Lya Ímber de Coronil

Lya Imber de Coronil (Odessa, Ukraina, 1914ko martxoaren 17a – Caracas, Venezuela, 1981eko irailaren 13a) jatorri juduko pediatra venezuelar ezaguna izan zen. UNICEFeko lehendakariordea, Venezuelan titulu medikoa lortu eta elkarte medikoa sortu zuen lehen emakumea. Venezuelako Puerikultura eta Pediatria Elkartearen eta Osasun Mentaleko Venezuelako Ligaren sortzailea izan zen.

Lya Ímber de Coronil
Bizitza
Jaiotza	Odesa, 1914ko martxoaren 17a
Heriotza	Caracas, 1981eko irailaren 13a (67 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: minbizia
Familia
Anai-arrebak	ikusi Sofía Ímber
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania errumaniera errusiera alemana frantsesa ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	medikua

Biografia

Lya Ínber Barú Ukraniako Odessa hirian jaioa zen. Jatorri judua zuen familiak egoera ekonomiko larria hobetu nahian, alde egin zuen. Gurasoak, Naúm Imber eta Ana Barú, Errumania erreinuko (gero Moldavia) Soroka herritik atera ziren, Lyarekin (ordurako 16 urte zituen) eta hamar urte gazteagoa zen ahizpa Sofiarekin, Venezuelara emigratzeko. Gurasoek heziketa ona eman zieten Lyan eta Sofía ahizpa kazetari eta museo-kontserbadoreari. Lya Ímbarrek Venezuelako Unibertsitate Zentralean ikasi zuen, eta pediatrian eta puerikulturan espezializatu zen. Bera ez zen 82 gizoneko promozio bateko emakume bakarra izan, baina herrialdean mediku gisa graduatzen zen lehen emakumea izatera iritsi zen. Ikasle urte haietan, injekzioak jartzeagatik kobratzen zuen diruari esker bizi izan zen. Diru hori frantseseko eskola partikularretatik eta alemanez idatzitako artikulu zientifiko batzuen itzulpenetatik zetorren.

Herrialdean medikuntzan izena eman zuen lehen emakumea izan ez bazen ere (lehena jatorri sefardia zuen beste emakume venezuelar bat izan zen, Sara Bendahan), atentzioa ematen zuen ilehoria eta atzerriko azentu nabarmena zituelako.

Interes handiz, Medikuntza ikasten ari zela, Lya Imberrek Erizaintzako praktikak egiten zituen, pazienteak etxean hartuta, eta graduatu ondoren, laborategiko eta Mikrobiologiako azterketak egiten zituen Osasun eta Gizarte Laguntza Ministerioan (1936-1940). Beraz, Lya erizaina eta Lya bioanalista ere aipa genitzake, eta horrexek erakusten du osasunaren dama berezi horren aldakortasuna. Behin batean, Lyak hauxe esan zuen:

“… amets egin dut teknika modernoak dituen laborategi batekin, beharrezko ebaluazioa eta ikerketa-lana egin ahal izateko…

Imber de Coronil doktorearen kultura hain zen zabala, non zenbait hizkuntza menderatzen baitzituen, hala nola errusiera, frantsesa, errumaniera, gaztelania, alemana, ingelesa eta idisch-a. Horri esker, jarduera akademiko ugari egin zituen Ukrainan, Errumanian, Frantzian, Ingalaterran, Belgikan, Jugoslavian, Suitzan, Italian, Kenyan, Estatu Batuetan, Kolonbian, El Salvadorren, Kuban, Haitin, Ekuadorren, Argentinan, Uruguain, Guatemalan eta Mexikon.

Lya Imber de Coronil biriketako kartzinoma batetik hil zen (inoiz erre ez bazuen ere) Caracasen, 1981eko irailaren 13ko egun ilun batean, 67 urte zituela. Haur behartsuenen osasuna eta poza berpiztu zituen argia itzali zen.

Hil ondoren, Venezuelako Puerikultura eta Pediatria Elkarteak “Lya Imber de Coronil” Merituaren Ordena sortu zuen, haurren eta nerabeen osasunaren alde lan nabarmena egin duten Venezuelako emakumeak omentzeko.

Lan ibilbidea

Azpimarragarria da, bere ezagutza humanistiko zabalarengatik (horiei Errusiako literaturan zuen nagusitasun aparta gehitzen zitzaien), bere kideen artean atentzioa ematen zuela, ez bakarrik bere sendotasunagatik, adimenagatik eta edertasunagatik, baizik eta -Fakultateko ikasle bakar izatearen irmotasun eta irmotasunagatik -irmotasunez -. Ezarritako gizarte-arauekiko independentzia- eta auzi-ihesbide-ezaugarri horrek, bere izateko modua ez ezik, bere lanbide-jarduera ere karakterizatu zuen, eta, aurrerago, Munduko Psikiatriako pertsonaia ezaguna bihurtu zen.

