Konstituzio

Konstituzioa estatu independente baten arauak eta oinarriak zehazten dituen idatzia da. Bertan arautzen dira estatuko botere-antolaketa eta banaketa, oinarrizko eskubide eta betebeharrak eta politikarako oinarrizko prozedurak.

Estatu horren antolaketa juridikoaren gailurra izan ohi da Konstituzioa, lege nagusietan nagusia. Berak zehazten du beste legeek bete behar dituzten oinarrizko prozedurak.

Estatu baten ekintza politiko, sozial, ekonomiko, eta abar erregulatzen duen arau nagusia denez, idatzia izan ohi da. Bi zati nagusiz osatu ohi da: organikoa, botereen arteko harremanak erregulatzen dituena, eta dogmatikoa, herritarren eskubide eta betebeharrak finkatzen dituena.

Sarrera

Konstituzioa estatu baten arau juridiko gorena da. Batetik, estatu horrek bere boterea nola erabili eta antolatu behar duen arautzen duten arau- eta erakunde-multzoa zehazten du; bestetik, herritarren oinarrizko eskubide eta askatasunak bermatu eta ezagutzeko balio duen nahitaezko tresna da.

Konstituzioaren historia gero eta formula juridiko sofistikatuagoen eta garatuagoen bilaketa da berez, honako bi agindu hauek betetzeko asmoz: estatuaren botereari mugak ezartzea, batetik, eta, bestetik, erabaki politikoetan gizabanakoen parte-hartzea bultzatzea, horretarako estatuaren legezko boterearen aurrean herritarrak defendatuko dituen hainbat tresna ezarriz. Konstituzio batek estatua kontrolatzeko erakundeak sortu, estatu horren antolaketa sistematizatu eta oinarrizko eskubideen bermeak ezartzen dituen neurrian, oinarrizko arau hori baliozkoa da zuzenbidezko estatu aniztun eta demokratikoa xedatzeko.

Konstituzioa, legearen aldetik soilik begiratuta, ordenamendu baten arau-sistemaren muturrean dagoen hastapen-multzoa da, eta beste guztien iturri eta sorburu. Alabaina, lege hutsezko irizpide hori ez da nahikoa haren balioa neurtzeko; izan ere, baieztapen horrek gizarte-antolakuntza gauza jakina balitz bezala ematen du, gizarte-antolakuntza horren jatorria zein den argitu gabe. Egia bada ere estatuak bere subiranotasuna erabili ahal izateko mugak eta prozedurak legearen aldetik xedatzen dituen arau-multzoa dela Konstituzioa, ezin da bestalde ahaztu, legea eta politika, biak, daudela agindu horien jatorrian. Hori dela eta, beharrezkoa da Konstituzioaren alde “formala”, batetik, “mamia”, bestetik, bereiztea.

Formaren aldetik konstituzio kontzeptuak deskripzio hutsari dagokio, eta antolaketa politikoa duen elkarte baten oinarrizko egitura juridikoa izendatzeko erabiltzen den izena da, hau da, elkarte horrek bere arauak adierazi eta jakinarazteko duen modua, zeina testu formal batean, gehienetan idatzia, jasotzen baita. Mamiari dagokionez, berriz, Konstituzioa sistema bakoitzaren funtzionamenduari eta horren barnean jokoan dauden indarrei dagokie, eta hala, zuzenbidearen eta politikaren arteko egokitasun-maila neur daiteke. Hala ulertuta, edozein estatuk du “konstituzioa”, egiazko botere-faktoreak hartzen baitira kontuan eta ez araudiari dagozkionak soilik, “konstituzio-araubidea” esapidea, berez, botereari mugak ezartzen dizkioten estatuetarako erabiltzen bada ere. Konstituzioaren mamiaren irizpide horrek hasierako egitasmoaren aurreikuspenen eta benetako jokabidearen artean bereizteko aukera ematen du. Ezaguna da, izan ere, arau mugigaitzen eta gizartearen aldakortasunaren arteko eten beharra. Zenbat eta konstituzioari eusten dioten indar politikoen jarduera gehiago errenditu hark ezarritako mugen barruan, orduan eta egiazkoagoa izango da konstituzio hori. Beste era batera esanda, konstituzio orok botere-harreman jakin batzuetan oinarrituriko sistema politikoa islatzen du, eta sistema hori bere xedapenen bitartez zilegitzen du. Hala bada, arau formalak Konstituzioa aztertzeko abiapuntu izan daitezke, baina estatua ezin da bere osotasunean ulertu arau horiek soilik kontuan izanik. Konstituzioari mamiaren aldetik begiratzeak bidea ematen du alde juridikoaren eta politikoaren arteko eta xedapen-multzoaren eta bere autonomiaren arteko aldea, eta indar politikoen arteko konpromiso-maila, neurtzeko.

