Frank James "Gary" Cooper (Helena, Montana, 1901eko maiatzaren 7a - Los Angeles, Kalifornia, 1961eko maiatzaren 13a) Estatu Batuetako aktorea izan zen, bitan gizonezko aktore onenaren Oscar sariaren irabazlea.

Gary Cooper

(1941)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakFrank James Cooper
JaiotzaHelena1901eko maiatzaren 7a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaBeverly Hills1961eko maiatzaren 13a (60 urte)
Hobiratze lekuaKalifornia
Sacred Hearts of Jesus and Mary Catholic Cemetery (en) Itzuli
Holy Cross Cemetery (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: prostatako minbizia
Familia
AitaCharles Henry Cooper
AmaAlice Cooper
Ezkontidea(k)Veronica Cooper  (1933ko abenduaren 15a -  1961eko maiatzaren 13a)
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaGrinnell College (en) Itzuli
Helena High School (en) Itzuli
Gallatin County High School (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakzinema aktorea, gidoilaria, telebista-aktorea eta aktorea
Altuera191 zentimetro
Lantokia(k)Ameriketako Estatu Batuak
Jasotako sariak
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaErromatar Eliza Katolikoa
Alderdi politikoa Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Errepublikanoa

garycooper.com
IMDB: nm0000011 Allocine: 554 Rottentomatoes: celebrity/gary_cooper Allmovie: p14817 57207 TV.com: people/gary-cooper
Spotify: 4VtxpT21407sCt68U7623B iTunes: 1658232 Musicbrainz: 3a42dfb1-5054-4339-a5e9-c8b0fe27fe62 Discogs: 1481863 Find a Grave: 227 Edit the value on Wikidata

1920ko hamarkadan hasi eta heriotzaren urtean amaituta, 100 film baino gehiagotan parte hartu zuen. Antzezteko era lasaia, estoikoa ia ia mugigabea zeukan baina, aldi berean, batzuetan intentsitate handiko nortasuna erakusten ahal izaten zuen. Garaiko zuzendari onenekin lan egin ez ezik, denetariko filmetan aritu zen, western, komedia, drama edota abenturazkoetan.[1]

Biografia

aldatu

Frank James Cooper Montanan jaio zen, 1901eko maiatzaren 7an. Gurasoek, Estatu Batuetan kokaturiko ingelesek, sorterrira itzultzea erabaki zuten. Egonaldi laburra izan zen hura, Lehen Mundu Gerra hastearekin batera Coopertarrak Montanan zuten etxaldera bueltatu baitziren. Handik gutxira, auto istripu batean aldaka larriki zauritu zuen James gazteak. Medikuek hura osatzeko zaldian ibiltzea aholkatu zioten, eta aitak, bide batez, etxaldean enplegatzeko aprobetxatu zuen. Hala ere, ez zuen gerora hain ospetsu bihurtu zuen ibilera kulunkaria zuzentzerik lortu.[1]

Urte gogorrak izan ziren aktorearentzat, oroitzapen lar onik utzi ez ziotenak: "Negu gorrian goizeko bostetan altxatu behar izatea 450 aberei jaten emateko ez du batere kutsu erromantikorik". Aita erabat arrotza izan zen harentzat: hotza eta uzkurra. Gerora antzeztu zituen pertsonaien estiloa harengandik ikasi zuela zioen. Baina Jamesek komikilari jardun nahi zuen. Asmo horrekin artea ikasi zuen, eta Montanako zenbait egunkaritan kolaboratzera iritsi zen. Lanbide hark, ordea, ez zion bizitzeko adina ematen eta, tartean, Yellowstone Parke Nazionaleko gidari ibili zen.[1]

Patuak, baina, sorpresa bat gordeta zion. 1924an, Kaliforniara joan eta zinema probetara aurkezten hasi zen. Bere itxura fisikoari eta zaldun trebea izateari esker, laster lortu zuen western batzuetan estra moduan agertzea. Bi urte geroago, lehen rol garrantzitsua eskuratu zuen The Winning of Barbara Worth-en. Ordurako, bere ordezkariaren aholkuz, kredituetan Gary izenarekin agertzen zen.[1] Geroxeago, Paramount etxeak fitxatu zuen, eta It (1927) eta Wings (1927) filmak egin zituen.

