Irura

Gipuzkoako udalerria


Irura Gipuzkoako ekialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. 1.750 biztanle zituen 2016. urtean. UEMAko kidea da.

Irura
 Gipuzkoa, Euskal Herria
Irura udalerriaren aireko ikuspegia.
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaGipuzkoa
EskualdeaTolosaldea
Izen ofizialaIrura
AlkateaAinhoa Ugalde Gorostiaga (en) Itzuli
Posta kodea20271
INE kodea20046
Herritarrairurar
Kokapena
Koordenatuak43°10′03″N 2°04′02″W / 43.1675°N 2.0672°W / 43.1675; -2.0672
Map
Azalera2,99 km²
Garaiera65 m
Distantzia21 km Donostiara
Demografia
Biztanleria1.887 (2023)
2 (2022)
alt_left 890 (%47,2) (%51) 962 alt_right
Dentsitatea631,1 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]
% 60,1
Zahartze tasa[1]% 19,01
Ugalkortasun tasa[1]‰ 92,38
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 87,67 (2011)
Genero desoreka[1]% 4,95 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 10,58 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]% 77,09 (2010)
Kaleko erabilera [2]% 78,1 (2016)
Etxeko erabilera[3]% 58.2 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera1845 (juliotar egutegia)
Webguneahttps://www.irura.eus

Geografia aldatu

Irura Tolosaldearen iparraldean dago, Gipuzkoako hiriburutik 21 kilometro hegoaldera. Oria ibaiak udalerria zeharkatzen du.

Udalerri mugakideak aldatu

Iparraldean eta ekialdean Villabonarekin egiten du muga, ipar-mendebalde eta mendebaldean Anoetarekin, eta hegoaldean Tolosarekin.

Historia aldatu

Erdi Aroan Irura laborantza-herria zen, Oria ibaiaren ondoan kokatua. 1385eko abuztuaren 4an, Irurak Tolosako hiribilduarekin bat egin zuen ahaide nagusien eredu feudalari aurre egiteko eta nekazariak haiengandik babesteko. Hala ere, Irurak herri-basoen jabegoa mantendu eta bere eremua bereizteko mugarriak jartzen jarraitu zuen.

1845. urtetik aurrera, Elisabet II.aren erreformaren ondoren, Irura udalerri bihurtu zen berriz ere.[4]

Azpiegiturak aldatu

Hezkuntza aldatu

Kultura aldatu

Kirola aldatu

Osasuna aldatu

Demografia aldatu

2019an 1.811 biztanle zituen. Horietatik %10,1k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoen kopurua %11,71 zen.[16]

XXI. mendeko lehen urteetan hazkunde demografiko handia eduki zuen, egin ziren etxebizitza berriei esker.[17]

Irurako biztanleria

Ekonomia aldatu

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,1. Bigarren sektorea %70,4. Hirugarren sektorea %25,2. Eraikuntza %4,4.[16]

Politika aldatu

2007ko udal hauteskundeak aldatu

 
San Migel plaza.
 
San Migel plaza.

PSE-EE eta PP alderdi politikoak baino ezin ziren aurkeztu, Espainiako Auzitegi Gorenak Abertzale Sozialisten Batasuna eta EAEren hautes-zerrendak baliogabetu baitzituen. Hori dela eta, aurreko alkateak, Marimi Ugaldek, boto zuria eskatu zuen. 971 lagunek zuten bozkatzeko aukera eta hauek izan ziren emaitzak:

  • Zuriak: 562 boto.
  • Baliogabeak: 14 boto.
  • PSE-EE: 18 boto.
  • PP: 12 boto.
  • Abstentzioa: % 37,59.

Bi alderdi politiko horiek zinegotziak lortzeko botoen % 5 lortu behar zutenez, ezin izan zuten udal talderik sortu, eta beraz alkatetza Marimi Ugalderen —aurreko alkatearen— esku geratu zen. [17][18][19]

2011ko udal hauteskundeak aldatu

 
Irurako udaletxea.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Ainhoa Ugalde hautatu zuten alkate.

Irurako udalbatza 2011an

Alderdia Zinegotziak Boto kopurua[20]
Bildu
8
489 (%70,56)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
1
120 (%17,32)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))
-
54 (%7,79)
Alderdi Popularra (PP)
-
30 (%4,33)

2015eko udal hauteskundeak aldatu

2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EAJk 419 boto. EH Bilduk 315 boto. PSE-EEk 22 boto.[21]

Ana Leunda (EAJ) izendatu zuten alkate.[22][23]

2019ko udal hauteskundeak aldatu

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 458 boto. EAJk 350 boto. PSE-EEk 39 boto.[21]

Gorka Murua izendatu zuten alkate.[24][25]

2023ko udal hauteskundeak aldatu

2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 435 boto, EAJk 249 boto, PSE-EEk 32 boto eta PPk (Alderdi Popularrak) 7 boto.