Azken batean, Konstituzioa tresna juridiko-politikoa da, botere publikoen arteko harremanak moldatzeko eta eskubideak aitortzeko teknika, baina, aldi berean, baita botere politikoen arteko orekaren adierazpen juridikoa ere.

Konstituzio-ereduak

Eredu arrazional–arautzailea

Konstituzioaren inguruko teoriaren bilakaeran erabili izan diren eredu nagusiak azaltzeko, bereziki egokia da Garcia Pelayoren interpretazio-tipologia: Ikuspuntu horretatik begiratuta, Konstituzioa behin betiko (botere konstituziogilearen sormen-egintzaz) finkatutako arau-multzotzat hartzen da, eta hark zehazten ditu estatuaren organo eta egitekoak. Konstituzioa, bada, arau juridiko sistema batekin berdintzen du irizpide horrek, eta zuzenbidea berez arrazionala delako ustea du oinarri. Jakintzat ematen da Konstituzioa dela ordena jakin bat sortzen duena, eta hura dela botere- eta zilegiztze-iturri bakarra.

Funtsean formalista hutsa den irizpide horren arabera, aurretik zehaztutako arau egokien bidez egitura daiteke estatua. Ikuspegi liberal klasikoaren iritziz, juridikoki adierazitako Konstituzioak soilik eskaintzen du behar adinako bermea edozein despotismo moduren aurrean.

Eredu historiko-tradizionala

Aurreko irizpideari buruzko jarrera polemikoa du bigarren honek. Historikotasun mugigaitz batetik abiatuta, iraganeko ustezko balioak eta herriaren “esentzia” iraunkorrak goraipatzen ditu, eta Konstituzioa arrazoiketaren eta bermatze politiko subirano baten behin-behineko ekintza erabatekoaren emaitza izan daitekeela ukatzen du. Oinarrizko arauak mendetako bilakaera eta eraldatzearen ondorio dira, oharkabean bada ere askotarikoak diren zatikako egitate, ohitura eta usadioen ondorio, alegia.

Liberalismo doktrinarioak, neurri batean behintzat irizpide horrekin bat eginik, zioen arrazoiaren zenbait elementuk parte har zezaketela konstituzioa osatzerakoan, bere aurretiazko mamia juridikoki gauzatzeko, ez, ordea, sortzeko. Ondorioz, kasu honetan uko egiten zaio botere konstituziogilearen eta botere eratuen arteko bereizketa egiteari, ez da onartzen botere horien artean bikoiztasunik dagoenik eta tradiziozko elementuetan oinarritzen da subiranotasuna.

Eredu soziologikoa

Joera honek formalismo juridikoa eta tradizionaltasun historikoa, biak, kritikatzen ditu, argudiatuz konstituzioa ez dela ez zuzenbidearen berezko gehientasun baten ondorio, ez eta urrutiko sustraien oihartzuna ere, gizarte jakin baten emaitza baizik.

