Lola Gaos
Dolores Gaos González-Pola, Lola Gaos (Valentzia, 1921eko abenduaren 2a – Madril, 1993ko uztailaren 4a), aktorea eta ekintzailea izan zen. Espainiako zinemako bigarren mailako aktore garrantzitsutzat hartua, eta bereziki ezaguna izan zen Jaime de Armiñánen Mi querida señorita filmean Chus lanagatik (1972) eta José Luis Borauren Furtivos filmean Martina (1975) lanagatik. Film horiek funtsezkoak izan ziren frankismotik demokraziara igarotzeko.
| Lola Gaos | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Dolores Gaos González-Pola |
| Jaiotza | Valentzia, 1921eko abenduaren 2a |
| Herrialdea |  Espainia |
| Heriotza | Madril, 1993ko uztailaren 4a (71 urte) |
| Heriotza modua | : ondesteko minbizia |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | aktorea, antzerki aktorea eta zinema aktorea |
     | |
Emakume ekintzaile antifrankista, independentea, errebindikatzailea eta feminista izan zen. Ez zuen inongo alderdi politikotan militatu, nahiz eta zenbait alderdi ezkertiarrekin lankidetzan aritu zen. 1976an Emakumeen Elkarte Demokratikoaren sustatzaileetako bat izan zen.
Biografia aldatu
Familia ingurunea aldatu
Valentzian jaio zen, klase ertaineko familia kultu batean, ezkertiar eta errepublikanoan, artista eta intelektualen saga batean.[1] Aita José Gaos y Berea, Coruñakoa, eta ama Josefa González-Pola y Menéndez, Gijóngo asturiarra, hamalau seme-alaba izan zituzten, eta horietatik bederatzi bizirik atera ziren.[2]
Aita, Hipoteka Zuzenbidea bereziki ezagutzen zuen legelaria, gizon kultua, librepentsalaria eta ezkertiarra zen, eta kulturarekiko, musikarekiko eta askatasunarekiko grina transmititu zien seme-alabei, balio errepublikarren konpromisoaz gain. Erreferente izan zen Valentzian Bigarren Errepublikan.
Bere neba zaharrenak, José Gaosek, Logikako katedradunak, Ortega y Gasseten katedra hartu zuen, eta haren jarraitzaile nabarmenenetako bat izan zen, Gerra Zibilaren amaieran Mexikora erbesteratu baino lehen, non pentsamendu-eskola oso bat sortu baitzuen herrialde hartako unibertsitateetan. Beste neba bat, Vicente, poeta eta irakasle ezaguna izan zen, bere neba Alejandro bezala, Filosofiako katedraduna eta poeta, gazte samar hil zena. Ángel eta Ignacio idazle izateaz gain, aktore zen lehena eta itzultzailea bigarrena.[2] Aita 1939an hil zen, Gerra Zibilaren amaieran frantziar kontzentrazio-eremu batean, eta familiak Mexikora erbesteratzea erabaki zuen.[2]
Aktore gisa egindako ibilbidea aldatu
Lolak hasieran medikuntza ikastea zuten helburu, baina Gerra Zibilak bere itxaropenak zapuztu egin zituen, 1939an Espainiako Gerra Zibila amaitzean familiarekin Mexikora erbesteratu behar izan zuenean eta bere karrera interpretaziora bideratu zuenean. Han antzerkian hasi zen lanean.
Interpretatu zituen pertsonaiak bere fisikoari zegozkionak izan ziren, ahots goroskorrarekin ohikoa zen paper urratuetan aurkitzea, herrixkako, sorgin edo pertsonaia ilun, dramatiko edo bitxiei bizia emanez. Espainiako zinemako bigarren mailako aktore garrantzitsutzat hartu izan da.[1][3][4]
Antzerkia aldatu
1945ean Espainiara itzuli zenean, Lola Gaos hutsetik hasi zen, egoera gogorrean. Antzerkian hasi zen lanean, eta harremanetan jarri zen Mercedes Prendes, Mary Carrillo eta Guillermo Marín aktoreen antzerki-konpainietakoekin. Bere sorkuntzen artean, aipatzekoak dira Espektros eta García Lorcaren La casa de Bernarda Alba (1950),[5] Carlos Muñízen Las viejas difíciles (1966),[6] August Strindbergen eta Woyzecken El pelícano (1968) eta 1980an De San Pascual a San Gil, Domingo Mirasena.
