Leongo katedrala
Leongo Santa Maria Errealakoaren katedrala Espainiako Gaztela-Leon erkidego autonomoan dagoen León hirian dagoen katedrala da. 1205 eta 1301. urteen artean eraiki zen, eta frantziar gotiko klasiko estilokoa da. Gizateriaren Ondare izendatua dago.
| Leongo katedrala | |
|---|---|
 UNESCOren gizateriaren ondareaKultura ondasuna | |
 Frantses bidea Leóngo probintzian | |
| |
| Kokapena | |
| Estatu burujabe |  Espainia |
| Autonomia |  Gaztela eta Leon |
| Probintzia | Leóngo probintzia |
| Udalerria | Leon |
| Koordenatuak | 42°35′58″N 5°34′00″W / 42.5994°N 5.5667°W |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| Eraikuntza | 1205 (egutegi gregorianoa) - 1301 (egutegi gregorianoa) |
| Erlijioa | katolizismoa |
| Elizbarrutia | Roman Catholic Diocese of León, Spain (en)  |
| Izena | Maria |
| Arkitektura | |
| Estiloa | arkitektura gotikoa |
| Dimentsioak | 29 ( ) × 109 ( ) m |
| Gizateriaren ondarea | |
| Erreferentzia | 669-1537 |
| Eskualdea[I] | Europa eta Ipar Amerika |
| Izen-ematea | bilkura) |
| BIC | RI-51-0000001 |
| 1537 | |
| Webgune ofiziala | |
| |
Leongo katedralak munduko Erdi Aroko beirate bilduma handienetakoa dauka.
HistoriaAldatu
Terma erromatarrakAldatu
Katedrala dagoen lekuan termak egon ziren aurretik, Legio VII Geminak eraikitakoak. XIX. mendeko errestaurazio batean topatu ziren.
Hasierako katedralaAldatu
Errekonkista garaian, terma erromatar zaharrak errege jauregi bihurtu ziren. 916. urtean Ordoño II.a erregeak arabiarrak garaitu zituen San Esteban de Gormazeko batailan, eta Jainkoari eskerrak emateko bere palazioa eskaini zuen bertan katedral bat egiteko. Hil zenean, bere gorpua katedral horretan lurperatu zuten.[1]
Katedral erromanikoaAldatu
Katedral erromanikoa 1073an kontsakratu zen, Alfontso VI.aren erregealdian. Zutik iraun zuen hurrengo mende amaierara arte.
1884 eta 1888 urteen artean Demetrio de los Rios arkitektoak katedralaren lurra zulatu zuen, pilareak zimendatzeko, eta katedral erromanikoaren aztarnak topatu zituen. Hark egindako planoen bidez, katedral erromanikoa nolakoa zen jakin dezakegu: adreiluzkoa zen, hiru nabeduna, abside erdizirkular bat zeukan. 60 metro luze eta 40 metro zabal zen. Iparraldean klaustro bat zeukan. Erromanikoa bazen ere, ferra arkua ere erabiltzen zuen dekoraziorako.[1]
Katedral gotikoaren eraikuntzaAldatu
Katedral berriaren eraikuntza 1205ean hasi zen, baina zimenduetan edukitako arazo batengatik gelditu egin zen. 1255ean hasi ziren berriro eraikitzen, estilo gotikoan.[2] Katedralaren egitura nagusia amaituta zegoen 1302an, nahiz eta klaustroa eta iparraldeko dorrea XIV. mendean amaitu zen. Hegoaldeko dorrea XV. mendearen erdialdean bukatu zuten.
Katedrala material eskasekin egin zenez eta terma erromatarren gainean eraiki zenez, zimentazio arazoak eduki izan ditu, eta hainbat erreforma jasan ditu hurrengo mendeetan.