Beste hitz batzuetan esanda, konstituzioa ez da oinarritzen oroz gaineko araudi baten edota betiereko balio batzuen gainean, hain zuzen ere, gizarte jakin baten errealitatearen lehentasuna adierazten baitu. Ikuspuntu soziologikoak erregimen jakin bakoitzarekiko era askotako erantzunak onartzen ditu, noski, joera bakoitzaren irizpidearen arabera. Laburbilduz, zenbat eta adostasun handiagoa izan konstituzioak agintzen duenaren eta gizarte-egituraren artean, orduan eta egiazkoagoa izango da konstituzio hori, arazo konstituzionalak botereari dagozkionak izaten baitira gehienetan eta ez zuzenbideari dagozkionak.

Zuzenbide konstituzional klasikoak ikuspuntu positibista nagusi zela osatu zuen lehen konstituzio kontzeptua. Legearen subiranotasuna ez dator aurretiazko printzipio ideologiko edo historikoetatik, inongo agintek legez kanpo ezin jardun izate hutsetik baizik. Oinarrizko eskubideak berak ere ez dira “berezko” edo “estatua baino lehenagoko” moduan ulertzen, bere buruari mugak jartzeko prest dagoen estatuaren isla moduan baizik. Zuzenbide konstituzionalak zuzenbide positiboaz arduratu behar du, nahiz eta susmoa izan zuzenbide positibo hori ez dela lege-araudi soiletan agortzen. Ezinezkoa da, gainera, gizarte-bizitzarekiko loturarik gabeko irizpide abstraktu eta formalisten bidez ulertzea. Lehen Mundu Gerraren ondoren bereizi egin ziren eskolak, eta ikuspuntuak berritu zituzten, erregimen konstituzionalen egonkortasuna edo hondoratzea azaltzeko beharrezkoak ziren faktore soziologiko eta politikoak kontuan hartuz.

Eredu konstituzionalaren jatorria eta urratsak

Konstituzioak era askotara sortu izan dira herrialdeen arabera. Batzuetan, konstituzioa estatu berri baten jaiotzearekin batera sortzen da, Estatu Batuetan, Belgikan edota 1918az gero Europako erdialdeko estatu berrietan gertatu bezala; beste batzuetan, dagoeneko tradizio luzea duten estatuetan sortzen dira, erregimen politikoa aldatzen delako (Frantzian 1989. urtean, Iraultzaren ondorioz); zenbait estatuk, azkenik, indarrean dauden konstituzioak izan arren, oinarrizko testua aldatzea erabaki dezakete. Egituratze-erari dagokionez, gaur egungo konstituzioak emandako kartak (botere konstituziogile den aldetik Erregeak emanak), paktu doktrinarioak (subiranotasun partekatua) edota nazioaren edo/eta herriaren subiranotasunaren emaitza izan daitezke; azken horrek estatu federalek ordezkatzen duten lurralde-aldaera ”paktista” izan dezake

Konstituzioaren aldeko mugimenduaren barnean, lau aldi bereiz daitezke. Aldi bakoitzak hainbat fase izan zituen: 1. Europako eta Hego Ameriketako hainbat herrialdetan gertatutako iraultza liberalen ondorengo bultzada konstituzionala, zeinarekin batera botere-zatiketa, ordezkatze-printzipioa eta gizabanakoen eskubide zibil eta politikoen bermatzea etorri baitziren. 2. Errestaurazioaren ondoren, XIX. mendearen erdialdetik aurrera gertatu zen konstituzioaren goraldi berria, 1830eko eta, batez ere, 1848ko iraultza liberal eta demokratikoen ondorioz. 3. Lehen Mundu Gerrak eta Europako mapa politiko berriak eragindako mugimendu demokratizatzailea; Weimar-en konstituzio soziala izan zen eredu nagusia. 4. Bigarren Mundu Gerraren ondoren izaera soziala (esku-hartzailea eta babeslea) duten konstituzio demokratiko berriak sortu ziren Europako mendebaldeko herrialdeetan, Frantziako, Italiako eta Alemaniako faxismoen demokraziaren aurkako esperientzien ondoren.

