Marigorringo
Marigorringoak intsektu familia bat dira (Coccinellidae), izen ugarikoa: amona mantangorria, amona gonagorria, katalingorria eta marigorria dira erabilienak (marigorringorekin batera), baina badira beste hainbat ere: gonagorria, maria gonagorria, mariana gonagorria, martin karraka, matxingorria, poxpolingorria...
Marigorringo | |
---|---|
![]() | |
Sailkapen zientifikoa | |
Erreinua | Animalia |
Filuma | Arthropoda |
Klasea | Insecta |
Ordena | Coleoptera |
Goifamilia | Cucujoidea |
Familia | Coccinellidae |
Azpibanaketa | |
| |
Datu orokorrak | |
Elikadura iturri nagusia | Aphidoidea |
Animalia txikiak dira, 1 mm eta 10 mm bitartekoak. Gorriak edo horiak dira, eta orban beltz txikiak dituzte hegalen estalkietan. Hankak, burua eta antenak beltzak dituzte. Mota batzuk osorik beltzak edo grisak dira, eta aditu ez direnentzat zaila izan daiteke coccinellidae familiakoak direla hautematea. Era berean, aditu ez denak aise nahasiko ditu beste intsektu batzuk marigorringoekin.
Mundu osoan daude hedatuta, eta 5.000 espezie baino gehiago sailkatu dira. Espezie bakan batzuk izurritzat hartzen dira Ipar Amerikan eta Europan. Gehienetan, ordea, intsektu onuragarriak direla uste izaten du jendeak, nekazaritzarako kaltegarri diren zenbait intsektuz elikatzen baitira marrigorringo batzuk.
MitologiaAldatu
Intsektuon inguruan mito ugari dago bizi den eremu osoan. Euskal Herrian ere izaki onuragarritzat ageri da mitologian.
Eguraldiaren iragarle edo aldarazleAldatu
Euskal Herriko alde askotan, eguraldiaren berri dakarren mezularia zela uste zuten, edo are eguraldia alda zezakeela ere.
- Hau esaten zitzaion Gipuzkoan, atzamarrean hartuta:
« | Amona mantangorri zeruan zer berri? |
» |
- Zomorroari galdera egiten dion zati hori toki askotan aipatzen da (besteak beste, Orotariko Euskal Hiztegian, amona mantangorri sarreran), baina haren erantzuna ere bai, tokiren batean:
« | Zeruan berri onak orain eta beti. |
» |
- Orotariko Euskal Hiztegiak, marigorri sarreran, Azkuek jasotako Arratiako beste esaera honen berri dakar:
« | Marigorri, gonagorri, bihar eguzki ala euri? |
» |
- Euskaltzaindiaren Euskararen Herri Hizkeren Atlasa lanean, beste aldaera hauek ageri dira:
« | Marimagorri, bihar iguzki zuri, |
» |
« | Andra mari gona gorri, bihar euzki ala ebi? |
» |
« | Marigorringo, marigorringo, biher edo etzi eurie eingo. |
» |
- Eta Orotariko Euskal Hiztegian, mariana-gonagorri sarreran, Azkuek jasotako Larraungo beste esaera hau (abari = afari):
« | Mariana gonagorri, bihar gure abaritan |
» |
- Busturialdean, berriz, hau galdetzen omen zioten, Urdaibaiko biosfera erreserbaren webguneko Mitologia hiztegian jaso dutenez:[2]
« | Marigorringo zuri gorringo, |
» |
Arropa lehortzekoAldatu
- Bermeon, arropa bustia lehenbailehen lehortzea gura bazuten, zomorro hau hartu eta ezker eskuaren ahurrean ipintzen zuten, eta, eskuin eskuarekin arroparen alde bustia kolpatzen zutela, hauxe esaten zioten:[2]
« | Marijje, Marijje, eutsi zeuri bustia |
» |
Ilargiaren adierazleAldatu
- Julio Caro Barojak dio amona mantangorriak ilargia adierazten duela euskal kantutegian.