Telebista aldatu
Telebistaren agerpenak Espainiako ingurunearen lehen uneetan nabari dira, eta 1957an, TVEk urtebete besterik ez zuenean, Arturo Ruiz Castilloren Los Tele-Rodríguez seriearen protagonista izan zen. Gero, Televisión españolako espazio eta telesail enblematikoetan parte hartu zuen, hala nola; Historia de la frivolidad, Historias para no dormir, Estudio 1, Teatro de siempre, Novela, El Irreal Madril (1969), Tres eran tres (1972-1973) edo Lorca, poeta baten heriotza (1987), Chicho Ibáñez Serrador-ekin lanean Valerio Lazarov edo Jaime de Armiñan. RTVErentzat egindako lan guztiaren artean, Euripidesen Medea obran egindako interpretazioa nabarmentzen da. Obra hori Teatro de siempre programan eman zen, 1966ko abenduan, Agustín Gonzálezek eta María Luisa Pontek lagunduta.[2]
Zinema aldatu
Lola Gaosek berrogeita hamar filme baino gehiagotan lan egin zuen. Lehena 1949an filmatu zuen. Sotoa, Jaime de Mayorak zuzendua, Camilo José Cela idazleak idatzitako gidoiarekin. Hurrengo urteetan, eta bereziki hirurogeiko hamarkadatik aurrera, Espainiako zinemaren historiako film garrantzitsuetako aktore bihurtu zen, Luis Buñuelen (Tristana, Viridiana), Luis García Berlangaren (El verdugo), José María Forquéren (Atrito a las tres), Antonio de Armiñánen (Antonio de Armiñida) agindupean. EdotaJosé Luis Borauren Furtivos (1975) Ovidi Montllorrekin batera protagonista izan zena.[7] Manuel Gutiérrez Aragónen[8] Sonámbulos (1978) eta Angelino Fonsen Marianela (1972) lanetan ere parte hartu zuen.[4]
Azken urteak aldatu
1983an, Francisco Umbralek El País egunkarian gutun bat argitaratu zuen, Lola Gaosek idatzia, zailtasun ekonomikoak eta nekeak azalduz.[9]
Bi hilabete inguru eman ditut ospitalean, lanerako ezindurik utzi nauen gaixotasun batekin. Nire senarragandik, bananduta nagoenetik, hilean 40.000 pezeta kobratzen ditut, eta horietatik bizi behar dugu nire alaba Inesek eta biok. Inés kazetaritzan lizentziaduna langabezian dago. Esan dizudan pentsioa 10.000 pezetan geratzeko arriskua dago. Jateko lan egitea beste aukerarik ez dut". Lola Gaos
1988an egin zuen azken filma, Gran Sol marinelen istorioa, Ferran Llagosterak zuzendua. Laringeko operazio batek ia ahotsik gabe eta gaixorik utzi zuen. Madrilen hil zen, 1943an bizi zen hirian, hesteetako minbizitik, 1993ko uztailaren 4an, eta 71 urtera iritsi zen, zenbait urteren ondoren, ostrazismora kondenatuta eta zigor ekonomikoak ezarrita.[7][2] Madrilgo La Almudena hilerrian lurperatu zuten.
Bizitza pertsonala aldatu
Gonzalo Castelló Gómez-Trevijano abokatuarekin ezkondu zen 1945ean (ezkontzari alaba bat, Luz, ekarri zion), eta harekin alaba bat izan zuen, Ines (2003an hil zen). Harengandik banandu zen, 1982an, garai hartako prentsa arrosan zalapartaren bat tarteko.
