Wikipedia

Mañeruibar

Nafarroa Garaiko ibarra

Mañeruibar[3][a] Euskal Herriko ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Lizarrako merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 26,7 kilometrora. Altuera 325 eta 1019 metro artekoa da, eta 85,0 km²-ko azalera hartzen du. 2021 urtean 1108 biztanle zituen.

Mañeruibar
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Mendebaldeko zatia: Zirauki Donejakue bidetik
Mañeruibar bandera
Bandera

Mañeruibar armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Lizarra
EskualdeaIzarbeibar-Novenera
Administrazioa
Entitateaibar
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaLizarra
Izen ofiziala Valdemañeru
Posta kodeak
Ibartarramañeruibartar
Geografia
Koordenatuak42°41′04″N 1°52′48″W / 42.68448505°N 1.88013496°W / 42.68448505; -1.88013496
Azalera85,0 km²
Garaiera325-1019 metro
Distantzia26,7 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria1.108 (2021:  8)
Dentsitatea13,04 biztanle/km²
Euskara
Eremuaeremu mistoa
Euskaldunak[1][2]% 11,31 (2018: %4,23)

Iruñea eta Lizarra arteko erdibidean dago Mañeruibar, eta Donejakue bideak zeharkatzen du. Izan ere, bere bi adar nagusiak (frantses eta aragoiar bideak) ibarraren atarian elkartzen dira, Garesen. Ibarratzat hartzen den arren, ez da berez haran geografiko bat, Riosalado ibaiaren haranaren behealdea (Zirauki eta Mañeru) eta Arga ibaiaren eskuinaldearen zati bat (Girgillao eta Artazu) baititu. Nafarroako Erdialdeko tamaina ertaineko Mañeru eta Zirauki hiribilduek kontrastea egiten dute Artazu, Etxarren eta Girgillao herri txikiekin, Nafarroako Mendialdearen antzekoagoak baitira.

Bertako biztanleak mañeruibartarrak dira. Ibarburua Mañeru udalerria da.

Izena

aldatu

Mañeruibar beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Ualle de Mainero (1084)
  • Ualle de Maniero (1099)
  • Manneru (1189)
  • Val de Arguinariz (1268)
  • Val de Mayneru (1280)
  • Val de Maynneru (1350)
  • Val de Mayneru (1366)
  • Mañeru (1587)
  • Mañeru (1802)
  • Val de Mañeru (1829)
  • Mañeruibar (1990)
  • Mañeruibar (2007)

Etimologia

aldatu

Mañeruibar Mañeru (herrietako baten izena) eta ibar (haran) elkartzetik dator.

Mañeru izena, oro har, Bizkaiko Mañaria eta Iruñeko Mañueta izenekin lotzen da ("bainuetxea" eta "bainu-lekua"). Hala ere, adituek ez dute argi ikusten Mañeruren jatorria "bainuetxea" dela. Julio Caro Barojak izena mañaria izeneko bularrarekin lotzea iradokitzen du, edo agian ezizen gisa erabilitako Magnarius izenekin lotzea. Hala ere, ez da ahaztu behar Alfonso Irigoienek Nafarroan ondo dokumentatutako pertsona izen ezagun batekin lotzen duela populazioaren izena: Mainerius de Pampilona (1157. urtea), Mainer de Pampilona edo don Mainer (1175. urtea); eta gogoan izan mañero ("antzua") izena dagoela.

Mañeru, beraz, esanahi zalantzagarriko izena da.

Ezaugarriak

aldatu

Armarria

aldatu

Mañeruibarreko armarriak Mañeruko armarria da, eta honako blasoi hau du:[5]

« Armarri kuartelatua: lehen hondo urdin batez eta aurrean urrezko gaztelu batez osatua dago; bigarren hondo gorri batez eta aurrean otso zuri batez, bere kolorezko harkaitzen gainean; hirugarren hondo gorri batez eta aurrean Nafarroako kateez; eta laugarren hondo urdin batez etea aurrean hiru urrezko zerrendez. »


Bandera

aldatu

Mañeruibarreko banderak Mañeruibarreko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

aldatu

Mañeruibar Nafarroako Erdialdea eremu geografikoan dago, Izarbeibar-Novenera eskualdean.

Mugakideak

aldatu

Ingurune naturala eta kokapena

aldatu

Arga ibaia iparralde-hegoalde igarotzen da ibarraren hegoaldetik. Harana inguratzen duten gailur nagusiak Eskintza (735 m), San Kristobal (739 m), Uxixuri (806 m) eta Esparatz (1.019 m) dira.

Klima eta landaredia

aldatu

Mañeruibarrak klima mediterraniarra dauka orokorrean (ibarreko gunerik altuenetan azpimediterraniarra da prezipitazioak ugariagoak eta tenperatura hotzagoa delako). Urteko batez besteko tenperatura 12 gradu ingurukoa da eta prezipitazioak 600 eta 1.000mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 90 izaten dira (mendialdean 120 edo gehiago izan daitezke).