Gorka Murua izendatu zuten alkate berriro. EH Bilduk sei zinegotzi lortu zituen, eta EAJk beste hirurak.[26]

Alkateak aldatu

Hauek izan dira Irurako azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[27]
Jose Ramon Larrinaga Aguirrezabala[27][28] 1979 1983 Herri Batasuna
1983 1987 Euzko Alderdi Jeltzalea
1987 1991 Euzko Alderdi Jeltzalea
1991 1995 Euzko Alderdi Jeltzalea
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] 1995 1999 Herri Batasuna
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] 1999 2003 Euskal Herritarrok
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] 2003 2007 Jarduneko alkatea
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] 2007 2011 Jarduneko alkatea
Ainhoa Ugalde Gorostiaga 2011 2015 Bildu
Ana Jesus Leunda Gurruchaga[22][23] 2015 2019 Euzko Alderdi Jeltzalea
Gorka Murua Macuso[24][25] 2019 Jardunean Euskal Herria Bildu

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Irurako Visitacion Larrinagaren[29] testigantza, Batzokiak herrian antolatutako ekimenen ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak[30][31] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Iruran[32] euskalduna da biztanleriaren %87.67, eta euskararen erabilera %51.3 da. Irurako euskara gipuzkeran[33] katalogaturik dago, zehatzago, erdiguneko gipuzkeraren[34] parte den Tolosaldeko euskaran[35]. Azpieuskalki hau Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute.

2016ko Eustaten datuen arabera euskaldunak %74,26 ziren.[16]

Jaiak aldatu

Samielak. Irailaren amaieran eta urriaren hasieran.[36]

Ondasun nabarmenak aldatu

 
San Migel eliza.
  • San Migel parrokia. Irurako San Migel Parrokia Irurako San Migel plazan dago. Gotikoa da. XVI. mendean eraikina altxatu egin zen, nabeei altuera handiagoa emanez. Ataria geroago gehitu zitzaion.[37] Duela urte batzuk eraberritu zen, prozesuan objektu historiko ugari aurkituz.
  • Udaletxea. Baserri itxurako eraikina. 1984an berritu zen.[37]
  • Laskibar baserria. XVIII. mendekoa.[37]
  • Agerre baserria. XV. mende amaierakoa edo XVI. mende hasierakoa.[37]
  • Larriturri baserria
  • Garbitoki publikoa. 1889koa.[37]
  • Irurako trinketea. Irurako trinketak erabilera handia du, xare jokoan batez ere. Izan ere, hortxe dago Ametsa Xare Eskolaren egoitza.

Irurar ezagunak aldatu

Iruditegia aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  3. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. «Historia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  5. «Haurrak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  6. «Ludoteka eta gaztelekuan izena emateko epea irekita» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  7. «Haurreskolak - Haurreskolako datuak» www.haurreskolak.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  8. «Irurako Ikastola» www.irurakoikastola.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  9. «Zentroak - KZgunea» www.kzgunea.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  10. «Loatzo musika eskola» Loatzo (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  11. «Kultura» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  12. «Liburutegia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  13. «Trinketea» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  14. «Frontoia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  15. «Osasuna» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  16. a b c «Web Eustat. Irurako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  17. a b c d e f (Gaztelaniaz) ««Herritarrengatik jaso dudan laguntasuna izan da onena»» El Diario Vasco 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  18. a b c d e «Marimi Ugalde: «Agintzeko ez, herritarrei zerbitzatzeko dago alkatea» - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  19. a b c d e (Gaztelaniaz) «La alcaldesa de Irura seguirá de momento en funciones al no haberse elegido ediles» El Diario Vasco 2007-06-05 (Noiz kontsultatua: 2021-12-21).
  20. 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/07/15ean kontsultatua
  21. a b www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  22. a b «EAJk Irurako alkatetza lortu du - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  23. a b «Iruran EAJko Ana Leundak hartu du alkatetza - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  24. a b «Iruran EH Bildura itzuli da alkatetzara, EAJri aldea aterata - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  25. a b «15 alkate berri izango dira Tolosaldean - Tolosaldea» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  26. «Udal hauteskundeak 2023 - Irura - Tolosaldeko ataria» ataria.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
  27. a b (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
  28. (Gaztelaniaz) «IRURA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).
  29. «Larrinaga Arrese-Igor, Visitacion - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
  30. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
  31. «Antzerkia eta poxpolin dantza - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
  32. «Irura - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
  33. «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
  34. «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
  35. «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
  36. «Samielak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  37. a b c d e «Monumentuak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa