Madama Butterfly

Madama Butterfly (jatorrizko izenburua italieraz) hasieran bi eta azkenean hiru ekitaldi dituen opera ospetsua da. Musika Giacomo Puccinik eta libretoa Giuseppe Giacosak eta Luigi Illicak idatzi zuten. Puccinik bere lanaren oinarritzat ipuin bat hartu zuen: John Luther Longek idatzitako "Madame Butterfly" (1898). Ipuin horren dramatizazioa David Belascok egin zuen. Puccinik bigarren iturri bat izan zuen ere: Pierre Lotiren Madame Chrysanthème eleberria. Ikerlari baten arabera narrazioak badu Nagasakin XIX. mendearen azken urteetan gertatutako gertaera baten oinarria. 1904ko otsailaren 15ean argitaratu zen; estrenaldia otsailaren 17an izan zen, Milango La Scalan. Munduan gehien antzeztutako hamar operetako bat da.

Madama Butterfly
Jatorria
Sorrera-urtea	1903
Argitaratze-data	1904
Estreinaldi-data	1904ko otsailaren 17a
Izenburua	Madama Butterfly
Jatorrizko herrialdea	Italia
Ezaugarriak
Genero artistikoa	opera eta Tragedia
Hizkuntza	italiera
Zatiak	2 act (en) eta 3 act (en)
Nori eskainia	Helena Montenegrokoa
Egile-eskubideak	jabetza publiko
Deskribapena
Oinarritua	Madame Butterfly (en)
Zuzendaritza eta gidoia
Gidoigilea(k)	John Luther Long (en) [[Kategoria:John Luther Long (en) idatzitako lanak]]
Libretista	Luigi Illica (en) eta Giuseppe Giacosa
Bestelako lanak
Musikagilea	Giacomo Puccini
Fikzioa
Kontakizunaren tokia	Nagasaki
ikusi Cio-Cio-san (Madama Butterfly) (en) , B.F. Pinkerton (en) , Kate Pinkerton (en) , Sharpless (en) , The Bonze (en) , Yakuside (en) , The Imperial Commissioner (en) , The Official Registrar (en) , Cio-Cio-san's mother (en) , The aunt (en) , The cousin (en) , Suzuki (en) , Goro (en) , Prince Yamadori (en) , Dolore ("Sorrow") (en) eta Q63677476

Geraldine Farrar Madama Butterflyren paperean.

Jatorrizko posterra, Adolfo Hohensteinek egina, 1904.

Solomiya Krushelnytska Madama Butterfly gisa, 1904an.

Historia

Musikagile italiarrak interes berezia erakutsi zuen bere musikan exotismo asiarra sartzeko; Turandot da asmo horren beste adibide paradigmatiko bat. Opera honek aldaketa ugari ezagutu zituen. Bost bertsio egitera heldu zen. Bi agerraldi zituen lehena 1904ko otsailaren 17an estreinatu zuten Milango La Scalan eta ez zuen harrera berorik izan. Ondoren, Puccinik berridazketa bikaina egin zuen: bigarren agerraldia bi koadrotan zatitu zuen eta hainbat aldaketa erantsi zituen. Urte bereko maiatzaren 28an Bresciako Teatro Granden aurkeztutako bigarren bertsio hark ikusleak erabat bereganatu zituen. Dena dela, ez zen azkena izan: 1907 arte Puccinik bost bertsio egin zituen, azken hori behin-betikoa izanik.

Zentsura

Operan Pinkertonen papera ez da oso etikoa. Horregatik, Bigarren Mundu Gerra bitartean Madama Butterfly debekatuta egon zen Estatu Batuetan.

Garrantzia

Madama Butterfly benetako mundu osoko opera garrantzitsuenetariko bat da eta konpainia guztientzat gainditu behar den benetako proba da. Operabasek gehien antzeztu diren operak biltzen ditu eta zerrenda horretan Butterfly sortzigarrena da. Italian laugarrena da eta Pucciniren hirugarrena La Bohème eta Tosca ondoren. Zinemara ere, zuzendari oso ezagunen eskutik, eramana izan da eta zinema zuzendariek ere zuzenenko antzezpenak eraman dituzte, esaterako, Ken Russell, Harold Prince eta Anthony Minghella.

Argumentua

Pucciniren opera hunkigarriena da Madama Butterfly. Halaber, operaren historiako maisulan handia ere. “Tragedia japoniarra” deitzen diote Cio-Cio San-en istorioa kontatzen duen opera honi. Cio-Cio San geisha dohakabea da, bere sinesmenei uko egin eta bere familiari aurre egin ondoren, armada estatubatuarreko kapitainak abandonatu egingo baitu. Argumentua XIX. mendearen amaiera, XX. aren hasieran kokatzen da, Japoniako Nagasaki hirian. AEBtako armadako Pikerton tenienteaz erabat maitemintzen da geisha bat: Cio-Cio-San, Madama Butterfly izenez ere ezaguna. Estatubatuarra eta geisha ezkondu egiten dira, baina Pikertonentzat ezkontza honek ez du batere balio. Haur bat izango dute ere, baina, Pikertonek alde egiten du, atzean Butterfly bakarrik utzita. Denbora luzera itzultzen da tenientea, baina Kate Pikerton bere emaztearekin. Butterfly erabat atsekabetuta geratzen da, haur bat guzti baitzituzten Pikerton eta Buetterflyk. Nahigabearen nahigabez sastakai batez bere buruaz beste egiten du emakumeak.

