Maratoi
Maratoia lasterketa mota bat da, zehazki 42,195 km luze dena.[1] Errepideko lasterketa nagusitzat jotzen da. Atletismo programan sartu zen Atenasen 1896an ospatu ziren Olinpiar Jokoetatik aurrera, gizonezkoen kategorian, eta 1984tik Los Angelesen emakumezkoen kategorian. 1908ko Olinpiar Jokoetan 40 km-tik 42,195 km-ra aldatu zen distantzia, Ingalaterrako Erreginak Errege Jauregiaren paretik igarotzea nahi baitzuen.


Bere jatorria Filipides soldadu greziarrari buruzko istorioan oinarrituta dago. Nekeak jota hil zen, Maratoitik Atenasera 40 kilometro egin ondoren, Persiar armadaren garaipenaren berri emateko. Egia esatera, Filipidesek Atenastik Espartara arteko bidea egin zuen laguntza eske, 213 kilometro inguru.
Eliud Kipchoge kenyarrak garai guztietako gizonezkoen maratoi-markarik onena du (2:01:39), 2018ko irailaren 16an Berlinen lortutakoa; eta Brigid Kosgei kenyarrak emakumezkoen markarik onena du (2:14:04), 2019ko urriaren 13an Chicagon lortutakoa[2].
Jatorria
aldatuKondairaren arabera, K.a. 490. urtean Greziak Persia garaitu zuen Maratoiko guduan. Garaipenaren berri albait arinen eman behar zioten Atenasi, eta Fidipidesen esku utzi zuten egiteko hori. Greziakoak lasterka egin zituen Maraton eta Atenas artean dauden 42 bat kilometroak, baita lehertuta amaitu ere. Helmugara iritsi zenean, “irabazi dugu” esan eta han bertan hil zen.
Herodoto greziar historialariak, ordea, bestelako istorioa kontatu digu: Fididipesen egitekoa Espartako armadari laguntza eskatzea omen zen. Persiar soldaduek bidean aurkitu zuten guztia suntsitu eta Atenasera iritsiak ziren. Espartaren babesa lortu ezean, jai zuten greziarrek. Fidipesek bi egun behar izan zituen Atenastik Espartara zeuden 240 kilometroak egiteko; alferrik, gainera, zeren eta Artemisaren omenezko jaialdia antolatzen ari zirela-eta Atenasi laguntzea uko egin baitzioten Espartakoek. Fidipesek 240 kilometroak egin behar izan zituen atzera, burumakur, albiste txarrak baitzeramatzan etxera.
Distantzia
aldatuOlinpiar maratoi baten iraupena ez zen zehatz finkatu hasieran. Hala eta guztiz ere, lehenengo Olinpiar Jokoetako maratoi-lasterketak 40 kilometro ingurukoak ziren (25 mi), gutxi gorabehera, Maratoitik Atenasera arteko distantzia bide luzeago eta lauagotik. Luzera zehatza leku bakoitzerako ezarritako ibilbidearen araberakoa zen.[3]
1908ko Olinpiar Jokoak
aldatuNazioarteko Olinpiar Batzordeak 1907an onartu zuen 1908ko Londresko Olinpiar maratoirako distantzia 25 milia edo 40 kilometro ingurukoa izango zela. Antolatzaileek 26 kilometroko ibilbidea erabaki zuten Windsor gaztelutik hasieratik White City Stadiumeko errege sarreraraino, pistari itzuli bat (586 metro 2 oin; 536 m) jarraituz, Errege Kutxaren aurrean amaituz. Ibilbidea geroago aldatu zen estadiorako beste sarrera bat erabiltzeko, eta ondoren 385 metroko itzuli partziala egin zen helmuga berdinera.[4]
Maratoiaren 42,195 km (26,219 mi) distantzia estandarra 1921eko maiatzean Afizionatuen Nazioarteko Atletismo Federazioak (IAAF) ezarri zuen, Londresko 1908ko Udako Olinpiar Jokoetan erabilitako luzeratik zuzenean.[5]