Konstituzioen edukia

Doktrinaren tradizioaren arabera, bi alderdi handi eta berezik osatzen dute Konstituzioa: alde dogmatikoak eta alde organikoak.

Lehenak sistemaren printzipio orokorrak jasotzen ditu, eta batez ere, herritarren eskubide eta askatasunak, dagozkien bermeekin.

Bigarrenak botere publikoen antolaketaz eta erakundeen artean ezartzen den giltzadura-moduaz dihardu. Bi alderdiek sistema politikoaren oinarri eta helburuak xedatzen dituzte, boterea egituratzeko irizpideekin batera. Bien arteko harremana mendekotasunezkoa edota parekotasunezkoa izan daiteke, funtsezko balioak estatuaren antolaketari gailentzen zaizkion edota alderantziz gertatzen den kontuan izanik.

Batzuetan, gainera, ideologia-kutsuko hitzaurre bat joan ohi da konstituzioaren sarrera gisa; gehienetan ez du behartze-indarrik izaten, hau da, ezin da Auzitegian zuzenean erabili. Azkenik, hainbat hipotesi bereziren berehalako ezartzea arautzen duten xedapen gehigarri eta iragankorren multzo batekin amaitzen dira konstituzioak.

Alderdi dogmatikoak oinarrizko eskubide eta askatasunen zerrenda luze edo laburrak jasotzen ditu –eta, batzuetan, baita herritarren betebeharrena ere–, eraginkor eta galdagarri izan daitezen beharrezko diren bermeekin batera. Oinarrizko eskubideen ikusmolde iusnaturalistari edo positibistari buruzko eztabaidaz harago, estatuaren arbitrariotasunetik eremu horiek juridikoki eta politikoki babesteko sortu zen Konstituzioaren alde dogmatikoa. Eskubideak konstituzionalizatzeak, beren legezko erreserbak, beren babes-prozeduran oinarritutako tutoretza jurisdikzionalak eta herriaren defendatzailearengana jo ahal izateak biribiltzen dute sistema demokratikoaren berme den egitura.

Konstituzioaren alde organikoak, bestalde, estatuko erakunde nagusien izaera eta osaketa, beren arteko harremanak, beren konpetentziak eta prozedura-arauak deskribatzen ditu. Gobernu-moduaz gainera, lurraldez lurralde boterea nola banatzen den, garrantzi berezia duen gaia da politikoki deszentralizatuta dauden estatuetan. Gehienetan, Konstituzioaren erreformari dagozkion xedapenak ere sartu ohi dira, oinarrizko testua aldatu nahi izanez gero, legez eta bakean egin ahal izan dadin. Historian zehar konstituzio askok alde organikoari zegozkion gaiak arautu zituzten soilik; batzuetan, eskubide-aldarrikapenak zituzten aldamenean, beste batzuetan gai horri buruz legedi arruntak zionera bidaltzen zuten, baina egoera horretan estatuak esku handiagoa zuen diskrezionaltasunerako eta baita arbitrariotasunerako ere.

Egungo konstituzioen joera artikuluen eta gai arautuen kopurua zabaltzea da, estatu garaikidearen izaera soziala dela-eta.

Hala bada, sarritan aurkitu ohi dira gizarteari eta ekonomiari dagozkien aginduak, printzipio abstraktuen edota aspirazio orokorren itxuran. Halakoen botere konstituzionala orientagarri hutsa da, eta areagoko legezko garapena eskatzen dute beraz.

Guztiarekin ere, printzipio sozio-ekonomiko horiek, zuzenean ezin eska daitezkeen arren, botere publikoek aldarrikatutako helburu programatikoen aurka joka dezaten eragozten dute, eta, nola edo hala, aipatutako helburuak bilatzera bultzatzen dute.