Aktibismoa aldatu
Ekintzaile komunista eta feminista Gaosek ez zuen inongo alderditan militatu, baina bere konpromisoagatik nabarmendu zen: askatasunen defendatzailea, emakumeen eskubideak eta erregimen frankistaren aurkako borrokari gisa.[2][10][1] 1976an, Francisca Sauquillorekin batera, Emakumeen Elkarte Demokratikoaren sustatzaileetako bat izan zen.[11] Hainbat batzarretan parte hartu zuen bere lankideekin batera, eta hitzaldiak eta mitinak ere eman zituen.[2]
Rafael Calero Palma idazle eta poetak, 2019ko uztailean, Lola Gaosen semblanza batean, Diego Galánek Televisión Españolarentzat Queridos cómicos telesailean hil baino lehentxeago egindako elkarrizketa ekarri zuen gogora. Bere etxean egina zegoen eta atzean Ernesto Ché Guevararen argazkia zuen. Aktore-lanbideari buruz azaldu zuen:[12][2]
Aktoreari ez zaio langile-kategoria ematen, ez dakit zergatik, (...) Lan egitera noa, eta soldata handiagoa edo txikiagoa izango dut, baina telebista konpontzen didan jaunak bezala. Orduan, zergatik deitzen digute artistak eta zergatik ukatzen digute langile-kategoria?
Sariak eta omenaldiak aldatu
| Urtea | Kategoria | Filma |
|---|---|---|
| 1972 | Aktore onena | Talde-lana |
| 1975 | Aktore protagonista onena | Furtivos |
| Urtea | Kategoria | Filma |
|---|---|---|
| 1975 | Espainiako zinemako interpreterik onena | Furtivos |
- Malagako Egile Zinemaren Nazioarteko XVII. Astea (1989), Lola Gaosi eskainia, Viridiana, Sonámbulos eta Tristana proiektatuz.[3]
Hil ondoko aitorpenak aldatu
- Lola Gaos izena duten kaleak daude Valentzian, Collado Villalban eta Roquetas del Mar-en.[1]
Filmografia aldatu
|
|
|
Ibilbidea telebistan aldatu
1972/73 13 episodios como Fuencisla
|
|
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d Fernández, Luís. (8 de noviembre de 2017). «La calle de la actriz Lola Gaos» Cadena SER.
- ↑ a b c d e f g h Rafael Calero Palma. (18 de julio de 2019). «Lola Gaos, el compromiso militante en escena» La Giganta Digital.
- ↑ a b País, Ediciones El. (11 de mayo de 1989). Entrevista | Lola Gaos: "Los directores me encasillan en papeles de mujer mala". .
- ↑ a b Martínez, Antonio. (1 de julio de 2018). «La voz áspera de Lola Gaos» Cadena SER.
- ↑ Estreno de La casa de Bernarda Alba, de García Lorca. 22 de marzo de 1950.
- ↑ Historia y antología del teatro español de posguerra. 2004.
- ↑ a b Muere en Madrid la actriz Lola Gaos, 'voz rota' de la resistencia antifranquista. 6 de julio de 1993.
- ↑ Antolín, Matías. (26 de septiembre de 1978). "Sonámbulos" la pesadilla del franquismo. ISSN 1134-6582..
- ↑ Txantiloi:Cita noticia
- ↑ País, Ediciones El. (9 de marzo de 1977). El "día de la mujer" ha sido un éxito. .
- ↑ «Movimientos feministas en España - Informaciones - 25/02/1977 - Archivo Linz de la Transición española • Fundación Juan March» linz.march.es.
- ↑ Queridos cómicos - Secundarios - Entrevista a Lola Gaos - RTVE.es. 24 de julio de 2017.
- ↑ «Premios del CEC a la producción española de 1972» Círculo de Escritores Cinematográficos.
- ↑ «Premios del CEC a la producción española de 1975» Círculo de Escritores Cinematográficos.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q443115