IAAF eta munduko errekorrak
aldatuIAAFko maratoi-ibilbide ofizial batek 42,195 km-ko luzera du (42 m-ko tolerantzia baino gehiagorekin).Lasterketako arduradunek kilometroko metro bateko prebentzio-faktorea gehitzen dute beren neurketetan, neurketa-errore batek distantzia minimotik beherako luzera bat sortzeko arriskua murrizteko.[6]
IAAFek araututako ekitaldietarako, ibilbidea markatuta egon behar da, lehiakide guztiek kilometrotan egindako distantzia ikus dezaten. Arauek ez dute kilometroen erabilera aipatzen. IAAFek arauen arabera egiten diren ekitaldietan ezarritako munduko errekorrak baino ez ditu aitortuko. Ekitaldi handietarako, ohikoa da lehiakideen kronometrajeak erdialdean eta 5 kilometroko zatietan ere argitaratzea; maratoi-lasterkariei IAAF-k aitortutako distantzia txikiagoetako munduko errekorrekin kreditatu ahal izango zaie (adibidez, 20 km, 30 km eta abar). Lasterkariak maratoi bat egiten ari den bitartean eta maratoi-ibilbidea amaitzen duen bitartean errekor horiek ezartzen badira.[7]
Maratoi lasterketak
aldatuUrtero, 800 maratoi baino gehiago antolatzen dira mundu osoan. Horietako batzuk Nazioarteko Maratoi eta Urrutiko Lasterketen Elkarteari (AIMS) dagozkio, 1982an sortu zenetik hazi egin baita 83 herrialde eta lurraldetan 300 ekitaldi baino gehiago hartzen dituena. Berlin, Boston, Chicago, Londres, New York eta Tokioko maratoiek "Munduko Maratoi Nagusiak" (World Marathon Majors) seriea osatzen dute, eta urtero 500.000 dolar saritzen dituzte serieko gizonezko eta emakumezko korrikalari onenei.[8]
Estatistikak
aldatuMunduko errekorrak eta munduko onenak
aldatuMunduko errekorrak ez zituen ofizialki onartu IAAFek, gaur egun Munduko Atletismoa bezala ezagutzen denak, 2004ko urtarrilaren 1era arte; aurretik, maratoiaren denborarik onenak "munduko onenak" deitzen ziren. Lasterketak Munduko Atletismo Arauen araberakoak izan behar dute erregistro bat onartzeko. Hala ere, maratoi-ibilbideak oraindik asko aldatzen dira igoeran, ibilbidean eta azaleran, eta ezinezkoa da alderaketa zehatzak egin. Normalean, denborarik azkarrenak itsas mailatik hurbil dauden ibilbide lauetan ezartzen dira, eguraldi onarekin eta erbi-laguntzaileen laguntzaz.[9]
Munduko errekorra 2 ordu eta 35 segundokoa da, Kenyako Kelvin Kiptum zenak 2023ko urriaren 8an Chicagoko maratoian egindakoa.[10]
Emakumeen munduko errekorra Kenyako Ruth Chepng'etich-ek ezarri zuen Chicagoko maratoian 2024ko urriaren 13an, 2 ordu, 9 minutu eta 56 segundotan. Honek Tigst Assefaren aurreko munduko errekorra hautsi zuen, 2 ordu 11 minutu eta 53 segundokoa ia bi minutuz, eta lehen aldia izan zen historian emakume batek 2:11 eta 2:10 hesiak hautsi zituela maratoian.[11]
Munduko 25 denbora onenak 2025eko apirilaren 27 arte (gizonak)
aldatuDenbora | Atleta | Herrialdea | Eguna | Lekua |
---|---|---|---|---|
2:00:35 | Kelvin Kiptum | Kenia | 2023 urr 8 | Chicago |
2:01:09 | Eliud Kipchoge | Kenia | 2022 ira 25 | Berlin |
2:01:25 | Kiptum # 2 | 2023 api 23 | Londres | |
2:01:39 | Kipchoge # 2 | 2018 ira 16 | Berlin | |
2:01:41 | Kenenisa Bekele | Etiopia | 2019 ira 3 | Berlin |