Botere konstituziogilea

Subiranotasunaren teoria da (bere bi aldaeretan, bai nazio-subiranotasunari eta bai herri-subiranotasunari dagokionez) Frantziako iraultzak konstituzionalismoari egindako ekarpen nagusietako bat. Subiranotasunaren teoriaren arabera, nazioa edo herria da boterea bere esku duena. Botere horren erabilera ezin da zatitu, ezta alienatu ere, eta bozeramaile adituen bitartez, hau da, gehienen nahia interpreta dezaketen ordezkari politikoen bitartez gauzatzen da.

Subiranotasunak botere konstituziogile bat badela aitortzen du, eta hala definituko litzateke: bitartekotzarik gabeko jatorrizko gizarte-boterea, erregimen berriak sortzeko duen ahalmenean parerik gabea, beti piztaraz daitekeenez iraunkorra, bateratua, zatiezina eta erabat subiranoa.

Zentzu zorrotzean hartuta, botere konstituziogile kontzeptua kolektibitate batek aurretiaz erabakitako prozedura formalekiko edota muga materialekiko loturarik gabe erregimen bat lehen aldiz ezarri edo errotik aldatzea erabakitzen duenerako gordetzen da. Zentzu horretan ez dira gauza bera jatorrizko botere konstituziogilea eta konstituzioaren erreformarako botere eratorria, azken hori, berak aldatu nahi duen, eta oraindik indarrean dagoen ordenamenduak baldintzatzen baitu, formalki besterik ez bada ere. Botere konstituziogileak ez du nahitaez gizarte-antolaketa jakin baten edota estatu-mota jakin baten sorrera ekarri behar, horiek aurretikoak baitira. Jarduera politikoaren arauak finkatuz eta erakunde-egitura jakin bat antolatuz, “a posteriori” forma ematea du egitekoa. Horregatik ez da botere hori estatu bat sortzearekin parekatu behar, oinarrizko arauaren aldarrikatzearekin baizik, aldarrikatze hori herritar guztiena den “herri-subiranotasuna”-ren erakusgarri gorena den neurrian, nahiz eta erabilera ordezkari politikoen esku egon.

Konstituzioak egiteko prozedurak askotarikoak dira. Hasteko, bi modalitate bereiz daitezke, kanpokoa eta barnekoa. Lehenengo kasuan, estatu atzerritar batek burujabetasuna eskuratu berri duen beste estatu bati edo lurralde bati konstituzio-testu bat ezartzen dio, zenbait deskolonizazio-prozesutan gertatu izan den bezala. Bigarrena da, ordea, ohikoena. Hartan, subiranotasunari buruzko ikusmoldeak baldintzatzen ditu ezberdintasunak. Erregimen demokratikoetan, herriak parte hartzen du gehienetan, nahiz batzar eratzailea osatuko duen ordezkari-taldea libreki aukeratuz, nahiz erreferendumean zuzenean botoa emanez, nahiz bi formulak bateratuz. Nolanahi ere, konstituzioak egiteko prozedura konplexuak behar dira –lege-egite arruntean ez bezalakoak–, botere konstituziogilearen eta eratuaren arteko kontrakotasuna nabarmentzeko hain zuzen ere.

Ez da bidezkoa herri-batzar jakin batek hezurmamitzen duen botere konstituziogileak legea egiteko ahalmen arruntak bere barnean pilatzea; testu berria onartu bezain laster, beraren zeregina murriztu egiten da.

Botere konstituziogileak beste muga batzuk ere baditu, nahiz Konstituzioaz kanpokoak, nahiz borondate politikoak erakarriak. Lehen kasuan, zuzenean baldintzatzen duten faktore politikoak daude (adibidez: Bigarren Mundu Gerraren ondoren Japoniako eta Alemaniako konstituzioek defentsa-gaietan dituzten murriztapenak) eta bigarrenean, konstituzioa aldatzeko partaideen esku-hartzea nahitaezkoa duten estatu federalen egoera bereziari buruz, politika-era honek tradizioz duen ikusmolde “paktista” dela eta.