Ibarreko jatorrizko landarediaren gehiena galdu den arren, oraindik ere arte eta haritz bakanen batzuk geratzen dira herrigunearen inguruko mendietan.

Estazio meteorologikoa

aldatu

Mañeruibarrean ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]

      Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 24.0 26.5 29.0 36.5 40.0 41.5 43.0 38.0 32.0 27.0 21.0 43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.7 11.6 15.4 17.0 21.8 26.6 29.6 29.6 25.3 19.6 13.3 9.9 19.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.4 9.6 11.5 15.6 19.8 22.5 22.6 19.1 14.4 9.0 5.9 13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.1 1.3 3.8 5.9 9.3 13.0 15.5 15.6 12.8 9.1 4.6 1.8 7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.0 -10.0 -8.5 -3.0 -0.5 2.0 7.0 5.0 3.0 -0.5 -6.5 -10.0 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 44.2 38.7 51.6 59.5 53.1 45.6 27.0 26.3 38.6 60.3 55.4 57.2 547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 39.0 29.0 33.6 62.0 42.2 38.5 33.0 85.0 61.5 46.0 59.0 39.0 85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 11.6 10.3 8.8 11.2 11.1 7.2 5.4 4.9 7.8 10.5 11.5 12.8 113.0
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.3 1.4 0.9 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.2 5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Banaketa

aldatu

Mañeruibarrak 4 udalerri ditu:

Halaber, ibarrean 2 kontzeju ditu:

Gainera, bertze leku batek ere bada, hala nola:

Azkenik, lurraldean 8 herri hustu daude:

 
Mañeruibar ibarreko herriak

Historia

aldatu

Ibarra gisa dokumentatuta dago XI. mendean. Orduan (1084), Orti Enekoitz jauna Funesko eta Mañeruibarreko tenentea zen. Seguruenik, hiru mende geroago osatzen zuten leku berberak hartzen zituen: Mañeru, Zirauki, Anitz, Argiñaritz, Etxarren, Gorritza, Orendain, Sorakoitz, Artazu eta Zubiurrutia. Azken hori, hondatuta zegoena, Garesera gehitu zuen Karlos III.a Nafarroakoak 1416an. Batzuetan, Andion eta Muruzabal Andion ibarraren barruan agertu ziren (1427ko Su Liburuan, adibidez), garai hartan jenderik gabe eta gaur egun Mendigorrian kokatuak, nahiz eta Arga ibaiaren eskuinaldean, Mañeruibarreko muga naturala.

Erdi Aroa amaitu aurretik banandu egin zen Zirauki hiribildua, Leringo konderrian inskribatu zena 1425ean; Mañeru bi mende geroago banandu zen (1630), baina ibarreko batzarrak, Sorakoitzen egoitza zuenak, XIX. mendera arte iraun zuen.

Demografia

aldatu

2021 urteko erroldaren arabera 1108 biztanle zituen Mañeruibarrak.

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
3611 4144 4218 3656 3790 3578 3435 3279 3061 2934 2712 2528 2176 462 1172 1002 1026 1133 1108
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Mañeruibarreko herrietako biztanleriaren banaketa 2021an
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

aldatu

Ekonomia-jarduera nagusiak laborantza eta abere-hazkuntza dira. XI. mendeko dokumentu batean aipatzen da lehen aldiz Mañeruibar.

Garraioa

aldatu

La Estellesa autobus konpainiak Aguilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodesko norantzan eta lau zerbitzu kontrako norabidean. Linearen ibilbidea honakoa da:

Bestalde, konpainia beraren Sartaguda eta Iruñea bitarteko lineak ere geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

Kultura

aldatu

Euskara

aldatu
Artazuko Lur Albizu[8] (Ahotsak[9][10] eta Gazte Gara Gazte[11] proiekturako)
Ikus, gainera: «Oltzako hizkera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artazu eta Girgillao sailkatu zituen hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Mañeru eta Zirauki ez-euskal-eremuan zeuden bitartean.[12]

Koldo Zuazok, 2010ean, ibarreko udalerri guztiak ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[13] Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Oltzako hizkeran. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Mañeruibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Mañeruibarreko udalerri guztiak eremu ez-euskalduneko udalerriak ziren, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Artazu, Mañeru eta Zirauki) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[14]

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Artazu eta Zirauki eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 42 udalekin batean.

Jaiak

aldatu

Hauek dira ibarreko jai nagusiak:

Ondasun nabarmenak

aldatu

Mañeruibartar ospetsuak

aldatu

Irudiak

aldatu

Oharrak

aldatu
  1. ↑ /maɲèɾuiβ̞áɾ/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: kamutsa bigarren silaban eta zorrotza azken silaban

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Mañeruibar - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Gares» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  8. ↑ «Albizu Etxetxipia, Lur - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
  9. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
  10. ↑ «Euskararen egoera Artazu eta inguruko herrietan - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
  11. ↑ «Gazte gara gazte» gazteak.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
  12. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  13. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  14. ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mañeruibar&oldid=9260863"(e)tik eskuratuta