2:01:48 | Sisay Lemma | Etiopia | 2023 abe 3 | Valentzia |
2:01:53 | Kiptum # 3 | 2022 abe 4 | Valentzia | |
2:02:05 | Sabastian Sawe | Kenia | 2024 abe 1 | Valentzia |
2:02:16 | Benson Kipruto | Kenia | 2024 mar 3 | Tokio |
2:02:27 | Sawe # 2 | 2025 api 27 | Londres | |
2:02:37 | Kipchoge # 3 | 2019 api 19 | Londres | |
2:02:38 | Deresa Geleta | Etiopia | 2024 abe 1 | Valentzia |
2:02:40 | Kipchoge # 4 | 2022 mar 6 | Tokio | |
2:02:42 | Kipchoge # 5 | 2023 ira 24 | Berlin | |
2:02:44 | John Korir | Kenia | 2024 urr 13 | Chicago |
2:02:48 | Birhanu Legese | Etiopia | 2019 ira 29 | Berlin |
2:02:55 | Mosinet Geremew | Etiopia | 2019 api 19 | Londres |
2:02:55 | Timothy Kiplagat | Kenia | 2014 mar 3 | Tokio |
2:02:57 | Dennis Kipruto Kimetto | Kenia | 2014 ira 28 | Berlin |
2:03:00 | Evas Chebet | Kenia | 2020 abe 6 | Valentzia |
2:03:00 | Gabriel Geay | Tanzania | 2022 abe 4 | Valentzia |
2:03:03 | Bekele #2 | 2016 ira 25 | Berlin | |
2:03:04 | Lawrence Cherono | Kenia | 2020 abe 20 | Valentzia |
2:03:05 | Kipchoge # 6 | 2016 api 24 | Londres | |
2:03:11 | Alexander Mutiso | Kenia | 2023 abe 3 | Valentzia |
2:03:13 | Emmanuel Kipchirchir Mutai | Kenia | 2014 ira 28 | Berlin |
2:03:13 | Wilson Kipsang Kiprotich | Kenia | 2016 ira 25 | Berlin |
2:03:13 | Amos Kipruto | Kenia | 2022 mar 6 | Tokio |
2:03:13 | Vincent Kipkemoi | Kenia | 2023 ira 24 | Berlin |
2:03:59 | Haile Gebrselassie | Etiopia | 2008 ira 28 | Berlin |
2:04:26 | Haile Gebrselassie | Etiopia | 2007 ira 29 | Berlin |
2:04:55 | Paul Tergat | Kenia | 2003 ira 28 | Berlin |
2:04:56 | Sammy Korir | Kenia | 2003 ira 28 | Berlin |
2:05:38 | Khalid Khannouchi | AEB | 2002 api 14 | Londres |
2:05:50 | Evans Rutto | Kenia | 2003 urr 12 | Chicago |
2:05:56 | Haile Gebrselassie | Etiopia | 2006 ira 24 | Berlin |
2:06:05 | Ronaldo da Costa | Brasil | 1998 ira 20 | Berlin |
2:06:14 | Felix Limo | Kenia | 2004 api 4 | Rotterdam |
2:06:15 | Titus Munji | Kenia | 2003 ira 28 | Berlin |
2:06:16 | Moses Tanui | Kenia | 1999 urr 24 | Chicago |
2:06:16 | Daniel Njenga | Kenia | 2002 urr 13 | Chicago |
2:06:16 | Toshinari Takaoka | Japonia | 2002 urr 13 | Chicago |
Oharrak:
- Eliud Kipchogek (Kenia) 1:59:40.2ko denbora egin zuen Vienako Ineos 1:59 Challenge lasterketan, 2019ko urriaren 12an. Proba hau beste lehiakiderik gabe egin zen, eta erregai eta hidratazio laguntzarekin, eta taupada-markagailuekin, eskaeraren arabera. Beraz, saiakera ez zen ofizialki berresteko modukoa izan. Hau aurreko 2017ko maiatzaren 6an Monzako Nike Breaking2 lasterketan egindako 2:00:25eko laguntza-lasterketa baino azkarragoa izan zen, eta lasterketa hori ere ez zen baliozkoa izan.[12]
- Titus Ekiruk (Kenia) 2:02:57ko denbora egin zuen Milano City Marathon 2021eko maiatzaren 16an, baina gero deskalifikatu egin zuten dopin-hausteengatik.[13]
- Geoffrey Mutaik (Kenia) 2:03:02ko denbora egin zuen Bostongo maratoian 2011ko apirilaren 18an, lagundutako lasterketa batean (Boston-en kasuan, puntuz puntuko jaitsiera garbia estandarrak gainditzen zituen) eta beraz, ezin izan zen errekorra aitortu IAAF 260.28 arauaren arabera.