Konstituzioaren erreforma

Konstituzio oro da indar politikoen eta gizarte-indarren arteko aldi baterako orekaren erakusgarri, eta idazten duten taldeak dira indar horien ordezkariak. Funtsean, gehienentzat onargarri den adostasunik handiena lortzea da helburua, konstituzio formala eta materiala elkarri ahalik eta gehien hurbiltzeko. Alabaina, begien bistakoa da konstituzioa idazteko orduan ezin direla aurrez ikusi etorkizunean izan ditzakeen garapen guztiak; ezinbestekoa da, beraz, ondorengo jarduera politikoak beragan eragina izatea. Horregatik da beharrezkoa konstituzioaren erreformarako mekanismoak arautzea. Egonkortasun politikoaren eta edozein ordenamenduk nahitaezko duen egokitzapenaren arteko oreka aurkitzean dago kakoa. Idatzizko konstituzio gehienak zurrunak dira, eta, ondorioz, aldatu ahal izateko barnean hartu behar du ohikoetatik ezberdinak diren organo eta prozeduren bitartez berrikusteko ahalmena. Konstituzioak erreformarako mekanismo bereziak izatea zurruntasun horren adierazgarri nabarmena da, eta, segurtasun juridikoaren printzipioan oinarrituta, sistemaren egitura aldatzeko ez baina, aitzitik, gordetzeko balio duen berme gehigarria. Aldi berean, mekanismo horiek mugak jartzen dizkiote “botere konstituziogileari”, “herri subiranoak” klausula horien mendean jartzea onartzen baitu.

Konstituzioen erreforma esplizitua da, aurreikusita dauden mekanismo juridikoak erabiltzen badira, eta inplizitua, “isilpean” egiten bada. Hasieran, konstituzioaren eta egiazko jarduera politikoaren arteko adostasunik eza handiegia izan ez dadin, komenigarria da arauak era malguan eta aurrerakorrean interpretatzea. Hala ere, ezerk ez luke eragotzi beharko, hala behar izanez gero, konstituzioaren forma osorik edo zati batean aldatzea. Konstituzioaren eraldatzea modu askotakoa izan daiteke: esplizituki mamitzen bada, aurreikusitako prozedurei jarraituz edota haiek alde batera utziz egin daiteke (kasu horretan, erregimenaren jarraitutasuna etengo litzateke), baina gehiagotan egiten dira egitezko aldaketak, arazo juridikoak badakartzate ere. Era berean, jarduera politikoan zenbait arau praktikan jartzeak konstituzioaren zenbait xedapen indargabetu ditzake; horrek esan nahi du ohiturak, eta, gutxiago, konbentzio konstituzionalek eragin handia izan dezaketela erregimen baten egiazko funtzionamenduan.

Azkenik, begien bistakoa da horretarako eskua duten auzitegiek konstituzioaz egiten duten interpretazioa jatorrizko esanahiaren egokitzapena dela, forma aldatzen ez bada ere. Oso bestelakoa da egoera berezietan gertatzen den etenduragatiko aldaketa.

Erreformak konstituzioaren zati bat ken dezake, jatorrizko testuari elementu berriak erantsi (artikuluak aldatuz edota konstituzioari “aldaketa” berriak gehituz) edota konstituzioa goitik behera aldatu (erreforma partziala edo erabatekoa). Parlamentuak har dezake bere gain erreforma egitea, mekanismo arrunten bidez (eredu malgua) edota hertsien bidez (eredu zurruna); baina organo berezi batek (batzar eratzaileak) edota herriak berak ere egin dezake zuzenean, erreferendumaren bidez, batzuetan aurreko bi irizpideetako batekin nahasian.

Espainiako lehenengo konstituzioaren aldarrikapena, 1812an, Cadizko gorteetan.