 
Gary Cooper eta Helen Hayes, A Farewell to Arms (1932)

The Virginian (1929) filmarekin egin zuen debuta zinema soinudunean. Handik aurrera, haren karrerak gora egin zuen, eta Hollywoodeko izar handia bihurtu zen 1930eko hamarkadan. Beste lan askoren artean, Morocco (1930), City Streets (1931), A Farewell to Arms (1932), If I Had a Million (1932), Design for Living (1933), The Wedding Night (1935), The Lives of a Bengal Lancer (1935), Desire (1936), Mr. Deeds Goes to Town (1936), The General Died at Dawn (1936), Buffalo Bill (1936), Souls at Sea (1937) eta Beau Geste (1939) filmetan hartu zuen parte. Design for Living-en egindako lanagatik Oscar sarirako izendatu zuten, baina ez zuen irabazi.

1940ko hamarkadaren hasieran North West Mounted Police (1940), The Westerner (1940), Meet John Doe (1941), Sergeant York (1941), Ball of Fire (1941), The Pride of the Yankees (1942) eta For Whom the Bell Tolls (1942) filmetan lan egin zuen. Sergeant York-en egindako lanak bere lehenbiziko Oscar saria ekarri zion, eta izendatua izan zen The Pride of the Yankees eta For Whom the Bell Tolls filmengatik.

1947an, McCarthyren sorgin-ehiza puri-purian zegoela, Jarduera Antiamerikarren Komitearen aurrean deklaratu zuen lehenengoetarikoa izan zen. Ezaguna zen aktorearen izaera errepublikanoa eta kontserbadorea.[1] Hala ere, ez zuen lankiderik salatu, eta bera izan zen Carl Foremanen alde agertu zen bakarra. Hamarkada amaieran, Unconquered (1947) eta The Fountainhead egin zituen.

 
Gary Cooper eta Grace Kelly, High Noon (1952)

1952an, High Noon-ekin, gizonezko aktore onenaren oscarra irabazi zuen bigarren aldiz. Garai hartako filmen artean, aipagarriak dira Garden of Evil (1954), Vera Cruz (1954), The Court-Martial of Billy Mitchell (1955), Friendly Persuasion (1956), Love in the Afternoon (1957), Man of the West (1958) eta The Hanging Tree (1959).

1961ean, haren ibilbide oparoa saritu asmoz, Akademiak Ohorezko Oscarra eman zion. Haren izenean James Stewartek jaso zuen saria eta, negar malkotan, aktoreak minbizia zuela aitortu zuen. Hilabete geroago, maiatzaren 13an, bizi bezala hil zen: isiltasunean.[1]

Bizitza personala

aldatu

Cooperrek gidoiak ikasteko arazoak zituela zioten batzuek. Carole Lombardek behin baino gehiagotan azaldu zuenez, "ahoa irekitzen duenerako, jada egun bat igaro da". Jeffrey Meyersek aktoreari buruz eginiko biografian, ordea, nahita egiten zuela azaltzen du, gustuko ez zituen esaldiak gidoitik ken zitzaten.[1]

Emakumezale porrokatua, haren besoetatik, besteak beste, Clara Bow, Marlene Dietrich, Lupe Velez, Grace Kelly, Evelyn Brent eta Patricia Neal igaro ziren.[1] 1933an, Veronica Balferekin ezkondu zen, eta 1937an haien alaba bakarra jaio zen, Maria Veronica. 1951n bereizi baziren ere, bikotea berriz batu zen 1954an.

Bere sasoian aktorerik ordainduena izan arren, ez zuen sekula izar apetarik agertu, eta lankideekin harreman ona izan zuen. "Cooperren antzeko pertsonaia bat asmatuko bazenu, inork ez luke hura sinesgarritzat joko. Hain ona da, ezen ez baitu gizakia ematen", zioen Ernest Hemingwayk. A Farewall to Arms filmean elkar ezagutu zutenetik, lagun min bihurtu ziren aktorea eta idazlea.[1]

Filmografia

aldatu

Taula honetan ikus daitezke film bakoitzaren zuzendaria, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak (gaztelaniaz, frantsesez):

