Guimarães

Guimarães; Guimarães
	Portugalgo hiria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Portugal
Portugalgo barrutia	Braga
Izen ofiziala	Guimarães
Jatorrizko izena	Guimarães
Posta kodea	4800 Guimarães
Geografia
Koordenatuak	41°26′42″N 8°17′27″W / 41.445°N 8.2908°W
Azalera	242.85 km²
Mugakideak	Fafe, Povoa de Lanhoso, Braga, Vila Nova de Famalicao, Santo Tirso, Vizela eta Felgueiras
Demografia
Biztanleria	158.124 (2011); −4.448 (2006)
Dentsitatea	651,12 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	253
Ordu eremua	UTC±00:00 eta UTC+01:00
Hiri senidetuak	Compiègne, Londrina, Brive-la-Gaillarde, Igualada, Tacoronte, Rio de Janeiro, Kaiserslautern, Colonia del Sacramento, Tourcoing, Ribeira Grande de Santiago (en) , Mé-Zóchi (en) , Kavadarci (en) eta Dijon
	cm-guimaraes.pt

Guimarães Portugalgo ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Bragako barrutikoa. Portugalgo udalerri jendetsuenetakoa da, 2011ko erroldan 158.124 biztanle baitzituen. Erdigune historikoa gizateriaren ondare izendatu zuen UNESCOk 2001ean eta 2012an Europako kultura hiriburua izan zen.

Portugalgo sorreran garrantzi handia izan zuen hiriak, izan ere, Condado Portucalense konderriko lehenengo hiriburua izan zen.

Historia aldatu

Kalkolito garaitik populatua izan zen Guimarães ingurua. Udalerrian Briteirosko eta Sabrosoko Citâniak (kastroak) eta Penhako arkeologi eremuak daude.

Gaur egungo hiria X mendean fundatu zen Galiziako Erresumaren barnean. Garai hartan Vimaranes izena zuen. Lurraren jabea zen Mumadona Dias kondesak monasterioa eraiki zuen eta inguruan eratuz joan zen beheko herria ("vila baixa"). Gaztelu bat ere jaso zuen muino gainean eta han goiko herria sortu zen ("vila alta"). Biak lotzeko Santa Maria kalea eraiki zen. Monasterioa Errege Kolegiata bihurtu zen, noble eta erregeen diruaguntzak jaso zituen eta erromesaldi lekua bihurtu zen. Hiriaren sonak gora egin zuen eta 1096an Enrike Borgoñakoak (Portugalgo kondeak) foruak eman eta Portugalgo konderriaren hiriburu bihurtu zen. 1128an San Mamesko borroka (Batalha de São Mamede) bertan izan zen eta Afonso Henriquesen garaipenari esker Portugal Erresuma bihurtu zen, Guimarães hiriburu zela.

Erdi Aroan harresiak bildu zuen Guimarães eta erromesaldiak zirela eta hainbat karitate ordena ezarri ziren bertan hiriaren izaera moldatuz. XVI mendean harresiaren zati luzeak eraitsi ziren hiria hedatu ahal izateko.

XIX menderarte Guimarãesko alde historikoaren egiturak ez zuen aldaketa nabarmenik izan, hainbat eliza eta komenturen eraikuntzaz aparte. 1853an Maria II.ak hiria modernizatu zuen, kale berriak eraikiz eta higiene baldintzak hobetuz.

Geografia aldatu

Iparraldean Póvoa de Lanhoso, ekialdean Fafe, hegoaldean Felgueiras, Vizela eta Santo Tirso, mendebaldean Vila Nova de Famalicão eta ipar-mendebaldean Braga udalerri mugakide ditu.

Granitozko lurraldearen gainean ezartzen da Guimarães. Iparraldean Senhora do Monte mendizerra dauka eta hegoaldean Penha muinoa, 613 metrorekin udalerriko punturik garaiena.

Fregesiak aldatu

Demografia aldatu

Biztanleriaren bilakaera (1801 – 2011)^[1]
1801	1849	1900	1930	1960	1981	1991	2001	2011
47 465	46 619	54 910	65 417	116 272	146 959	157 589	159 576	158 124

Ondasun nabarmenak aldatu

Guimarãesko erdigune historikoa¹ UNESCOren gizateriaren ondarea

Mota	Kulturala
Irizpideak	ii, iii, iv
Erreferentzia	1031
Kokalekua	Portugal
Eskualdea²	Europa / Ipar Amerika
Izen ematea	2001 (XXV. bilkura)
¹ UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) ² UNESCOren sailkapena

2001ean UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Guimarãesko erdigune historikoa. Izan ere ondasun arkitektoniko aipagarri ugari baititu:

Guimarãesko gaztelua (Castelo de Guimarães): X. mendea.
Bragantzako dukeen jauregia (Paço dos Duques de Bragança): XV. mendea.
Oliveirako Andre Mariaren eliza (Igreja de Nossa Senhora da Oliveira): XIII. mendea.
San Frantzisko komentua (XV. mendea).
Penhako santutegia.
Rua de Santa Maria kalea.
Santiago enparantza (Largo do Santiago).
Oliveira enparantza (Largo do Oliveira).
Toural enparantza (Largo do Toural).

Iruditegia aldatu

Guimarãesko gaztelua.
Bragantzako dukeen jauregia.
Oliveirako Andre Mariaren eliza.
Gazteluko San Migel eliza.
Udaletxea.
Santiago enparantza.
Oliveira enparantza.
Toural enparantza.
Kontsolaziozko Andre Mariaren eliza.
"Café Milenario"ren etxeko miradoreak.
Sociedade Martins Sarmento.
Toural enparantza gauez.

Kirolak aldatu

Hiriko talderik ezagunena Vitória Sport Clube edo Vitória de Guimarães, futbolekoa, 48 denboraldi jarraian Portugalgo Lehen Mailan jokatu zuena 2005-06 arte. Gaur egun ere lehen mailan ari da. Ez du ligarik irabazi baina sei Kopa final jokatu ditu eta 2013an txapeldun gelditu zen.

Udalerriko Moreira de Cónegos herrian Portugalgo Ligan ari den beste talde bat ere badago, Moreirense FC. 1938 urtean sortu zen baina 1995ean egin zuen debuta lehen mailan. 2017 urtean Portugalgo Ligako Kopa irabazi zuen.