Manuel Fraga

galiziar politikaria (1922-2012)

Manuel Fraga Iribarne (Vilalba, Lugo, 1922ko azaroaren 23a - Madril, Espainia, 2012ko urtarrilaren 15a) politikaria, diplomatikoa, gaztelaniazko idazlea eta agintaria izan zen. Espainiako eskuinaren XX. mendeko politikari garrantzitsuenetarikoa izan zen. Uste osoko frankista, bere ibilbide politiko osoan 1936ko Espainiako estatu kolpearen apologista izan zen,[1][2] eta frankismoaren azken urteetan diktadura hori iraunarazteko asmoz errepresio gogorra bultzatu zuen. Francisco Franco diktadorearen gobernu faxistako kideetatik, XXI. mendean oraindik politikagintzan ziharduen bakarra izan zen.[3]

Manuel Fraga

(1963)

Espainiako senataria

2006ko otsailaren 7a - 2011ko irailaren 27a

Galiziako Parlamentuko diputatua

2005eko uztailaren 18a - 2006ko otsailaren 24a - José Antonio Santiso Miramontes (en) Itzuli
Hautetsia: 2005eko Galiziako Parlamenturako hauteskundeak

Galiziako Parlamentuko diputatua

2001eko azaroaren 20a - 2005eko apirilaren 26a
Hautetsia: 2001eko Galiziako Parlamenturako hauteskundeak

Galiziako Parlamentuko diputatua

1997ko azaroaren 18a - 2001eko abuztuaren 28a
Hautetsia: 1997ko Galiziako Parlamenturako hauteskundeak

Galiziako Parlamentuko diputatua

1993ko azaroaren 16a - 1997ko abuztuaren 26a
Hautetsia: 1993ko Galiziako Parlamenturako hauteskundeak

3. Galiziako Xuntako Presidentea

1990eko otsailaren 5a - 2005eko abuztuaren 2a
Fernando Ignacio González Laxe - Emilio Pérez Touriño

Galiziako Parlamentuko diputatua

1990eko urtarrilaren 16a - 1993ko abuztuaren 24a
Hautetsia: 1989ko Galiziako Parlamenturako hauteskundeak

1. Alderdi Popularraren presidentea

1989ko urtarrilaren 20a - 1990eko apirilaren 1a
← baliorik ez - José María Aznar

Europarlamentaria

1987ko uztailaren 6a - 1989ko uztailaren 24a
Barrutia: Espainia
Hautetsia: Second European Parliament (en) Itzuli

Europarlamentaria

1987ko uztailaren 6a - 1989ko uztailaren 24a
Barrutia: Espainia
Hautetsia: 1987 European Parliament election in Spain (en) Itzuli

Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua

1986ko uztailaren 9a - 1987ko uztailaren 3a - Javier González-Estéfani (en) Itzuli
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1986ko Espainiako hauteskunde orokorrak

Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua

1982ko azaroaren 8a - 1986ko uztailaren 15a
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1982ko Espainiako hauteskunde orokorrak

Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua

1979ko martxoaren 20a - 1982ko azaroaren 18a
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1979ko Espainiako hauteskunde orokorrak

Aliantza Popularreko presidentea

1979 - 1987
Félix Pastor Ridruejo (en) Itzuli - Antonio Hernández Mancha (en) Itzuli

Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua

1977ko ekainaren 29a - 1979ko martxoaren 23a
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1977ko Espainiako hauteskunde orokorrak

Gorte frankistetako prokuradorea

1975eko abenduaren 23a - 1976ko uztailaren 12a
Rafael Cabello de Alba (en) Itzuli, José García Hernández (en) Itzuli - Alfonso Osorio, Rodolfo Martín Villa
Hautetsia: Gorte Frankisten 10. Legegintzaldia

Agintaritza ministroa

1975eko abenduaren 11 - 1976ko uztailaren 7a
José García Hernández (en) Itzuli - Rodolfo Martín Villa
Espainiako enbaxadorea Erresuma Batuan

1973 - 1975
Jaime de Piniés (en) Itzuli - Manuel Gómez-Acebo y de Igartua (en) Itzuli

Gorte frankistetako prokuradorea

1967ko azaroaren 6a - 1971ko azaroaren 12a - Alfredo Sánchez Bella (en) Itzuli
Hautetsia: Gorte Frankisten 9. Legegintzaldia