Urtea Filma Zuzendaria Ekoizlea Izenburuak (es,fr)
1925 Riders of the Purple Sage Lynn Reynolds Fox Film Corporation frantsesez: Tom le vengeur
1925 Ben-Hur: A Tale of the Christ Fred Niblo Metro-Goldwyn-Mayer gaztelaniaz: Ben-Hur frantsesez: Ben-Hur
1925 The Eagle Clarence Brown -- gaztelaniaz: El águila negra frantsesez: L'Aigle noir
1925 The Thundering Herd William K. Howard Paramount Pictures frantsesez: La Ruée sauvage
1925 The Vanishing American George B. Seitz Famous Players-Lasky Corporation frantsesez: La Race qui meurt
1925 Dick Turpin
1925 The Thundering Herd
1925 Wild Horse Mesa
1925 Tricks
1926 Three Pals
1926 The Enchanted Hill
1926 Watch Your Wife
1926 he Spider's Net
1926 Old Ironsides James Cruze Paramount Pictures frantsesez: Vaincre ou Mourir
1926 The Winning of Barbara Worth Henry King The Samuel Goldwyn Company frantsesez: La Conquête de Barbara Worth
1927 It Clarence G. Badger Famous Players-Lasky Corporation frantsesez: Le Coup de foudre
1927 Arizona Bound John Waters Famous Players-Lasky Corporation frantsesez: Le Démon de l'Arizona
1927 Nevada John Waters --
1927 The Last Outlaw Arthur Rosson Famous Players-Lasky Corporation
1927 Children of Divorce Frank Lloyd Famous Players-Lasky Corporation gaztelaniaz: Los hijos del divorcio frantsesez: Les Enfants du divorce
1927 Wings William Augustus Wellman Paramount Pictures gaztelaniaz: Alas frantsesez: Les Ailes
1928 Beau Sabreur John Waters Famous Players-Lasky Corporation frantsesez: Le Spahi
1928 Red Hair Clarence G. Badger Famous Players-Lasky Corporation frantsesez: La Belle aux cheveux roux
1928 The Shopworn Angel Richard Wallace Paramount Pictures frantsesez: Le Rêve immolé
1928 Half a Bride Gregory La Cava Paramount Pictures frantsesez: Mariage à l'essai
1928 The First Kiss Rowland V. Lee Paramount Pictures frantsesez: Le Bateau de nos rêves
1928 Doomsday Rowland V. Lee Paramount Pictures gaztelaniaz: Esclava por amor
1928 Lilac Time George Fitzmaurice First National gaztelaniaz: El gran combate frantsesez: Ciel de gloire
1928 The Legion of the Condemned William Augustus Wellman Paramount Pictures frantsesez: Les Pilotes de la mort
1928 Betrayal


