Herta Müller

Herta Müller (1953ko abuztuaren 17a -) alemaniar idazle, poeta eta saiakeragilea da. Bere lanak, batez ere, Errumaniako bizi-baldintzei buruz hitz egiten du, Nicolae Ceaușescu-ren diktaduran. Sari ugari jaso ditu, besteak beste, 2009ko Literaturako Nobel Saria.

Herta Müller
(2016) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Nițchidorf (en) , 1953ko abuztuaren 17a (71 urte)
Herrialdea	Alemania Errumania
Bizilekua	Berlin
Lehen hizkuntza	alemana
Familia
Ezkontidea(k)	Harry Merkle Richard Wagner  (1984 -  1989)
Hezkuntza
Heziketa	West University of Timișoara (en)
Hizkuntzak	alemana errumaniera
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, hizkuntzalaria, poeta, itzultzailea, eleberrigilea eta saiakeragilea
Lantokia(k)	Berlin
Enplegatzailea(k)	Berlingo Unibertsitate Librea Nikolaus Lenau High School (en)
Lan nabarmenak	ikusi Nadirs (en) The Passport (en) The Land of Green Plums (en) The Hunger Angel (en)
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria  (2009) Adam Müller-Guttenbrunn-Förderpreis  (1981) Premiul UTC la secțiunea „lucrări în limbile naționalităților conlocuitoare"  (1982) Aspekte-Literaturpreis  (1984) Rauriser Literaturpreis  (1985) Förderpreis zum Literaturpreis der Stadt Bremen  (1985, 1985) : Nadirs (en) Marieluise-Fleißer-Preis  (1989) Deutscher Sprachpreis  (1989, 1989) Roswitha Prize  (1990) Kranichsteiner Literaturpreis  (1991) Deutscher Kritikerpreis  (1992) Kleist saria  (1994) Aristeion Prize  (1995) Franz Nabl Prize  (1997) Ida-Dehmel-Literaturpreis  (1998) International Dublin Literary Award  (1998) Franz-Kafka-Preis  (1999) Cicero Orator Prize  (2001) Tübinger Poetik-Dozentur  (2001) Carl Zuckmayer Medal  (2002) Joseph-Breitbach-Preis  (2003) Literaturpreis der Konrad-Adenauer-Stiftung  (2004) Berliner Literaturpreis  (2005) Würth-Preis für Europäische Literatur  (2006) Walter-Hasenclever-Literaturpreis  (2006) Ehrengabe der Heinrich-Heine-Gesellschaft  (2009) Franz Werfel Human Rights Award  (2009) Hoffmann von Fallersleben Prize  (2010) Samuel-Bogumil-Linde saria  (2011) Monismanien Prize  (2011) Stadtschreiber von Bergen  (1995, 1996) Ricarda-Huch-Preis  (1987) Best Translated Book Award  (2013) Knight Commander's Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany  (2010) Bavarian Maximilian Order for Science and Art  (2012) Hannelore Greve literature award  (2014) Heinrich-Böll-Preis  (2015) Eugen Kogon Award  (2019ko martxoaren 22a) Brüder-Grimm-Poetikprofessur  (1998) Friedrich Hölderlin Prize  (2015) honorary doctor of the University of Jena  (2017) honorary doctor of the University of Paderborn  (2012) Honorary Award of the Heinrich Heine Society  (2009) Rome Prize of the German Academy Villa Massimo  (1991)
Kidetza	Errumaniako Idazleen Batasuna Literaturkreis Adam Müller-Guttenbrunn (en) Alemaniako hizkuntza eta literatura akademia
Genero artistikoa	olerkigintza saiakera

Herta Muller

Errumaniako eskualde batean jaio zen eta beraren liburuak hizkuntza horretan eginak dira, eta berak eta bere familiak bizi izandako egoera soziopolitikoak islatzen ditu nabarmenki eta nola Nicolae Ceausescuren erregimen komunista, Banat aldeko eta oro Transilvaniako  Alemaniar jatorrizkoen historia. 1990aren hasieran famatua izatea gutxi-gutxika hartu zuen eta bere liburuak hizkuntza ezberdinetan daude eta 2009 nobel saria irabazi zuen.

Biografia

Herta 1953ko abuztuaren 17an jaio zen Nițchidorfen, Banat, leku germaniohiztun bat Errumaniako Timișoarako eskualdean. Bere familia gutxieneko alemaniar batekoa da, Banatoko Suaboak izenekoak, eskualde horretan hainbat mende finkatuta daramatzatenak. Bere aitona nekazaria eta merkataria zen, eta Errumaniako erregimen komunistaren menpe desjabetu zuten. Bere aita, Josef Müller, kamioilari bezala bizimodua ateratzen zuena, nazi bezala hezia izan zen eta II. Mundu Gerran zerbitzatu zuen Waffen-SSetan. Bere ama, Katharina Müller, 1945ko Sobietar Batasunera deportatu zuten, eta bertan bost urte pasatu zituen auzolandegi batean "konponketa lanak" egiten. Herta jaio zen herriko gizon eta emakume askok gurasoen patu bera izan zuten. Herta Müllerrek berak dioenez, bere gurasoek oso hondatuak geratu ziren gerran eta gerra ostean izandako esperientzien ondoren; ez zuten asko hitz egiten haien iraganaz, eta bera isiltasunez  eta tabuz inguratuta hazi zen.

15 urterekin joan zen batxillergoa egitera Timiosarako hirira, bere jaioterritik 30 kilometrotara. Han errumaniera ikasi behar izan zuen, eta horrek gutxieneko bateko kide izateaz jabetzea eragin zion. 1973 eta 1976 artean, batxillergoa amaitu eta gero, filologia germaniarra eta errumaniarra ikasi zituen Timianoko Mendebaldeko Unibertsitatean. Garai hartan Aktionsgruppe Banat edo Banatoaren Ekintza Taldearen bileretara joaten zen. Errumaniar-alemaniar idazle idealisten tertulia zen, eta horien artean zegoen Richard Wagner, bere senarra izango zena. Talde hori 1972an sortu zen “Engagement” poema bateratuarekin. Kide guztiek sinatu zuten adierazpen gisa, eta irakurleari politikoki konprometitua izateko deia egin zioten. Taldea 1976an desegin zuen Securitateak, Errumaniako erregimen komunistako polizia sekretuak. Egileak berriro elkartu ziren Adam Müller-Guttembrunn Timianoarenean, non Herta Müller baitzen emakume bakarra.

Lanak

Herta Müllerren lanen gai nagusia Errumaniako diktadura eta gizabanakoaren suntsipen planifikatua dira, Ceauescuko erregimenean, nahiz eta gai orokor horren barruan hainbat zati bereiz daitezkeen.Bere lehen liburuak, En tierras bajas ipuin-bildumak (alemanez, Niederungen), Errumaniako Banatoko herri baten bizitza deskribatzen du, neska baten ikuspegitik. 1982an argitaratu zen Bucaresten zentsuratutako bertsioan eta 1984an Berlin mendebaldean, bertsio osoan (ikus: Beheko lurretan). Urte berean, Drückender Tango (Tango opresiboa) ere agertzen zen Errumanian, ustelkeriarekin, intolerantziarekin eta erregimen komunistaren zapalkuntzarekin oso kritikoa zen liburua. Une horretatik aurrera, bere herrialdean argitaratzea debekatu zitzaion, nahiz eta bere liburuak garaile atera, saritu eta Alemanian eta Austrian oso komentatuak izan. Der Mensch ist ein groque -en Fasan auf der Welt (Gizakia faisai handia da munduan, 1986) lanean, Errumaniatik alde egiteko baimena antsietatez itxaroten duen familia baten patuari heltzen dio, agintariei opariak eta mesedeak egiten dizkieten bitartean lehenbailehen lortzeko. Eleberri honek, Barfüеiger Februarrekin (1987) batera, diktaduran herrialdetik irteten saiatu ziren errumaniar askok jasan zuten tentsio eta harridura egoera dokumentatzen du.

Bere lehen nobela Reisende auf einem Beinen imigratu ondoren idatzi zuen, 1989an argitaratua. Bertan, Errumaniatik irtetea eta Mendebaldeko Alemaniara iristea nolakoa izan zen kontatzen du. Der Fuchs war damals schon der Jäger (1992) lanean, gaztelaniara La piel del zorro bezala itzulia, Securitateak zaindutako maistra batek etengabeko larritasuna bizi du bere pisuko esfera intimoa zerbitzu sekretuak erabat bortxatu duela deskubritzean. Herztier-en (Bihotzeko piztia), 1994an argitaratua, kontatzen du nola lagun talde batek, sistemak deuseztatuak izateari uko egiten diotenak, Lola, Errumaniako hegoaldeko ikasle gazte baten suizidioan ikusten duten, pobreziatik ihes egin nahian Ceauescuko erregimenean, aurre egiten jarraitzeko arrazoi bat.

