Hominizazio

Hominizazioa edo antropogenesia hominidoak gainerako primateetatik bereizten dituzten giza ezaugarrien agerpen ebolutiboa da. Eboluzio prozesu biologiko hau homininoen azpifamilian gertatu zen, hominidoak duela bost milioi urte baino gehiago tximino handietatik (tximino antropomorfoak, homininoek bezala hominidoen taldea osatzen dutenak) bereizi zirenean.

Bipedismo hominizazioaren ikurretako bat da. Hona hemen oinatzak:
Ezkerrean: Australopithecus afarensis (3,6 Mu)
Erdialdean: Homo erectus (1,5 Mu)
Eskuinaldean: Homo sapiens (egun).

Giza baten eta txinpanze baten eskuen konparaketa

Giza esku itxia (ukabil)

Édouard Le Royk Les origines humaines et l'évolution de l'intelligence bere lanean (1928 eta 1929 bitartean Collège de Francen emandako ikastaro baten argitalpena) terminoa eta kontzeptua proposatu zituen. Pierre Teilhard de Chardinek 1924an argitaratu gabeko testu batean proposatu zuen.

Eboluzio kulturaleko prozesu gisa, hominizazioa ez da aldaketa anatomiko edo fisiologikoetara mugatzen, baizik eta aldaketa etologiko edo konduktualetara, ez sortzetikoak, baizik eta kulturalak, eta aldi berean gertatu eta transmititu ziren, bai kultura materialean (horren zati ezagunenak tailu litikotik — industria litikotik — datozen tresnak dira), bai hizkuntzan, antolamendu sozialean, pentsamoldeetan, tradizioetan, ekoizpen intelektualean (teknika eta ideia prezientifiko eta preteknologikoak, sinesmenak, sorkuntza artistikoa) eta beren artean eta ingurune naturalarekin erlazionatzeko era guztiak (hauen ikerketa espekulatiboagoa da, azterketa antropologikoetatik atera daitezkeen hondar materialetan eta ondorioetan oinarritutako inferentzia eta dedukzioetan oinarritzen baita).

Neotenia

Beste espezie batzuen aurrean, gizakiok neotenia nabarmena eta haurtzaro luzea garatzen dugu, ziur asko garuneko plastikotasun handiarekin lotuta dagoena.

Aldaketa handiak eskeletoan

Sakontzeko, irakurri: «Giza eboluzioa»

Eskeletoaren aldaketak, funtsean, gorputz-jarrera nagusitik jarrera edo jarrera tentera (ortostasia edo ortostatismoa — arruntki, "zutik" egotea —) eta bipedismora aldatzearen ondorio dira; horren arrazoia lehen hominidoen habitat-aldaketarekin lotu ohi da (oihan-ingurunetik sabana-ingurunera):

• Beheko gorputz-adarrak luzatu egiten dira eta oina plantigrado bihurtzen da (oin osoa bermatzen da). Hatz lodia beste lau hatzen plano berean dago.
• Goiko gorputz-adarrak luzatu egiten dira eta libre geratzen dira; horrek objektuak manipulatzea eta erpuruaren pintza garatzea erraztu zuen. Giza eskuaren moldakortasuna funtsezko baldintza bilakatu zen.
• Garezurra oinarritik sartzen da bizkarrezurrean, eta horrek, aldi berean, "S" forma hartzen du.
• Pelbisa laburtu eta sendotu egiten da, eta, horri esker, giharrak gehiago eusten dira, tente ibiltzeko beharrezkoak baitira.

• 
  Thomas Henry Huxleyen Evidence as to man's place in Nature lanaren ilustrazioa.
• 
  Idem.
• 
  Idem.

Garezur-edukieraren handitzea

Australopithecusek garezur-edukiera 500 cm³ ingurukoa zuten. Kopeta-hezura bertikalago bihurtuz garatzen da, eta, beraz, hain berezkoa den giza bekokia agertzen da.

• 
  Homo rudolfensis eta Homo habilis.
• 
  Homo antecessor baten garezurraren zati bat.
• 
  Homo ergaster edo Homo erectus baten garezur zati bat.
• 
  Homo floresiensis.
• 
  Homo neanderthalensis eta Homo sapiens garezurren arteko konparaketa.

Gorputzeko ilearen galera

Hominizazioan zehar, gorputzeko ilea izugarri murriztu zen, buruko ilera (salbuespenez mugarik gabe hazten dena) eta pubertarotik karaktere sexual sekundario gisa garatzen den beste eremu batzuetako ilera (pubisekoa, besapeak, bizarra) murriztuz.

Hizkuntzaren garapena

Giza hizkuntzak taldeen koordinazioan eta ezagutzen transmisioan hobekuntza garrantzitsuak ahalbidetu zituen, eboluzio kulturalaren gaitasuna handituz eta pentsamendu sinbolikoaren hasiera ahalbidetuz.

• Mintzamenarekin lotutako garunaren zati bat den Brocaren eremuaren garapen mailakatua. Homo ergaster eta Homo heidelbergensisek hizkuntza erabiltzen zuten, baina modu ezberdinean.
• Laringearen posizioaren aldaketa, Homo generoan gainerako primateetan baino posizio baxuagoa izan zuena.
• Atapuercako aztarnategiko Hezurren Osinean Homo heidelbergensis espeziearen arrasto hain osoak aurkitu dira, ezen soinuen bidez komunikatzeko gaitasunarekin lotura estua duen erdi belarriraino berreraiki daitekeen.

Aldaketa anatomikoak

Teknologiaren garapenagatik gizakien tamainak gora egin du; teknologiari esker, elikagai gehiago lortu ahal izan ditugu, eta horrek gorputz handiagoa ekarri digu. Tesia "eskuragarri dagoen elikagai-kantitateak zehazten du organismoen tamaina" da.

Sua

Vanuatuar batzuk sua eginez

Lehen gizakiek sua kontrolatzea garrantzi handiko gertaera izan zen: bizirauteko aukerak hobetzeaz gain, dietan aldaketak egitea ahalbidetu zuen (ondorio biologiko eta kulturalekin – Claude Lévi-Straussen Le Cru et le Cuit –), eta gizarteratze-elementu gisa jardun zuen.

Monogamia

Monogamia da parekatze-sistema nagusia gizaki modernoetan, baita poligamia onartzen duten gizarteetan ere. Gaiari buruzko eztabaida bizirik dagoen arren, badirudi monogamia beste primate batzuei ez dagokien ezaugarri horrek zenbait abantaila ebolutibo ekarri dituela eta hominizazioaren hasieran hautatu ahal izan zela proposatzen dutenen argudioen alde egiten ari dela. Aldekoen ustez, Lucy Australopithecus afarensis lehen hominidoa izan zitekeela.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1362274