
  • (Gaztelaniaz) Duran, Teresa (1949-) :“Clásicos recuperados. Por qué leer hoy a Mark Twain?"– La Página escrita. -- 7. zkia, (2014ko apirila) 66-67 orr.
  • (Gaztelaniaz) Mark Twain : monográfico / [Vicente Muñoz Puelles... eta beste batzuk]. CLIJ : Cuadernos de Literatura Infantil y Juvenil -- ISSN 0214-4123. -- 55. zkia. (1993ko azaroa) ; . 7-59 orr.
  • (Gaztelaniaz) Tébar, Juan (1941-) Tom y Huck, los chicos del río y otros viajeros del tiempo / Juan Tebar. CLIJ. 0214-4123 . 252. zkia (2013ko martxoa-apirila) 16-25 orr.
  • (Gaztelaniaz) Tom Sawyer: Guía didáctica de la película. Making of, ISSN 1137-4926. 104-105. zkia (2014) 69-70 orr.
  • (Gaztelaniaz) Vázquez Sánchez, Amparo : Las aventuras de Huckleberry Finn [Almadraba argitaletxearen izenburuaren kritika / Amparo Vázquez Sánchez. Primeras noticias. Literatura infantil y juvenil, ISSN 11695-8365. 257. zkia (2011), 49-51 orr.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «Welcome to the Mark Twain House & Museum - Biography of Mark Twain» web.archive.org 2017-06-03 (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  2. ↑ Jelliffe, Robert A. (1956). Faulkner at Nagano. Tokyo: Kenkyusha, Ltd
  3. ↑ (Ingelesez) «The Learning Network» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  4. ↑ (Ingelesez) The Mark Twain House & Museum. (Noiz kontsultatua: 2016-06-08).
  5. ↑ Thomson, David, In Nevada: The Land, The People, God, and Chance, New York: Vintage Books, 2000. ISBN 0-679-77758-X p. 35
  6. ↑ (Ingelesez) Mark Twain. (1903). The Jumping Frog: in English, then in French, then clawed back into a civilized language once .... Harper & Bros. (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  7. ↑ (Ingelesez) Thurber, Dani. «Research Guides: World of 1898: International Perspectives on the Spanish American War: Introduction» guides.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  8. ↑ Stone, Oliver; Kuznick, Peter (2013). The Untold History of the United States.
  9. ↑ (Ingelesez) «Mark Twain's weird but perfect ending» PBS NewsHour 2022-04-21 (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  10. ↑ a b c d «Mark Twain - Huckleberry Finn-en abenturak» www.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2022-07-08).
  11. ↑ (Ingelesez) Mark Twain Etxea eta Museoa.Familia. (Noiz kontsultatua: 2016-06-08).
  12. ↑ Lur Entziklopedia Tematikoa. Literatura .. , 298-299 or..
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Marchamalo, Jesús. (2010). 44 escritores de la literatura universal. Madrid: Siruela. ISBN 9788498414073. , 182-184 or..
  14. ↑ a b (Ingelesez) Lur Entziklopedia Mark Twain. .
  15. ↑ (Ingelesez) The Mark Twain House & Museum. Bibliografia. (Noiz kontsultatua: 2016-06-08).
  16. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Diccionario de los escritores del mundo. León: Everest . ISBN 84-241-1541-4. , 566 or..
  17. ↑ (Gaztelaniaz) Las crónicas viajeras de Mark Twain. (Noiz kontsultatua: 2016-06-08).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) Blog.Literatura de viajes: Guía para viajeros inocentes. (Noiz kontsultatua: 2016-06-08).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) Literatura Unibertsala, Batxillergoa 1.Donostia: Erein. , 176-177 or..
  20. ↑ Lur Entziklopedia Tematikoa. Literatura .. , 298 orr or..
  21. ↑ (Ingelesez) The Complicated Backstory to a New Children’s Book by Mark Twain. The NewYorker egunkaria, 2017-09-07. .
  22. ↑ (Ingelesez) Friedman, Matt. (2019-03-21). «New Jersey lawmakers want schools to stop teaching ‘Huckleberry Finn’» POLITICO (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).[Betiko hautsitako esteka]
  23. ↑ Kirk, Connie Ann (2004). Mark Twain – A Biography. Connecticut: Greenwood Printing. ISBN 0-313-33025-5
  24. ↑ (Ingelesez) Woolf, Nicky. (2015-05-04). «Mark Twain stories, 150 years old, uncovered by Berkeley scholars» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  25. ↑ Baskin, R. N. (Robert Newton); Madsen, Brigham D. (2006). Reminiscences of early Utah : with, Reply to certain statements by O. F. Whitne. Salt Lake City: Signature Books. p. 281. ISBN 978-1-56085-193-6
  26. ↑ Henderson, Archibald; Coburn, Alvin Langdon. (1912). Mark Twain. New York, Frederick A. Stokes Co (Noiz kontsultatua: 2023-08-10).
  27. ↑ Gary Scharnhorst, ed. (2010). Twain in His Own Time: A Biographical Chronicle of His Life, Drawn from Recollections, Interviews, and Memoirs by Family, Friends, and Associates. Writers in Their Own Time (first ed.). University of Iowa Press. p. 290. ISBN 978-1-58729-914-8
  28. ↑ «Reporting with Mark Twain (1893)» web.archive.org 2011-05-11 (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  29. ↑ "The Sagebrush School Nevada Writers Hall of Fame 2009". University of Nevada, Reno. October 28, 2009. Archived from the original on January 4, 2014. Retrieved February 26, 2012
  30. ↑ (Ingelesez) Thompson, G. R.. (2011-10-17). Reading the American Novel 1865 - 1914. John Wiley & Sons ISBN 978-0-631-23406-7. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  31. ↑ Ron Powers. (2005). Mark Twain. Free Press ISBN 978-0-7432-4899-0. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  32. ↑ (Ingelesez) «Green Hills of Africa - Wikipedia» en.wikipedia.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  33. ↑ Kirk, Connie Ann (2004). Mark Twain – A Biography. Connecticut: Greenwood Printing. ISBN 0-313-33025-5
  34. ↑ (Ingelesez) Jackson, Amanda. (2019-09-27). «After decades of searching, Mark Twain's signature was found inside a famous cave» CNN (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  35. ↑ «American Experience | Ulysses S. Grant | People & Events | Samuel Langhorne Clemens, 1835-1910» web.archive.org 2009-06-06 (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  36. ↑ Reprinted in Benjamin Griffin, ed., Mark Twain's Civil War.
  37. ↑ a b Kirk, Connie Ann (2004). Mark Twain – A Biography. Connecticut: Greenwood Printing. ISBN 0-313-33025-5
  38. ↑ Kirk, Connie Ann (2004). Mark Twain – A Biography. Connecticut: Greenwood Printing. ISBN 0-313-33025-5
  39. ↑ Twain, Mark. Fenimore Cooper's Literary Offenses Archived August 19, 2009, at the Wayback Machine. From Collected Tales, Sketches, Speeches and Essays, from 1891–1910. Edited by Louis J. Budd. New York: Library of America, 1992
  40. ↑ Feinstein, George W.. (1948). «Twain as Forerunner of Tooth-and-Claw Criticism» Modern Language Notes 63 (1): 49–50.  doi:10.2307/2908644. ISSN 0149-6611. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  41. ↑ (Ingelesez) «After keeping us waiting for a century, Mark Twain will finally reveal» The Independent 2010-05-22 (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  42. ↑ (Ingelesez) Rohter, Larry. (2010-07-10). «Dead for a Century, Twain Says What He Meant» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  43. ↑ (Ingelesez) «Opinion | Mark Twain’s Big Book» The New York Times 2010-11-27 ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  44. ↑ (Ingelesez) The Complicated Backstory to a New Children’s Book by Mark Twain. The NewYorker egunkaria 2017-09-07. .

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Mark Twain
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mark_Twain&oldid=9599278"(e)tik eskuratuta