Munduko 25 denbora onenak 2025eko apirilaren 27 arte (emakumeak)
aldatuDenbora | Atleta | Herrialdea | Eguna | Lekua |
---|---|---|---|---|
2:09:56 | Ruth Chepng'etich | Kenia | 2024 urri 13 | Chicago |
2:11:53 | Tigist Assefa | Etiopia | 2023 ira 24 | Berlin |
2:13:44 | Sifan Hassan | Herbehereak | 2023 urr 8 | Chicago |
2:14:04 | Brigid Kosgei | Kenia | 2019 urr 13 | Chicago |
2:14:18 | Chepng'etich #2 | Kenia | 2022 urr 9 | Chicago |
2:14:58 | Amane Beriso | Etiopia | 2022 abe 4 | Valentzia |
2:15:25 | Paula Radcliffe | Erresuma Batua | 2003 api 13 | Londres |
2:15:37 | Assefa #2 | 2022 ira 25 | Berlin | |
2:15:37 | Chepng'etich #3 | 2023 urri 8 | Chicago | |
2:15:50 | Assefa #3 | 2025 api 27 | Londres | |
2:15:51 | Worknesh Degefa | Etiopia | 2023 abe 3 | Valentzia |
2:15:55 | Sutume Kebede | Etiopia | 2024 mar 3 | Tokio |
2:16:02 | Kosgei #2 | 2022 mar 6 | Tokio | |
2:16:07 | Tigist Ketema | Etiopia | 2024 urt 7 | Dubai |
2:16:14 | Rosemary Wanjiru | Kenia | 2024 mar 3 | Tokio |
2:18:47 | Catherine Ndereba | Kenya | 2001 urr 7 | Chicago |
2:19:12 | Mizuki Noguchi | Japonia | 2005 ira 25 | Berlin |
2:19:36 | Deena Kastor | AEB | 2006 api 23 | Londres |
2:19:39 | Sun Yingjie | Txina | 2003 urr 19 | Pekin |
2:19:41 | Yoko Shibui | Japonia | 2004 ira 26 | Berlin |
2:19:46 | Naoko Takahashi | Japonia | 2001 ira 30 | Berlin |
2:19:51 | Zhou Chunxiu | Txina | 2006 mar 12 | Seul |
2:20:42 | Berhane Adere | Etiopia | 2006 urr 22 | Chicago |
Munduko Maratoi Nagusiak
aldatuWorld Marathon Majors (WMM) izenarekin ezagutzen dira munduko maratoi lasterketa nagusiak. Zortzi probak osatzen dute.
Garaia | Maratoia | Lehen ekitaldia |
---|---|---|
Otsailean | Tokioko maratoia | 2007 |
Apirilean | Bostongo maratoia | 1897 |
Apirilean | Londresko maratoia | 1981 |
Irailean | Berlingo maratoia | 1974 |
Urrian | Chicagoko maratoia | 1977 |
Azaroan | New Yorkeko maratoia | 1970 |
2 urtetik behin | Munduko Atletismo Txapelketa | |
4 urtetik behin | Olinpiar Jokoak | 1896 |
Maratoiak Euskal Herrian
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ (Ingelesez) "IAAF Competition Rules for Road Races". International Association of Athletics Federations. 2009..
- ↑ (Gaztelaniaz) elPeriodico.com. (2015-04-22). «Homenaje a Paula Radcliffe, la mejor maratoniana del mundo» La Bolsa del Corredor (kontsulta data: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) Bryant, J.. (2007). 100 Years and Still Running,. Marathon News.
- ↑ (Ingelesez) Wilcock, Bob. (2008). "The 1908 Olympic Marathon".. Journal of Olympic History. 16.
- ↑ (Ingelesez) Martin, David E.; Roger W. H. Gynn. (2000). The Olympic Marathon.. Human Kinetics Publishers., 113 or. ISBN 978-0-88011-969-6...
- ↑ (Ingelesez) IAAF Competition Rules 2012–2013 – Rule 240. IAAF.
- ↑ (Ingelesez) "IAAF Competition Rules 2010–2011" (PDF).. IAAF., 230–235. or..
- ↑ (Ingelesez) Day, Sharlene M.; Thompson, Paul D.. (2010). "Cardiac risks associated with marathon running".. Sports Health. 2 (4):, 301–306. or. ISBN doi:10.1177/1941738110373066. PMC 3445091. PMID 23015951...
- ↑ (Ingelesez) "Runner's World | What Will It Take to Run A 2-Hour Marathon".. rw.runnersworld.com..
- ↑ (Ingelesez) "Kiptum smashes world marathon record with 2:00:35, Hassan runs 2:13:44 in Chicago". World Athletics. 8 October 2023. Archived from the original on 8 October 2023. Retrieved 8 October 2023.. World Athletics. 8 October 2023..
- ↑ (Ingelesez) "Marathon - women - senior - all". worldathletics.org..
- ↑ (Ingelesez) Bob Ramsak. (2019). "Kipchoge Breaks 2-Hour Barrier in Vienna".. IAAF..
- ↑ (Ingelesez) Diego Sampaolo. (2021). "Ekiru and Gebrekidan break Italian all-comers' records in Milan".. World Athletics..