Bestelako sinesmenakAldatu
- Txillardegik bere lehen eleberrian aipatu zuen:[4]
« | «Amona mantangorri, gorri, gorri, gorri…» ume guzien xomorro maitatua. Gerard Bahr-ek dioenez, euskaldunen piztia sagaratua izan zelako? | » |
SailkapenaAldatu
ChilocorinaeAldatu
ChilocoriniAldatu
- Anisorcus
- Arawana
- Axion
- Brumoides
- Brumus
- Chilocorus
- Cladia
- Curinus
- Egius
- Endochilus
- Exochomus
- Halmus
- Harpasus
- Orcus
- Parapriasus
- Phaenochilus
- Priasus
- Priscibrumus
- Simmondsius
- Trichorcus
- Xanthocorus
- Zagreus
PlatynaspidiniAldatu
TelsimiiniAldatu
CoccidulinaeAldatu
AzyiniAldatu
CocciduliniAldatu
- Adoxellus
- Auladoria
- Botynella
- Bucolinus
- Bucolus
- Bura
- Coccidula
- Cranoryssus
- Empia
- Erithionyx
- Epipleuria
- Eupalea
- Eupaleoides
- Geodimmockius
- Hazisia
- Hypoceras
- Microrhizobius
- Mimoscymnus
- Nothocolus
- Nothorhyzobius
- Orbipressus
- Orynipus
- Paracranoryssus
- Planorbata
- Psorolyma
- Rhyzobius
- Rodatus
- Stenadalia
- Stenococcus
- Syntona
CranophoriniAldatu
ExoplectriniAldatu
- Ambrocharis
- Anisorhizobius
- Aulis
- Chapinula
- Chnoodes
- Coeliaria
- Cyrtaulis
- Dioria
- Exoplectra
- Neorhizobius
- Neoryssomus
- Hovaulis
- Oridia
- Peralda
- Rhizoryssomus
- Sicardinus
- Siola
- Sumnius
LithophiliniAldatu
MonocoryniniAldatu
NoviiniAldatu
OryssominiAldatu
PoriiniAldatu
CoccinellinaeAldatu
CoccinelliniAldatu
- Aages
- Adalia
- Ailocaria
- Alloneda
- Anatis
- Anisolemnia
- Anisosticta
- Antineda
- Anegleis
- Aphidecta
- Archegleis
- Australoneda
- Autotela
- Bothrocalvia
- Callicaria
- Calvia
- Cheilomenes
- Chelonitis
- Chloroneda
- Cirocolla
- Cleobora
- Clynis
- Coccinella
- Coccinula
- Coelophora
- Coleomegilla
- Cycloneda
- Declivitata
- Docimocaria
- Dysis
- Egleis
- Eoadalia
- Eoanemia
- Eriopis
- Erythroneda
- Eumegilla
- Harmonia
- Heterocaria
- Heteroneda
- Hippodamia
- Hysia
- Illeis
- Lemnia
- Lioadalia
- Macronaemia
- Megalocaria
- Megillina
- Micraspis
- Microcaria
- Microneda
- Mononeda
- Mulsantina
- Myrrha
- Myzia
- Naemia
- Neda
- Nedina
- Neocalvia
- Neoharmonia
- Nesis
- Oenopia
- Oiocaria
- Olla
- Oxytella
- Palaeoneda
- Paranaemia
- Phrynolemnia
- Procula
- Propylea
- Pseudadonia
- Pseudoenopia
- Sospita
- Sphaeroneda
- Spiloneda
- Synona
- Synonycha
- Xanthadalia
DiscotominiAldatu
HalyziiniAldatu
SinghikaliniAldatu
TytthaspidiniAldatu
EpilachninaeAldatu
EpilachniniAldatu
- Adira
- Afidenta
- Afidentula
- Afissula
- Afilachna
- Chnootriba
- Epilachna
- Henosepilachna
- Macrolasia
- Subafissa
- Subcoccinella
- Toxotoma
EpivertiniAldatu
EremochiliniAldatu
MadainiAldatu
OrtaliinaeAldatu
ScymninaeAldatu
AspidimeriniAldatu
BrachiacanthadiniAldatu
CryptognathiniAldatu
DiominiAldatu
HyperaspidiniAldatu
PentiliiniAldatu
ScymniniAldatu
- Acoccidula
- Aponephus
- Apseudoscymnus
- Axinoscymnus
- Clitostethus
- Cryptolaemus
- Cycloscymnus
- Cyrema
- Depressoscymnus
- Didion
- Geminosipho
- Horniolus
- Keiscymnus
- Leptoscymnus
- Midus
- Nephaspis
- Nephus
- Parascymnus
- Parasidis
- Propiptus
- Sasajiscymnus
- Scymniscus
- Scymnobius
- Scymnodes
- Scymnomorpha
- Scymnus
- Sidis
- Veronicobius
ScymnilliniAldatu
SelvadiiniAldatu
StethoriniAldatu
SticholotidinaeAldatu
ArgentipilosiniAldatu
CarinoduliniAldatu
CephaloscymniniAldatu
LimnichophariniAldatu
MicroweiseiniAldatu
- Coccidophilus
- Cryptoweisea
- Dichaina
- Diloponis
- Gnathoweisea
- Microcapillata
- Microfreudea
- Microweisea
- Nipus
- Pseudosmilia
- Sarapidus
- Stictospilus
PlotininiAldatu
SerangiiniAldatu
ShirozuelliniAldatu
SticholotidiniAldatu
- Boschalis
- Bucolellus
- Chilocorellus
- Coelolotis
- Coelopterus
- Filipinolotis
- Glomerella
- Habrolotis
- Hemipharus
- Jauravia
- Lenasa
- Lotis
- Mimoserangium
- Neaptera
- Nelasa
- Neojauravia
- Neotina
- Nesina
- Nesolotis
- Nexophallus
- Paracoelopterus
- Parajauravia
- Paranelasa
- Paranesolotis
- Parinesa
- Pharopsis
- Pharoscymnus
- Phlyctenolotis
- Semiviride
- Sticholotis
- Stictobura
- Sulcolotis
- Synonychimorpha
- Trimallena
- Xamerpillus
- Xanthorcus
- Xestolotis
SukunahikoniniAldatu
ErreferentziakAldatu
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Marigorringo |
- ↑ (Ingelesez) Coccinellidae Latreille, 1807 Integrated Taxonomic Information System . Noiz kontsultatua: 2012-7-24.
- ↑ a b Mitologia hiztegia, Urdaibai biosfera erreserbaren webgunean.
- ↑ Juan San Martin: Antzinako Eibar. Ego Ibarra, 1993.
- ↑ Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi (1957): Leturiaren egunkari ezkutua. Elkar, 1983. Ikus 65. orrialdea.