ErreformakAldatu
XV. mendean hainbat erreforma egin zitzaizkion katedralari, baina XVII. mendean arazoak agertu ziren berriro. 1631an ganga zati bat erori zen gurutzaduran. Orduan, Juan de Naveda arkitektoak kupula handi bat egin zuen gurutzaduraren gainean, gotikoaren estiloarekin apurtuz. Kupula berri honen pisuak ere arazoak sortu zituen. 1755eko Lisboako lurrikarak hegoaldeko fatxada kaltetu zuen.
XIX. mendeko errestaurazio handiaAldatu
1857an harriak erori ziren gurutzaduran eta erdiko nabean. Horrek kezka sortu zuen Espainian eta Europan, eraikina erori egingo zela pentsatu baitzuten. 1859an gobernuak konponketa lanak agindu zizkion Matias Laviña arkitektoari. Honek formazio klasikoa zeukan eta ez zituen ezagutzen eraikin gotiko baten ezaugarriak. Kupula desmuntatu zuen, eta gurutzadura eta hegoaldeko fatxada desmuntatzen ere hasi zen. Erabaki hauek kritika zorrotzak jaso zituzten, eta Laviña 1868an hil zen.
1868. urtean Juan de Madrazori eman zitzaion errestaurazioaren ardura. Honek ondo ezagutzen zuen gotiko frantsesa. Jatorrizko eraikin gotikoa berreskuratzeko ahalegina egin zuen, geroztik gehitutako elementuak kenduta. Konponketak egin bitartean, gangak zintrekin eutsi zituen.[3] Madrazok ideia progresistak zituenez, elizarekin eta politikariekin gatazkak eduki zituen, eta kargutik kendu zuten 1879an.
Madrazoren ordez Demetrio de los Rios ipini zuten karguan 1880an. Hau ere purista zen, eta aurrekoaren lanarekin jarraitu zuen. De los Rios hiltzean, Juan Bautista Lazarok hartu zuen kargua, eta errestaurazio lanak amaitu zituen. Beirateak konpontzeko ardura hartu zuen, hauek desmuntatuta eta gordeta baitzeuden, eta oso kaltetuak.
Katedrala 1901ean ireki zuten berriro, arazoak konponduta eta bere itxura gotikoa berreskuratuta (batez ere kupula barrokoa kendu ziotelako). Europan XIX. mendean egin zuten errestaurazio lan garrantzitsuenetarikoa izan zen.
XX eta XXI. mendeetako errestaurazioakAldatu
XX. mendean hainbat aldaketa txiki egin zizkioten eraikinari.
1911an Manuel Cardenas arkitektoak Puerta del Obispo eraikina kendu zuen.
1966an tximista batek teilatua erre zuen, baina kalteak ez ziren oso handiak izan.
2009tik aurrera beirateak konpondu dizkiote katedralari, eta hauek hobeto kontserbatzeko babesak ipini dituzte.[4]
EzaugarriakAldatu
Oin-planoa eta barrualdeaAldatu
Reimsko katedralaren erreplika bat da, nahiz eta txikiagoa izan. 90 metro luze eta 29 metro zabal da, eta 30 metroko altuera du. Hiru nabe ditu eta burualdea ohikoa baino handiagoa. Nabeek gurutze ganga dute. Hormetan 125 leiho ditu, eta Erdi Aroko 1800 m² beirate, munduko hoberenetarikoak.
Mendebaldeko fatxadaAldatu
Mendebaldeko fatxada katedraleko fatxada nagusia da. Hiru ate ditu, arku zorrozdunak. Arkibolta eta tinpanoan hainbat eskultura ditu. Hauen gainean arrosa leihoa dago, XIII. mende amaierako beirateekin.
Alboetan bi dorre ditu, 65 eta 68 metrokoak. Iparraldeko dorrea XIII. mendean hasi zuten eta XIV. menden amaitu. Hegoaldekoa ere XIII. mendean hasi zuten, baina ez zuten bukatu XV. mende amaierara arte. Azken hau gotiko flamigero estiloan egina dago. Berezitasun gisa, dorre hauek nabeen alboetan daude, eta ez dira sortzen hauen gainean. Horrela, nabeen eta dorreen artean arbotanteak ikus daitezke.
