Yorkeko Erresuma Bikingoa
Yorkeko Erresuma Bikingoa (antzinako eskandinavieraz: Jórvík) Britainia Handian 866 eta 954 artean izandako herrialdea izan zen.[1][2] Bertan Danimarkatik etorritako bikingoek estatu finko bat ezarri zuten, York hiriburua zuena. Hiriaren inguruan zegoen eskualdeak Danelaw zuen izena, X. mendearen bigarren zatian daniarrek zuten eskumenaren izena ere izan zena.[3]
| Yorkeko Erresuma Bikingoa Jórvík | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 866 – 954 | |||||||
| Monarkia | |||||||
 | |||||||
| Geografia | |||||||
| Hiriburua | York | ||||||
| Kultura | |||||||
| Erlijioa | Paganismo | ||||||
| Historia | |||||||
| |||||||
Historiografian Eskandinaviar York ere izena du, IX. mendearen amaieran eta X. mendearen lehenengo zatian errege bikingoen aginpean zegoen Northumbriako Erresuma izendatzeko erabiltzen dutena.
Etimologia aldatu
Jórvík antzinako eskandinavierazko izena antzinako ingelesezko Eoforwic izenaren baliokidea da, biak X. mendeko York hiriaren toponimoak direlarik. Antzinako eskandinavierazko jór- aurrizkia jofurr hitzetik dator, antzinako ingelesezko eofor (basurde edo buruzagi) baliokidea duena. Wic atziskia, berriz, aitzinindoeuroperakoa da, eta «gotorleku» (latinez: vicus) esan nahi du. Bikingoek atziskia aldatu zuten vík (portu edo badia) hitza erabiltzeko. Beraz, toponimoak: «buruzagien portua» esan nahi du.
Geografia aldatu
Erresuma bikingoaren eremuak iparraldeko Ingalaterraren gehiena barnean hartzen zuen, Wessexekin zituen gerrak zirela eta mugak etengabe aldatuz. Jórvikek lotura estua zuen Irlandako eremua bikingoarekin, Dublingo Erresumarekin hain zuzen ere.
Historia aldatu
Erromatarrek York eratu zuten, Eboracum izeneko castrum moduan. Anglosaxoiek merkataritza-gune bat ezarri zuten eta Eoforwic izena eman zioten. Bikingoen lehenengo erasoa 866ko azaroan izan zen, noiz Ragnar Lodbroken semeetako bat zen Ivar Hezurgabeak hiria hartu zuen. Hau Gudaroste Pagano Handiaren buruzagietako bat izan zen eta East Angliatik iparralderantz jo zuen orduko gerra zibila aprobetxatuz. Tregoa baten ostean, anglosaxoiek elkartu ziren. Hala eta guztiz ere, 867ko martxoan ezin izan zuten York berreskuratu eta, gainera, bikingoek Deira konkistatu zuten. Handik Mercia eraso arren, anglosaxoiak eusteko gai izan ziren. Yorkeko artzapezpikuak paganoak lagundu omen zituen eta northumbriarrek 872an hiria denbora baterako berreskuratu zutenean bertatik bota zuten. Edonola ere, bikingoek bere aginte itzuli zioten eta Guthred erregea Yorkeko katedralean lurperatua izan zen.[4]
Txanpon bikingo guztiak Yorken egin zutenez, orduko merkataritza-gune nagusienetariko bat izan zela uste dute.[5]
Jutlandiako daniar agintariak East Anglian ezarri ziren. Danelaweko bost burguek Lindseyko Erresumako muga berdinak mantendu zituzten. Kanuto II.a Handiak, ostera, norvegiar jarlentzat utzi zuen Northumbria eta daniarrentzat East Anglia. Harrezkero, iparraldeko Ingalaterra norvegiar gortaren ikuspegian izango zen, 1066an Harald III.a Norvegiakoa Stamford Bridgeko guduan hil zen arte.