Bere azken eleberrian, Atemschaukel (Todo lo que tengo lo llevo conmigo), 2009an argitaratua, Nobel saria irabazi zuela iragarri baino hilabete batzuk lehenago, Siebenbürgenen (Transilvania) gutxiengo saxoniar bateko 17 urteko mutil baten istorioa kontatzen du. Bigarren Mundu Gerraren ondoren errusiarrek eramaten dute, Sobietar Batasuna berreraikitzen laguntzeko. Lan horretan ez da zuzenean bere bizitzan oinarritzen, Oskar Pastior poeta transilvanoaren oroitzapenetan baizik. Pastiorrek koaderno batzuetan idatzi zuen 2006an hil aurretik. Herta Müllerrek gutxiengo alemaniarreko kide askok, bere amak bezala, partekatu zuten patua erakusten du. Errusiarrek uste zuten alemaniarrek Adolf Hitlerren konplize gisa ordaintzen zutela beren erru kolektiboa, haietako batzuk nazismoaren biktima ere izan zirela.

Herta Mülleren obrak 50 bat hizkuntzatara itzuli dira eta Espainian Siruela, Mondadori eta Plaza eta Janés argitaletxeek argitaratu dituzte. Literatura lanez gain, Herta Müller saiakerak, diskurtsoak eta hitzaldiak, audio-liburuak eta poema-collageak ere argitaratu ditu. Hona hemen obra zerrenda zehatza:

Literatura-lanak

• Angekommen wie nicht da, Lichtenfels 1994. Gaztelaniara itzuli gabeko obra.

• Atemschaukel. Roman. München 2009. Gaztelaniazko itzulpena: Todo lo que tengo lo que tengo lo llevo conmigo. Madril: Siruela, 2010. Rosa Pilar Blancok itzulia.

• Barfüßiger Februar. Berlín, 1987. Gaztelaniara itzuli gabeko obra.

• Der fremde Blick oder Das Leben ist ein Furz in der Laterne, Göttingen 1999. Gaztelaniara itzuli gabeko obra.

• Der Fuchs war damals schon der Jäger, Reinbek 1992. Gaztelaniazko itzulpena: La piel del zorro. Madril: Siruela, 2009. Juan José del Solarrek itzulia.

• Der Mensch ist ein großer Fasan auf der Welt. Berlín 1986. Gaztelaniazko itzulpena: Gizakia faisai handia da munduan. Madril: Siruela, 2009. Juan José del Solarrek itzulia.

• Die Klette am Knie. Prosazko poema. Akzente 2/1997ko apirila, 104 – 112 or. Gaztelaniara itzuli gabeko obra.

• Drückender Tango. Erzählungen. Bukarest 1984, Reinbek 1988 & 1996. Gaztelaniara itzuli gabeko obra.

• Herztier, Reinbek 1994. Gaztelaniara itzultzea: Bihotzeko piztia. Madril: Siruela, 2010. Bettina Blanch Tyrollerrek itzulia.

• Heute wär ich mir lieber nicht begegnet, Reinbek 1997. Itzulpena gaztelaniara: Gaur nahiago nuke neure burua ez aurkitu. Madril: Siruela, 2012, Juan José del Solarrek itzulia.

• Niederungen. Prosa. Bukarest 1982 bertsio zentsuratua; Berlin 1984 bertsio osoa. Gaztelaniara itzulita: En tierras bajas. Bartzelona: Debolsillo, 2016. Juan José del Solarrek itzulia.

• Reisende auf einem Bein. In: manuskripte, Graz 1989, Zk.: 103, 40 – 44 or. Lehenengo edizioa. Gaztelaniara itzuli gabeko obra.

Kanpo estekak

• "Errumaniako alemana"
• "Herta Müller-ek zer egin du bere herrialdean baztertua izateko?" Argiako erreportajea
• (Ingelesez)"A Complete Review"

• Datuak: Q38049
• Multimedia: Herta Müller / Q38049