Gorte frankistetako prokuradorea

1964ko uztailaren 3a - 1967ko azaroaren 15a
Hautetsia: Gorte Frankisten 8. Legegintzaldia

Informazio eta Turismoko ministro frankista

1962ko ekaina - 1969ko urria
Gabriel Arias-Salgado - Alfredo Sánchez Bella (en) Itzuli

Gorte frankistetako prokuradorea

1961eko maiatzaren 31 - 1964ko ekainaren 6a
Gabriel Arias-Salgado - Jesús Fueyo Álvarez (en) Itzuli
Hautetsia: Gorte Frankisten 7. Legegintzaldia
Ikasketa Politikoen Institutuko zuzendaria

1961 - 1962
Emilio Lamo de Espinosa y Enríquez de Navarra - Jesús Fueyo Álvarez (en) Itzuli

Gorte frankistetako prokuradorea

1958ko maiatzaren 16a - 1961eko apirilaren 18a
Emilio Lamo de Espinosa y Enríquez de Navarra - Antonio Tena Artigas (en) Itzuli
Hautetsia: Gorte Frankisten 6. Legegintzaldia

Gorte frankistetako prokuradorea

1957ko abenduaren 16a - 1958ko apirilaren 14a
Hautetsia: Gorte Frankisten 5. Legegintzaldia
katedradun

Bizitza
JaiotzaVilalba1922ko azaroaren 23a
Herrialdea Espainia
BizilekuaMadril
HeriotzaCalle de Fernando el Católico, Madrid (en) Itzuli2012ko urtarrilaren 15a (89 urte)
Heriotza modua: bihotz-gutxiegitasuna
Familia
AitaManuel Fraga Bello
Ezkontidea(k)Carmen Estévez (en) Itzuli
Seme-alabak
Anai-arrebak
Familia
Hezkuntza
HeziketaSantiago de Compostelako Unibertsitatea
Madrilgo Complutense Unibertsitatea
Hezkuntza-mailaDoctorado en Derechoa
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria, diplomazialaria eta idazlea
Lantokia(k)Estrasburgo
Brusela eta Madril
Enplegatzailea(k)Madrilgo Complutense Unibertsitatea
Jasotako sariak
KidetzaZientzia Moral eta Politikoen Errege Akademia
Espainiako Doktoreen Errege Akademia
Real Academia Galega
Finantza eta Ekonomia Zientzien Errege Akademia
Doktoreen Europar Errege Akademia
Consejo Nacional de Educación (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioakatolizismoa
Alderdi politikoa Aliantza Popularra
Alderdi Popularra
FET y de las JONS
IMDB: nm0409936 Edit the value on Wikidata

Bizitza aldatu

Frankismoan hasi zuen bere ibilbide politiko luzea, hainbat kargu hartuta: Turismo eta Informazioko ministroa (1962-1969), enbaxadorea Londresen, presidenteordea eta Gobernazioko ministroa. Ministro zela, hainbat eskubide zanpatzeko aginduak eman zituen: 1965ean, Loiola irratia ixteko agindu zuen, urtebetez; 1969an, Jakin aldizkaria itxiarazi zuen; eta hainbat fusilamendu eta hilketaren ardura politiko zuzena izatea leporatu diote, hala nola Julian Grimau militante komunistaren fusilamenduarena, 1961ean, Gasteizko martxoaren 3ko sarraskiarena, 1976an, eta Francisco Granado, Joaquin Delgado eta Salvador Puig Antich anarkistak garrotez hiltzearena.[4][5][6]

Turismoko eta Informazioko ministro zela, turismoa areagotzen saiatu zen eta nazioartean ezaguna egin zen hark bultzatutako Spain is different! kanpaina. Ingeles hizkuntzako herrialdeetan esaldi hori, egun, Espainiak bere ekonomi arazoak menderatzeko dituen zailtasunak adierazteko txantxa ironikotzat erabiltzen da. Frankismoaren zentsura pixka bat lasaitu zuen sexuari zegokionez; ez, ordea, gai politikoetan.[3] Ospetsua izan zen, orobat, Fragak 1966an Palomares herrixkan (Cuevas del Almanzora udalerria, Almería, Andaluzia) hartutako bainuaren antzezpena, Ameriketako Estatu Batuetako Aireko Armadako hegazkin batetik han bi bonba nuklear erori eta gero; bainu horrekin, osasunerako inolako arriskurik ez zela adierazi nahi zuen.[7][8] Egiaz, ordea, Fraga Almeriako beste hondartza batean bainatu zen, Palomaresek erradiazio maila arriskutsua baitzuen; eta halaxe da gaur egun ere, istripuaz geroztik Palomaresko hondartza hondakin erradioaktiboen legez kanpoko biltegia baita, kutsatutako 50.000 metro kubo lurrekin.[9]