1936an, Medikuntzako lizentziadun titulua lortu zuen, eta, urtebete geroago, inauguratu berri zen J. M. de los Ríos Udal Ospitalea hasi zen lanean barne-mediku gisa (orduan Gustavo H. Machado doktoreak zuzentzen zuen). Erakunde horretan mediku egoiliar kargua hartu zuen gero, eta, azkenean, Ospitaleko Buruzagitza Titularrari zegozkion erantzukizunak bere gain hartu zituen. Zuzendari lanetan, Gustavo H. Machado liburutegia eta elkarte medikoa sortu zituen ospitale horretan, eta aktiboki hartu zuen parte Haurren Ospitaleko Patronatuaren fundazioan. Emakume berezi hori (1938an Fernando Rubén Coronilekin ezkondua) irmoa eta antikonbentzionala zen, eta hori ondo islatzen zen ospitale horretako zuzendari gisa hartu zuen xedapenetako batean, osasun-erakunde horretan emakumeei prakak erabiltzea debekatzenzuen kartela kendu baitzuen.

Baina bere garaiko Medikuntzari egin zion ekarpenik handiena amak gaixorik zeuden seme-alabengandik hurbil egon behar zutela uste sendoan oinarritu zen, eta horrek, bere ustez, nabarmen laguntzen zuen haurrak osatzen.

1941ean, Venezuelako Medikuen Elkargo bateko Zuzendaritza Batzordeko lehen kidea. UNICEFeko Zuzendaritza Batzordeko kidea ere 1972tik 1974ra. Venezuelako Medikuntza Akademia Nazionaleko lehen emakumea izan zen 1981ean.

Fernando Rubén Coronil senarra ere kliniko, zirujau, zientzialari, idazle eta ikertzaile ezaguna izan zen, eta Curiel Fundazioak Fernando Rubén Coronil saria ezarri zuen.

Lya Imber pediatra mikrobiologoa

Alberto Fernández doktoreak (1892-1949) azterketa egin zuen Parisko Pasteur institutuan. Antituberkulosazko txertoa prestatzen espezializatu zen, gero Italian jarri zen eta Venezuelara itzuli zen. Han, UCVn lan egin zuen, José Gregorio doktorearekin batera, sortu berria zen Bakteriologia Katedran. Fernández doktoreak eta Gustavo Machado doktoreak (1897-1968), Pediatria ere Parisen ikasi zuenak, bcg-ren (Calmette Guerinen baziloa) zerbitzua sortu zuten, non haurrei txertoa jartzen baitzieten tuberkulosiari aurrea hartzeko, eta pediatria- eta puerikultura-kontsulta egiteko aprobetxatzen baitzen. Kontsulta horretan, Lya Imber ikaslea sartu zen 1935ean, eta bi irakasle berezi horietatik Pediatrian eta Mikrobiologian hartu zuen interes akademikoa (bi katedrak hasiberriak ziren Venezuelan).

Urte horietan, gaixotasun infekziosoek kalte handia egiten zioten osasunari; izan ere, malaria (lurralde nazionalaren %50) eta tuberkulosia ziren Venezuelako arazo endemiko nagusiak, eta, ondoren, sukar horia, ankilostomiasia, difteria eta bilharziasia. Horiek guztiak garatu zituen gero Lya Imber doktoreak, graduatu ondoren, argitalpen hauek sortzen ditu, besteak beste: Tuberkulosia haurretan, diagnostikoa eta tratamendua (1936), Entzefalitis Postvaccinala (txertoaren ondoren), Bilharziosiaren tratamendua (1954). Era berean, benetako zalaparta eragin zuen, eta lehen aldiz eman zien emakumeei eritasun infekziosoei eta sexu-transmisioari aurrea hartzeko hitzaldiak.

Argitaratutako lanak

Bere espezialitateari buruzko hainbat lan argitaratu zituen. Hauek dira garrantzitsuenak:

• Tratamiento de la Bilharziosis/ Bilharziosiaren tratamendua (1954)
• Evolución de la Puericultura y Pediatría en Venezuela desde 1926 hasta 1955/ Puerikulturaren eta pediatriaren bilakaera Venezuelan, 1926tik 1955era
• Encefalitis Post- vaccinal/ Behi ondoko entzefalitisa (beste doktore batzuekin lankidetzan)
• Estudio de Algunos Casos de Anemia en la Infancia/ Haurtzaroko anemia kasu batzuen azterketa (1947)
• El problema de la Rehospitalización y Algunos Problemas de la Asistencia Hospitalaria del Niño/ Berrospitaleratzearen arazoa eta Haurraren Ospitaleko Asistentziako zenbait arazo
• La Salud Mental de los Hijos/ Seme-alaben osasun mentala (beste doktore batzuekin batera)
• Mi Cuaderno de Puericultura/ Puerikulturako nire koadernoa (1978)
• Dibulgazio-artikuluen bilduma (1959)
• Artikulu zientifikoak El Nacional egunkarian (1980)
  • Hambre en Venezuela/ Gosea Venezuelan
  • Niños Tranquilos/ Haur lasaiak
  • Leche Materna/ Amaren esnea

Kanpo estekak

• Lya Ímber de Coronill Sofía Ímber ahizpak elkarrizketatua

• Datuak: Q5985082