Oraindik XIV. mendean Yorkshireko Ainsty udalerriko King's Square enparantzan Konungsgurtha (euskaraz 'Erregeen Gortea' esan nahi duena) izeneko lekua zegoen, justu erromatar porta principalis sinistra atearen kanpoaldean. Litekeena da, orduan, bikingoen gotorlekua erromatarren gainean eraiki zutela.[4][6]
Ingalaterrako Erresumak 954an bikingoen erresuma beretu zuen, Erik I.a Norvegiakoa Stainmoreko guduan mendean hartu zutenean. Northumbriak Jórvík anexionatu zuenean, Wessexko kondeak erredundantetzat hartu zuen Jórvíkeko erregearen titulua eta 960an Yorkeko konde izendatu zuen. Hala ere, independentzia politikoaren galerak ez zuen egoera ekonomikoa aldatu eta 1000. urtean herrialdeko bigarren hiri nagusia izan zen, soilik Londres aurrean izanik. Yorkeko konde batzuk eskandinaviarrak ere ziren arren, normandiarrek ordezkatu zituzten. Gilen I.a Konkistatzaileak eskualdeko independentziaren azken aztarnak kendu zituen, hiriaren barnean oste militarrak ezarriz. 1070 eta 1085 artean, daniar bikingoek saiakera batzuk egin zituzten Jórvík berreskuratzeko baina ezin izan zuten hiria hartu.[7] Henrike II.a Ingalaterrakoak Yorkeko konderria indargabetu zuen.
Jórvíkeko agintariak aldatu
| Erregea | Agintaldia | Oharrak |
|---|---|---|
| Ecgberht I.a Northumbriakoa | 867 - 872 | Bikingoen errege txorimaloa |
| Ricsige Northumbriakoa | 872 - 876 | Bikingoek kenduta |
| Ecgberht II.a Northumbriakoa | 876 - 878 | |
| Guthred | 878 - 895 | Bikingo |
| Sigfrido | 895 - 899 | Bikingo[8] (agian erregekidea) |
| Kanuto | 899 - 900 | Bikingo (agian erregekidea) |
| Æthelwald Wessexekoa | 900 - 902 | |
| Eowils eta Halfdan | 902 - 910 | Agian erregekideak[9] |
| Eadwulf II.a Northumbriakoa | 913 (hila) | [10][11] |
| Ealdred Northumbriakoa | 913- 918 | Eremuko zati txikia, bestea bikingoen eskuetan baitzegoen |
| Ragnall ua Ímair | 914 - 921 | Irlandar bikingoa |
| Sitric Cáech | 921 - 927 | Irlandar bikingoa, baita Dublingo Erresumako buruzagia ere |
| Athelstan | 927 - 939 | |
| Olaf III.a Guthfrithson | 939 - 941 | Irlandar bikingoa, baita Dublingo Erresumako buruzagia ere |
| Amlaíb Cuarán | 941 - 944 | Irlandar bikingoa, baita Dublingo Erresumako buruzagia ere |
| Ragnall mac Gofrith | 943 - 944 | Irlandar bikingoa, Amlaíb Cuaránen erregekidea |
| Edmundo I.a Ingalaterrakoa | 944 - 946 | |
| Erik I.a Norvegiakoa | 947 - 948 | Norvegiar bikingoa |
| Amlaíb Cuarán | 949 - 952 | (berrezarria) |
| Erik I.a Norvegiakoa | 952 - 954 | (berrezarria) |
| Edred | 954 - ¿ |
Erreferentziak aldatu
- ↑ Guthfrith I Hardicnutson Norse King of York. .
- ↑ The Scandinavian Kingdom of York / Jorvik. HistoryFiles.co.uk 2007-10-24.
- ↑ Magnusson, Magnus. (1980). Vikings. New York: Elsevier-Dutton Publishing Co., Inc., 145 or..
- ↑ a b N.J. Higham & D.H. Hill, ed. A kingdom too far: York in the early tenth century. in: Edward the Elder, 899-924., 188 or..
- ↑ Haywood, John. (1995). The Penguin Historical Atlas of the Vikings. Penguin ISBN 0-14-051328-0..
- ↑ Hall, Richard. (1995). Viking Age archaeology. , 28 or..
- ↑ Viking.no. (2007). The Rulers of Jorvik (York). .
- ↑ Downham, Clare. (2007). Viking Kings of Britain and Ireland: The Dynasty of Ívarr to A.D. 1014. Edinburgh: Dunedin, 79 or. ISBN 1-903765-89-0. OCLC .163618313.
- ↑ Downham, Clare. (2007). Viking Kings of Britain and Ireland: The Dynasty of Ívarr to A.D. 1014. Edinburgh: Dunedin, 87 or. ISBN 1-903765-89-0. OCLC .163618313.
- ↑ Downham, Clare. (2007). Viking Kings of Britain and Ireland: The Dynasty of Ívarr to A.D. 1014. Edinburgh: Dunedin, 88 or. ISBN 1-903765-89-0. OCLC .163618313.
- ↑ Woolf, Alex. (2007). From Pictland to Alba, 789–1070. in: The New Edinburgh History of Scotland. Edinburgh: Edinburgh University Press, 139 or. ISBN 0-7486-1234-5. OCLC .123113911.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q889970