1976an Erreforma Demokratikoa alderdia sortu zuen, geroago Alianza Popular izan zena. Urte berean, Gasteizko martxoaren 3ko sarraskia jazo zen: poliziak tiroka bost herritar hil eta 150 zauritu zituen, Fraga orduko ordena indarren burua zela, eta urte hartan bertan Jurramendin bi karlista ezkertiar hil zituzten paramilitar faxistek, han ziren poliziek ezertxo ere egin gabe.[4]

1977an eta 1978an Espainiako konstituzioaren idazketan parte hartu zuen. Konstituzioaren zazpi txostengileetako bat izan zen arren, ez zuen haren alde bozkatu, ez zetorrelako bat Espainiari emango zitzaion autonomia erkidegoen egitura deszentralizatuarekin.[4] 1982an oposizioaren buru bilakatu zen eta 1989an Jose Maria Aznarrrek kargua hartu arte mantendu zuen eserlekua. Europar Legebiltzarrean ere izan zen, bi urtez, baina berehala Galiziako autonomia erkidegoko presidente bihurtu zen 1990ean, hauteskundeak irabazi ondoren. Erkidegoaren presidente izan zen 2005 arte. Urte hartan, hauteskundeak irabazi arren, gehiengo osoa galdu zuen eta PSOE eta BNG sartu ziren gobernuan.

Alderdi Popularraren ohorezko presidente izan zen hil arte. 2012ko urtarrilaren 15ean hil zen, bere ardurapean egindako krimenez auzitegietan erantzun gabe.[4][6]

Fraga eta euskara aldatu

Fragak hainbatetan hitz egin zuen euskarari buruz: 2006an eta 2010 inguruan esan zuenez, euskara «oso maitagarria» da, «prehistorikoa», «museoko hizkuntza», «hizkuntza hila», «ezingo da eguneroko erabilerarako egokitu, oinarrizko sustraitzat "haitz" hitza duen hizkuntza prehistoriko batekin gaur egungo terminologia ezin delako eraiki». Bere ama euskaldunari eskertzen zion euskara irakatsi beharrean frantsesa irakatsi izana, Fragaren iritziz, «euskara hizkuntza hila delako».[10][11]

Erreferentziak aldatu

  1. (Gaztelaniaz) Manuel Fraga, Espainiako hedabide publikoetan Francoren gobernatzeko era azaltzen eta goraipatzen. RTVEren artxibo historikoa, 1975.
  2. «Fraga: "El franquismo ha sentado las bases para una España con más orden"», El País, 2007-12-30.
  3. a b «Manuel Fraga: Manuel Fraga, who has died aged 89, was the only member of the fascist government of the dictator General Francisco Franco still in active politics in the 21st century», The Telegraph, 2012-01-16.
  4. a b c d Iñaki Petxarroman: «Kalea beretzat zuen frankista»[Betiko hautsitako esteka], Berria, 2012-01-17.
  5. Lluís Llach: «Manuel Fraga va ser un feixista», VilaWeb, 2012-01-16.
  6. a b Miren Ibáñez: «Adiós con demasiadas cuentas pendientes: Fraga muere sin responder por sucesos como la matanza del 3 de marzo», Diario de Noticias de Álava, 2012-01-17.
  7. Paul Geitner, «Spanish Town Struggles to Forget Its Moment on the Brink of a Nuclear Cataclysm», The New York Times, September 12, 2008-09-12.
  8. EiTB. (2012-1-16). Manuel Fraga zendu da. .
  9. (Gaztelaniaz) Sánchez-Ocaña, María José Pintor. (2018-10-28). «Fraga no se bañó en Palomares y la playa de Almería sigue radiactiva - Diario16» Diario16 (Noiz kontsultatua: 2018-10-28).
  10. (Gaztelaniaz) Fraga, euskarari buruz, 2006an. Youtube webguneko bideoa. Iraupena: 31''.
  11. (Gaztelaniaz) Fraga, euskarari buruz, 2010 inguruan. Youtube webguneko bideoa. Iraupena: 35''.

Kanpo estekak aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Manuel Fraga