Atariak XIII. mendearen erdian egin zituzten, eta Espainiako eskultura gotikoaren adierazgarrienak dira. Alboetako atariak San Frantzisko eta San Juan Bataiatzaileari eskainiak daude. Erdikoak, aldiz, Azken Epaiketa erakusten du. Atari honetako eskulturek frantses eragin nabarmena dute, eta naturalistak dira. Aipagarriak dira arropetako tolesdurak, aurpegien indibidualizazioa eta adierazkortasuna, eta mugimendu sentsazioa.
Ezkerreko atarian (San Joan Bataiatzailearenean) Jesusen Natibitatea ikus daiteke tinpanoan. Arkiboltetan San Joanen bizitzako pasarteak ere ikus daitezke. Atari honen eta hurrengoaren artean locus apellationis zutabea dago, Leongo Erresuman justizia egiten zen lekua.
Erdiko atarian (Azken Epaiaren atarian) Kristo ageri da epaile gisa. Haren azpian eta arkiboltetan epaiketa ikus daiteke: San Migel arimak pisatzen, paradisura doazenak eta infernura dozenak. Arkiboltetan santuen berpizteak ere ikus daitezke. Mainelean Amarbirjina Zuria ikus daiteke, Jesus umea eskuetan duela (erreplika bat da, originala tenplu barruan gordeta baitago). Hau espainiar gotikoko eskulturarik erakusgarrienetako bat da. Eskuineko ataria (San Frantsizkorena), Amabirjinari eskainia dago. Tinpanoan Mariaren heriotza eta koroatzea ikus daitezke.[5]
Hegoaldeko fatxadaAldatu
Arazo gehien eduki dituen fatxada da, eta hainbat aldiz berreraiki dute. XIX. mendean gaur egun daukan itxura eman zioten, iparraldeko fatxada imitatuz. Arrosa leihoaren eskuinaldean dorre txiki bat dago. XV. mendean eraiki zuten, arbotanteen bultzadak jasotzeko.
Hegoaldeko fatxadak ere hiru atari ditu, 1267 eta 1275 urteen artean eginak, Frantziako eredua jarraituz.
Ezkerreko atariko tinpanoak ez dauka dekoraziorik. Erdikoa, Sarmental atea deitzen dena, Burgosko katedraleko Sarmental atariaren oso antzekoa da. Pantokratorra ageri da, tetramorfoek inguratuta. Alboetan ebanjelariak ageri dira eserita, idazten. Arkiboltetan aingeruak eta Apokalipsiko agureak agertzen dira musika tresnekin. Mainelean San Froilanen eskultura bat dago. Eskuineko atariko tinpanoan San Froilanen bizitzako pasarteak agertzen dira. Arkiboltetan aingeruak daude.[5]
IruditegiaAldatu
Eraikina
Barnealdea
Gangak
Katedralaren oinplanoa
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b «Web Oficial de la Catedral de León - Breve Reseña Histórica» www.catedraldeleon.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-28).
- ↑ «Catedral de León» www.visitaleon.com (Noiz kontsultatua: 2023-05-28).
- ↑ https://www.museodelprado.es/coleccion/obra-de-arte/catedral-de-leon-encimbrado/e388d9f0-d429-4745-b68d-a665375eb509
- ↑ (Gaztelaniaz) Ponferrada, Diario de León | Noticias de León, Bierzo y. (2018-05-30). «Medidas extremas para la Catedral de León» Diario de León | Noticias de León, Bierzo y Ponferrada (Noiz kontsultatua: 2023-05-28).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Catedral de León» Página Oficial de Turismo de León (Noiz kontsultatua: 2023-05-28).
Kanpo estekakAldatu
- Leongo katedralaren webgune ofiziala (Gaztelaniaz)
- Leongo katedralaren webkamera (Gaztelaniaz)
Datuak: Q175874
Multimedia: Cathedral of León
|
Artikulu hau Arkitekturari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |