Hexano
Hexanoa sei karbono-atomoz osatutako hidrokarburo ase lineala (C6H14) das. Likido lurrunkor kolorgea da, toxikoa eta sukoia da eta petrolioaren destilaziotik sortzen da, eta erretxinen disolbatzaile gisa erabiltzen da bereziki[1]. Gasolinak % 3 inguru hexanoa izaten du[2].
| Hexano | |
|---|---|
 | |
| Formula kimikoa | C6H14 |
| SMILES kanonikoa | 2D eredua |
| MolView | 3D eredua |
| Konposizioa | karbono eta hidrogeno |
| Mota | hexane (en)  eta biogenic aliphatic hydrocarbon (en) |
| Ezaugarriak | |
| Dentsitatea | 0,66 g/cm³ (20 ℃, likido) |
| Soinuaren abiadura | 1.083 m/s (20 ℃, likido) |
| Disolbagarritasuna | 0,002 g/100 g (ur, 20 ℃) |
| Fusio-puntua | −139 ℃ −95 ℃ −95,3 ℃ |
| Irakite-puntua | 69 ℃ (760 Torr) 341,9 K (1 bar) 68,7 ℃ (baliorik ez) 68,73 ℃ (101,325 kPa) |
| Lurrun-presioa | 124 mmHg (20 ℃) |
| Masa molekularra | 86,11 Da |
| Erabilera | |
| Rola | male reproductive toxicant (en) |
| Arriskuak | |
| NFPA 704 |  3
2
0
|
| Lehergarritasunaren beheko muga | 1,1 % (V/V) |
| Lehergarritasunaren goiko muga | 7,5 % (V/V) |
| Autoignizio tenperatura | 240 ℃ |
| Denboran ponderatutako esposizio muga | 180 mg/m³ (10 h, baliorik ez) 1.800 mg/m³ (8 h, Ameriketako Estatu Batuak) |
| Flash-puntua | −22 ℃ |
| IDLH | 3.883 mg/m³ |
| Eragin dezake | n-hexane exposure (en) |
| Identifikatzaileak | |
| InChlKey | VLKZOEOYAKHREP-UHFFFAOYSA-N |
| CAS zenbakia | 110-54-3 |
| ChemSpider | 7767 |
| PubChem | 8058 |
| Reaxys | 1730733 |
| Gmelin | 29021 |
| ChEBI | 1985 |
| ChEMBL | CHEMBL15939 |
| NBE zenbakia | 1208 |
| RTECS zenbakia | MN9275000 |
| ZVG | 510789 |
| DSSTox zenbakia | MN9275000 |
| EC zenbakia | 203-777-6 |
| ECHA | 100.003.435 |
| Human Metabolome Database | HMDB0029600 |
| KNApSAcK | C00049006 |
| UNII | 2DDG612ED8 |
| KEGG | C11271 |
| PDB Ligand | HEX |
Industrian hexano terminoa usa daiteke hidrokarburo-nahasteak izendatzeko non % 60a inguru izaten den eta gainerakoa 2-metilpentanoa (isohexanoa), 3-metilpentanoa eta, kasu batzuetan, C5, C6, eta C7 zikoalkanoak. Nahaste hauek purutasun handirik behar ez duten zereginetan baliatzen dira, garbitzeko disolbatzaile gisa esaterako.
Isomeroak
aldatu| Izena | IUPAC | Formula | Egitura |
|---|---|---|---|
| n-hexano | hexano | CH3(CH2)4CH3 |
|
| isohexano | 2-metillpentano | (CH3)2CH(CH2)2CH3 |
|
| 3-metilpentano | CH3CH2CH(CH3)CH2CH3 |
| |
| 2,3-dimetilbutano | (CH3)2CHCH(CH3)2 |
| |
| neohexano | 2,2-dimetilbutano | (CH3)3CCH2CH3 |
|
Erabilera
aldatuIndustrian hexanoak adhesibo askoren formulazioan erabiltzen dira, zapatak itsasteko baliatzen direnak esaterako. Ehungintzan ehunak koipegabetzeko erabitzen da, adibidez, lehorreko garbiketan. Elikagai-industrian hazietatik olioa erauzteko baliatzen dira, nahiz eta praktika horrek eztabaidak eragiten dituen osasun-segurtasunaren ikuspegitik[3].
Laborategietan ur- eta lurzoru-laginetatik koipeak eta olioak erauzteko baliatzen dira hexanoak. Kromatografian disolbatzaile ez-polar tipikoa da.
Toxikotasuna
aldatuAlkano toxiko bakarra da n-hexanoa. Eragin fisiologikoak ez du hexanoak berak eragiten, bere metabolizazioan sortzen diren produktuek baizik, 2,5-hexadionak bereziki. Nerbio-zelulak funtzionatzeko ezinbestekoak diren amina batzuekin erreakzionatzen du konposatu horrek, hots, neurotoxikoa da. Nahikoa da.
Erreferentziak
aldatu- ↑ «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2022-07-20).
- ↑ «n-Hexane - Hazardous Agents | Haz-Map» haz-map.com (Noiz kontsultatua: 2022-07-20).
- ↑ (Ingelesez) Palmer, Brian. (2010-04-26). «A study found hexane in soy protein. Should you stop eating veggie burgers?» Slate Magazine (Noiz kontsultatua: 2022-07-20).
