Malayo-polinesiar hizkuntzak
Malayo-polinesiar hizkuntzak austronesiarra deituriko hizkuntza familiaren azpitalde bat da. Hizkuntza hauen eremua guztiz zabala da: Malaysia, Indonesia eta Filipinak osorik, eta Vietnam, Kanbodia, Taiwan, Madagaskar eta Ozeano Barearen Hego eta Erdialdeko uharteetako zatiak. Hala, familia hau munduko hedatuenetariko bat da bai geografia hedaduragatik bai hiztunen kopuruagatik.
Malayo-polinesiar hizkuntzak | |
---|---|
Mendebaldeko malayo-polinesiar hizkuntzak.
Filipinetako hizkuntzak Borneoko hizkuntzak Sonda-Sulawesiko hizkuntzak Erdialdeko malayo-polinesiarrak Halmahera–Cenderawasih Mendebaldeko Ozeanikoak | |
Datu orokorrak | |
Hiztunak | 385,5 milioi |
Eskualdea | Hego-ekialdeko Asia eta Pazifikoa |
Hizkuntza sailkapena | |
giza hizkuntza Austro-Tai hizkuntzak austronesiar hizkuntzak | |
Hizkuntza kodeak | |
Glottolog | mala1545 |
Linguist List | mlpo |
IETF | poz |
Bi adar bereizten dira: mendebaldeko edo indonesiar hizkuntzena eta ekialdekoa edo ozeanikoa. Nagusia mendebaldekoa da, 200 hizkuntza inguruk osaturik dago eta horien artean garrantzitsuenak lehen edo bigarren hizkuntza gisa erabiliak dira: malaysiera (15 milioi hiztun), indonesiera (160 milioi), javera (100 milioi) eta tagaloa (65 milioi). Ekialdekoak, ordea, 300 inguru dira, guztira milioi bat hiztun besterik biltzen ez dutelarik.
Malayo-polinesiar hizkuntza batzuen taula konparatiboa
aldatuEuskara | Malgaxe (Madagaskar) | Ma'anyan (Indonesia) | Malaysiera (Indonesia, Malaysia) | Antzinako-javera (Indonesia) | Cebuera (Filipinak) | Tagalo (Filipinak) | Futunera (Wallis eta Futuna) | Protohizkuntza komuna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bat | isa, iray | isa, erai | satu | -sa, tunggal | usa | isa | tasi | *esa, *isa |
Bi | roa | rueh | dua | rwa, ro | duha | dalawa | rua | *duha |
Hiru | telo | telu | tiga | telu | tulo | tatlo | tolu, toru | *telu |
Ni, nire | (iz)aho, -ko | aku, -ku | aku, -ku | ako, -ko | ako, -ko- | akô, akin | au, avau, -ku | *i-aku |
Hi, hire | ianao, -nao | hanyu, -nyu | engkau, -kau | ko, ngko, kowe | ikaw, -kaw | ikaw, iyo | akoe, kee | *i-kahu |
Hura, haren | izy, -ny | hanye, -nye | ia, dia, -nya | sira | siya | siya, niya | o-ia, ia | *si-ia |
Zeru | lanitra | langit | langit | langit | langit | idem | rangi | *langit |
Ilargi, hil | volana | wulan | bulan | wulan | bulan | buwan | mirama | *bulan |
Eguzki | masoandro | mateandrau | matahari | ari | adlaw | arâw | la | *ha(n)daw |
Egun | andro | andrau | hari | dina | adlaw | araw | ao, aso | *qalejaw |
Gau | alina | (ka)malem | malam | wengi | gab’i | gabi | bo, poo’uli | *bengi |
Urte | taona | taun | tahun | tahun | tu'ig | taôn | tau | *taqun |
Lur | tany | tane | tanah | tanah | yuta | lupa | kere, kele | *tanaq, *taneq |
Ur, (aintzira) | rano, (farihy) | ranu, (danaw) | air, (danau) | wway, (ranu) | tubig, (lanaw) | tubig, (ilog) | wvai, (namo) | *danum, (*wai) |
Euri | orana | uran | hujan | udan | ulan | ùlan | ua | *quzan |
Harri | vato | watu | batu | watu | bato | batô | fatu | *batu |
Su | afo | apuy | api | apuy | kalayo | apôy | afi | *hapuy |
Egur, baso | hazo, -kazo, ala | kakaw, jumpun | kayu, hutan | alas | lasang | kahôy, gubat | la’au, 'ara | *kayuh, *alas |
Hosto | ravina | rawen | daun | ron | dahon | dahon | rau, lau | *dahun |
Fruitu | voa | wua | buah | wwah | bunga | bûnga | fua | *buaq |
Soka | tady | tadi | tali | tali | pisi | lubid | taula, vava | *talih |
Txori | vorona | wurung | burung | manuk | langgam | ibon | manu | *manuk |
Izen | anarana | ngaran | (nama) ngaran | jeneng | ngalan | pangalan | ingoa | *ngayan |
Giza- | olona | ulun | orang, (ulun) | uwong | tawo | taò | tangata | *tau |
Gizon | (lehi)lahy | upu | laki-laki | lanang | lalaki | lalake | tane | *laki |
Andre | (vehi)vavy,viavy | wawey | bini (épouse) | wadon, wedok | babaye | babae | fafine | *bahi |
Ume | (z)anaka, zaza | ia | anak | anak | bata | batà | tama | *anak |
Buru | loha | ulu' | hulu | hulu | ulo | ulô | uru, ulu | *qulu |
Ile | volo | wulu | bulu | bulu | buhôk | balahibo, buhok | fulu, furu | *buhek |
Azal | hoditra | kudit | kulit | kulit | panit | balât | kili, kiri | *kulit |
Etxe | trano, (levo), vala | lewu | balai (pavillon) | bale | balay | bahay | fale | *humaq,*balay |
Teilatu | tafo | hapau | atap | atep | atup | bùbông | ato, inaki | *qatep |
Bide | lalana | lalan | jalan | dalan | dalan | daân | ala, retu | *zalan |
Jan | (mi)hinana, homana | kuman | makan | mangan | mokaon | kàin | kai, omaki | *kaen |
Edan | misotro, (minona) | ngo’ot | minum | ngombe | moinum | inòm | inu | *inum |
Egosi / Egosia | (ma)handro / masaka | nandruk | (me)masak | masak | (mag)luto | lutò | hkavi | *tanek,*zakan |
Erre | (mi)tono | nutung | (mem)bakar | tunu | sunugon | ihaw | tungia, tutu | *tunu |
Lo egin | (ma)tory, mandry | mandre | tidur | turu | katurog | tulog | moe, moerua | *tidu(r) |
Bizi, bizidun | velona | belum | hidup | urip | mabuhi | mabuhay, buhay | mouri | *ma-hudip |
Hil, hila | maty | matey | mati | mati | mamatay | mamatay, patay | mate | *matay |
Hil (iragankor) | mamono | manuh | (mem)bunuh | mateni | mopatay | pumatay | jiaka mate | *bunuq |
Bero | (ma)fana | malaing | panas | mapanas | init, alimuot | init, banas | mafana | *ma-panas |
Txuri | fotsy | mahilak | putih | putih | buti | pùti | hkengo, tea | *ma-putiq |
Beltz | mainty | maintem | hitam | ireng | itum | itim | uli, uri | *ma-qitem |
Berri | vao | wa’u | baru | anyar | bag'ô | bago | fou | *ma-baqu |
Hau, hori | ity, iny, iry | iti, iru | ini, itu | iki, iku | kini, kana | ito, èto | tenei, tena | *i-ni, *i-na |
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/08/29 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.