Pertsonaiak

• Cio-Cio San (Madama Butterfly), geisha
• B. F. Pinkerton, Estatu Batuetako itsas-armadako tenientea
• Suzuki, Cio-Cio Sanen neskamea
• Sharpless, kontsul estatubatuarra Nagasakin
• Goro, ezkontzagina
• Yamadori printzea, Cio-Cio Sanen ezkon-nahi aberatsa
• Bonzo, Cio-Cio Sanen osaba
• Kate Pinkerton, Pinkertonen emaztea
• Dolore, Cio-Cio Sanen semea
• Yakuside, Cio-Cio Sanen beste osaba
• Inperiar goi mandataria
• Erregistratzaile ofiziala
• Cio-Cio Sanen ama
• Cio-Cio Sanen izeba
• Cio-Cio Sanen lehengusina
• Cio-Cio Sanen senideak, lagunak, zerbitzariak

Aria ospetsuenak

Hauek dira operaren pasarte ospetsuenak:

• «Dovunque al mondo» - Pinkerton/Sharpless duoa - I. ekitaldian
• «Ecco ! Son giunte» (Goro eta Butterflyren lagunak) - I. ekitaldian
• «Viene la sera» - Butterfly/Pinkerton duoa I. ekitaldian
• abesbatza aho itxiz abestutakoa - II. ekitaldian
• «Un bel dì, vedremo» Butterflyren aria - II. ekitaldian
• «Che tua madre dovrà» Butterflyren aria - II. ekitaldian
• «Addio, fiorito asil» Pinkerton/Sharpless duoa - III. ekitaldian
• «Con onor muore » Butterflyren aria - III. ekitaldian

Filmografia

Asko dira egin diren bertsioak. Hemen adibide batzuk:

• 1915: Madame Butterfly Sidney Olcott zuzendaria. Aktoreak: Mary Pickford, John Luther Longek idatzi zuen historia eponimoan oinarrituta (New York, 1898).
• 1919: Harakiri, Fritz Lang zuzendaria, David Belascoren Madame Butterfly antzezlanean oinarrituta.
• 1922: The Toll of the Sea, operan oinarrituta. Aktoreak: Anna May Wong. Narrazioa Txinan kokatzen da.
• 1932: Madame Butterfly, bertsio ez abestua. Zuzendaria Marion Gering. Aktoreak: Cary Grant eta Sylvia Sidney, Belascoren antzezlanean eta Pucciniren libretoan oinarrituta.
• 1954: Madame Butterfly (Madama Butterfly), Carmine Galloneren film italiarra.
• 1962: my sweet geisha Aktorea: Shirley MacLaine.
• 1974: Madame Butterfly, Jean-Pierre Ponnellek filmatutako opera. Aktoreak eta abeslariak:Mirella Freni (Butterfly), Plácido Domingo (Pinkerton), Christa Ludwig (Suzuki), Michel Sénéchal (Goro), Robert Kerns (Sharpless), Vienako Operaren Abesbatza eta Vienako Orkestra Filarmonikoa Herbert von Karajanen zuzendaritzapean.
• 1995: Madame Butterfly. Zuzendaria: Frédéric Mitterrand. Aktoreak: Ying Huang eta Richard Troxell, James Conlonen zuzendaritzapean.

Bibliografia

• Carner, Mosco (1979). Madam Butterfly – A Guide to the Opera. Masterworks of Opera. Foreword by Victoria de los Ángeles. London: Barrie & Jenkins. {{ISBN|0-214-20680-7}}.
• Burke-Gaffney, Brian, Starcrossed: A Biography of Madame Butterfly, EastBridge, 2004 {{ISBN|1-891936-48-4}}.
• Groos, Arthur, "Madame Butterfly: The Story", Cambridge Opera Journal, vol. 3, no. 2 (July 1991)
• Melitz, Leo, The Opera Goer's Complete Guide, 1921 version, source of the plot.
• Mezzanotte, Riccardo (ed.), The Simon & Schuster Book of the Opera: A Complete Reference Guide – 1597 to the Present, New York: Simon and Schuster, 1977. {{ISBN|0-671-24886-3}}.
• Osborne, Charles, The Complete Operas of Puccini, New York: Da Capo Press, 1983.
• Weaver, William, Simonetta Puccini, (eds.), The Puccini Companion, New York: W. W. Norton, 1994. {{ISBN|0-393-32052-9}}.

Kanpo estekak

• Diskografia Operadisen.
• Butterflyren heriotza Ponnelle-Karajan-en filman.
• (Italieraz)(Gaztelaniaz):Libretoa.

• Datuak: Q19005
• Multimedia: Madama Butterfly (Puccini) / Q19005