Arazoa da, mekanismo formalak oso konplexuak badira (gehiengo kualifikatu zabala edota indartua, bi alditako onespenak, parlamentua desegitea, erreferenduma) eta gehiengo politikoak erreforma egiteko erabaki sendoa hartua badu, konstituzioaz kanpoko bideak bilatuko direla erreforma hori gauzatzeko. Azkenik, konstituzioaren erreforma egiteko dauden mugen auzia aipatu behar da, nahiz denborazkoak izan, nahiz edukiari dagozkionak. Zenbait konstituziok itxaron-epeak ezartzen dituzte finkatzeko noiztik aurrera den zilegi erreforma egitea; horrek hasierako hitzarmen politiko jakin batzuk eta jaiotzen ari diren erregimenak sendotzeko balio du (1812ko Espainiako Konstituzioa).

Badira beren aldiroko berrikusketara aurretiaz derrigortzen duten konstituzioak ere (Polonian, 1921ekoa), baina argi dago horrek politikarekin duela legearekin baino zerikusi handiagoa, batzuek erreforma asko izan baitituzte –egoera politikoa egonkorra izan edo ez– eta beste batzuek, berriz, formaren aldetiko aldaketa handirik gabe iraun baitute.

Konstituzioaren erreformarako beste formula batzuk dira: zenbait gai deskonstituzionalizatzea edota zatiren bat legearen bidez haustea. Bigarren kasuan, legea konstituzioarekin kontraesanean egon arren, eraginkortasun handiagoa izatera iristen da, nahiz eta benetako haustea ez adierazi zuzenean.

Batzuetan, aurreikusita dago konstituzioaren etetea, zenbait gaitarako mekanismo bereziak aurreikusten badira (estatuko buruzagitza bezalako konstituzio-organoen lehen izendapen ohiz kanpokoak, parlamentuko ganberak, auzitegi konstituzionala edo antzekoak, eta baita nazioaz gaineko entitateei konpetentzia subiranoak uztea ere, Espainiako egungo Konstituzioak Europar Batasunerako sarrera errazteko egiten duen bezala). Laburbilduz, edozein konstituzio ez da gizarte-indarren arteko eta haren osaketan parte hartzen duten taldeen arteko konpromisoa besterik, eta batetik bestera konpromiso horren intentsitate-maila ezberdina izan daiteke.

Hasierako oreka asko aldatzen bada, horrek konstituzioaren erreforma ekarriko du modu batera edo bestera. Horregatik, zenbat eta errazagoa izan esparru politiko jakin batean aldaketa sozialak egitea, hau da konstituzioa berrikusteko beharrik gabe, orduan eta iraunkorragoa izango da konstituzio hori. Konstituzioa berraztertzeko era asko daude.

Konstituzioa lege arrunten moduan alda daiteke (konstituzio malgua), edo prozedura berezien bidez bestela (konstituzio zurruna). Zurruna denean, ordea, mailak bereizten dira. Oro har, legebiltzarrari dagokio berrazterketa egitea; horretarako, hauteskunde bidez berretsi beharko da legebiltzarra edo berretsita egon beharko du (Belgika, Eskandinavia), edo gehiengo zabal baten bidez onartuko da testua. Sarritan, legegile arruntak egindako berrikuntzak erreferendum bidez onartu ondoren sartzen dira indarrean. Batzuetan, lan horretarako bereziki hautaturiko batzar bat osatu behar izaten da konstituzioa eratzeko. Orobat gerta daiteke herriak bakarrik egin ahal izana berrikuntzarik, adibidez Suitzan, non herriak, bera baita horretarako eskumena duena, konstituzioa atalez atal aztertzen baitu eta idazten baitu proiektu bat, gero sufragio unibertsalez onartu beharrekoa.

Ikus, gainera

• Espainiako 1978ko konstituzioa
• Espainiako 1931ko Konstituzioa
• Espainiako 1812ko Konstituzioa

Kanpo estekak

• Datuak: Q7755
• Multimedia: Constitutions / Q7755