Karlos III.a Espainiakoa

Karlos III.a Espainiakoa
	; Irudi gehiago
; Espainiako errege
Espainiako Estatuburua
; King of Sicily (en)
; Napoliko erregea
Bizitza
Jaiotza	Madril, 1716ko urtarrilaren 20a
Herrialdea	Espainia
Bizilekua	Madrilgo Errege Jauregia
Heriotza	Madril, 1788ko abenduaren 14a (72 urte)
Hobiratze lekua	El Escorial monasterioaren errege kripta
Familia
Aita	Filipe V.a Espainiakoa
Ama	Elisabet Farnesio
Ezkontidea(k)	Maria Amalia Saxoniakoa (1738ko maiatzaren 8a - 1760ko irailaren 27a)
Seme-alabak	ikusi Infanta Maria Josefa of Spain (en) ; Maria Luisa Espainiakoa; Karlos IV.a Espainiakoa; Fernando I.a Bi Sizilietakoa; Infante Gabriel of Spain (en) ; Infante Antonio Pascual of Spain (en) ; Infante Francisco Javier of Spain (en) ; Maria Isabel de Borbón (en) ; Maria Josefa Antoinetta de Borbón (en) ; Maria Isabel Ana de Borbón (en) ; Infante Philip, Duke of Calabria (en) ; Maria Teresa de Borbón (en) ; Maria Anna de Borbón (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Mariana Viktoria Borboikoa; Maria Teresa Rafaela Espainiakoa; Maria Antonia Fernanda Espainiakoa; Filippo I, Duke of Parma (en) ; Infante Luis, Count of Chinchón (en) ; Francisco of Spain (en) ;
Familia	ikusi Luis I.a Espainiakoa (haurriderdi); Philip Louis of Spain (en) (haurriderdi); Infante Felipe Pedro of Spain (en) (haurriderdi); Fernando VI.a Espainiakoa (haurriderdi);
Leinua	Espainiako Borboi etxea
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania; frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	agintaria
Jasotako sariak	ikusi Knight of the Order of the Holy Spirit ; Knight of the Order of Saint-Michel ; Urrezko Ardi-larruaren Ordenako zalduna ; illustrious son ;
Gradua	jeneral
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa

Karlos III.a^[1] (Madril, 1716ko urtarrilaren 20 — Madril, 1788ko abenduaren 14) Parmako dukea (Karlos I.a) izan zen 1731-1735 bitartean, Napoliko erregea (Karlos VII.a) 1734-1759 bitartean, Siziliako erregea (Karlos V.a) 1735-1759 bitartean, eta Espainiako erregea 1759-1788 bitartean.

Biografia aldatu

Aita Filipe V.a eta ama Elisabetta Farnese zituen. 1729an, Augusto III.a, Saxonia eta Lituaniako duke eta Poloniako erregearen Maria Amalia alabarekin ezkondu zen. Parmako duke eta Napoli eta Siziliako erregea izan zen lehendabizi. Gero, anaierdi Fernando VI.a hil zenean, Espainiako errege bihurtu zen.

Argien mendeko erregea izan zen: Aranda, Jovellanos, Floridablanca eta Campomanes aholkularien laguntzarekin, Elizaren egituraren kontra egin zuen (jesuitak Espainiatik egoztea, 1767), nekazaritza eta merkataritza bultzatu zituen (San Karlos banketxea sortzea), eta finantzak indartu eta artea suspertu zuen. Nazioarteko politikan, Zazpi Urteko Gerran parte hartzera behartu zen Familiako Hitzarmenaz; Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Gerran kolonoen aldeko jarrera hartu zuen, Ingalaterraren kontra; horren ordainez, Versaillesko hitzarmenean, Menorca eta Florida eskuratu zituen, baina Gibraltar galdu zuen, Ingalaterraren mesedetan.

Karlos III.aren politika aldatu

Despotismo ilustratuaren bidez, absolutismo monarkikoak bat egin zuen Ilustrazioaren espiritu erreformatzailearekin. Espainian, despotismo ilustratu horren adierazlerik argiena Karlos III.aren erregealdia (1759-1788) izan zen. Izan ere, erregeak bere egin zituen Ilustrazioaren oinarrietako asko:

Erresumetako ekonomia hobetzeko eta aldi berean mendekoen ongizatea lortzeko kezka.
Estatuaren antolamendua arrazionalizatzeko beharra: joera nagusia administrazioa zentralizatzea izan zen eta, horrekin batera, han aritzen zirenen –funtzionarioak, militarrak etab.– profesionalizazioa.
Erregea eredu ilustratuaren gizon idealtzat aukeratzea: arrazionalista, intelektuala, arteen eta zientzien zalea, eta politikan erreformista. Irudi hori emateko, filosofo eta politiko ilustratuengan bilatu zuen babesa.

Bestalde, azpimarratzekoa da –Frantziako Borboien antzera– Karlos III.ak egindako saioak Estatua indartzeko eredu zentralista baten bidez. Haren agintaldian gaztelaniaren ezarpena hezkuntza-sisteman inposatu zen, gaztelania ez ziren hizkuntza autoktonoen debekuarekin batera (1768ko errege-zedularen bidez):

«	(Gaztelaniaz) Que de una vez se llegue a conseguir el que se extingan los diferentes idiomas de que se usa en los mismos dominios y sólo se hable el castellano. / (Behingoz, gure domeinu guztietan erabiltzen diren hizkuntzak desagertzea eta gaztelania bakarrik hitz egin dadin).	»
— 1768ko maiatzaren 10an, Karlos III.a Borboikoak. Aranjuezeko Zedula.

1770ko maiatzaren 10an, Espainiako Estatuaren lurraldeetan, gaztelania ez beste hizkuntza guztiak desagerrarazteko agindu zuen Karlos III.a Borboikoak. Aranjuezeko Zedula-ren bidez, tokiko hizkuntzen aurkako jazarpena oso gutxitan bezain argi adierazi zuten, hizkuntzak inposatzeko asmoa idatzita utziz.^[2]

Erreferentziak aldatu

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2013/04/28 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q36234
Multimedia: Charles III of Spain / Q36234

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .

[2] ttps://www.argia.eus/efemerideen-kanala/amerikan-eta-filipinetan-gaztelania-ez-beste-hizkuntza-guztiak-desagerrarazteko-agindu-zuen-carlos-iiia-borboikoak

[1]

[2]