1929 The Virginian Victor Fleming -- gaztelaniaz: El virginiano frantsesez: Le Virginien
1929 The Wolf Song Victor Fleming Paramount Pictures frantsesez: Le Chant du loup
1929 Betrayal Lewis Milestone Famous Players-Lasky Corporation frantsesez: Mensonges
1930 A Man from Wyoming Rowland V. Lee Paramount Pictures
1930 Only the Brave Frank Tuttle Paramount Pictures
1930 The Spoilers Edwin Carewe Paramount Pictures
1930 The Texan John Cromwell --
1930 Seven Days' Leave Richard Wallace -- frantsesez: Seven Days Leave
1930 Paramount on Parade Edmund Goulding Paramount Pictures
1930 Morocco Josef von Sternberg Paramount Pictures gaztelaniaz: Marruecos frantsesez: Cœurs brûlés
1931 I Take This Woman Marion Gering Paramount Pictures gaztelaniaz: Acepto esta mujer
1931 The Stolen Jools William C. McGann Paramount Pictures frantsesez: Les Bijoux volés
1931 City Streets Rouben Mamoulian Paramount Pictures gaztelaniaz: Las calles de la ciudad frantsesez: Les Carrefours de la ville
1931 His Woman Edward Sloman Paramount Pictures gaztelaniaz: Una mujer a bordo frantsesez: Sa femme
1931 Fighting Caravans Otto Brower Paramount Pictures gaztelaniaz: Caravanas en lucha frantsesez: L'Attaque de la caravane
1932 If I Had a Million Ernst Lubitsch Paramount Pictures gaztelaniaz: Si yo tuviera un millón frantsesez: Si j'avais un million
1932 Devil and the Deep Marion Gering Paramount Pictures gaztelaniaz: Entre la espada y la pared frantsesez: Le Démon du sous-marin
1932 A Farewell to Arms Frank Borzage Paramount Pictures gaztelaniaz: Adiós a las armas frantsesez: L'Adieu aux armes
1933 One Sunday Afternoon Stephen Roberts Paramount Pictures
1933 The Film Parade J. Stuart Blackton --
1933 Design for Living Ernst Lubitsch Paramount Pictures gaztelaniaz: Una mujer para dos frantsesez: Sérénade à trois
1933 Alice in Wonderland Norman Z. McLeod Paramount Pictures gaztelaniaz: Alicia en el país de las maravillas frantsesez: Alice au pays des merveilles
1933 Today We Live Howard Hawks Metro-Goldwyn-Mayer gaztelaniaz: Vivimos hoy frantsesez: Après nous le déluge
1934 Now and Forever Henry Hathaway Paramount Pictures frantsesez: C'est pour toujours
1934 Operator 13 Ryszard Bolesławski Metro-Goldwyn-Mayer frantsesez: Agent no 13
1935 La Fiesta de Santa Barbara Louis Lewyn Metro-Goldwyn-Mayer
1935 The Wedding Night King Vidor Samuel Goldwyn Productions gaztelaniaz: Noche nupcial frantsesez: Soir de noces
1935 The Lives of a Bengal Lancer Henry Hathaway Paramount Pictures frantsesez: Les Trois Lanciers du Bengale
1935 Peter Ibbetson Henry Hathaway Paramount Pictures
1936 Hollywood Boulevard Robert Florey --
1936 Mr. Deeds Goes to Town Frank Capra Columbia Pictures gaztelaniaz: El secreto de vivir frantsesez: L'Extravagant Mr. Deeds
1936 Desire Frank Borzage -- frantsesez: Désir
1936 The Plainsman Cecil B. DeMille Paramount Pictures frantsesez: Une aventure de Buffalo Bill
1936 The General Died at Dawn Lewis Milestone Paramount Pictures gaztelaniaz: El general murió al amanecer frantsesez: Le général est mort à l'aube
1937 Souls at Sea Henry Hathaway Paramount Pictures gaztelaniaz: Almas en el mar frantsesez: Âmes à la mer
1938 The Adventures of Marco Polo Archie Mayo -- gaztelaniaz: Las aventuras de Marco Polo frantsesez: Les Aventures de Marco Polo
1938 Bluebeard's Eighth Wife Ernst Lubitsch Paramount Pictures gaztelaniaz: La octava mujer de Barba Azul frantsesez: La Huitième Femme de Barbe-Bleue
1938 The Cowboy and the Lady H. C. Potter Samuel Goldwyn Productions frantsesez: Madame et son cowboy
1939 Land of Liberty Cecil B. DeMille --
1939 Beau Geste William Augustus Wellman Paramount Pictures
1939 The Real Glory Henry Hathaway Samuel Goldwyn Productions gaztelaniaz: La jungla en armas frantsesez: La Glorieuse Aventure
1940 Screen Snapshots Series 19, No. 6 Ralph Staub --
1940 The Westerner William Wyler Samuel Goldwyn Productions frantsesez: Le Cavalier du désert
1940 North West Mounted Police Cecil B. DeMille Paramount Pictures gaztelaniaz: Policía montada del Canadá frantsesez: Les Tuniques écarlates
1941 Ball of Fire Howard Hawks Samuel Goldwyn Productions gaztelaniaz: Bola de fuego frantsesez: Boule de feu
1941 Meet John Doe Frank Capra -- frantsesez: L'Homme de la rue
1941 Sergeant York Howard Hawks Warner Bros. frantsesez: Sergent York
1942 The Pride of the Yankees Sam Wood Samuel Goldwyn Productions frantsesez: Vainqueur du destin
1942 For Whom the Bell Tolls Sam Wood Paramount Pictures gaztelaniaz: Por quién doblan las campanas frantsesez: Pour qui sonne le glas
1944 The Story of Dr. Wassell Cecil B. DeMille Paramount Pictures frantsesez: L'Odyssée du docteur Wassell
1944 Casanova Brown Sam Wood RKO Pictures frantsesez: Casanova le petit
1945 Saratoga Trunk Sam Wood Warner Bros. gaztelaniaz: La exótica frantsesez: L'Intrigante de Saratoga
1945 Along Came Jones Stuart Heisler -- gaztelaniaz: El caballero del Oeste frantsesez: Le Grand Bill
1946 Cloak and Dagger Fritz Lang Warner Bros. frantsesez: Cape et Poignard
1947 Variety Girl George Marshall Paramount Pictures gaztelaniaz: El embrujo de la gloria (1947) frantsesez: Hollywood en folie
1947 Unconquered Cecil B. DeMille Paramount Pictures gaztelaniaz: Los inconquistables frantsesez: Les Conquérants d'un nouveau monde
1948 Good Sam Leo McCarey -- gaztelaniaz: El buen Sam frantsesez: Ce bon vieux Sam
1949 It's a Great Feeling David Butler Warner Bros. gaztelaniaz: El amor no puede esperar frantsesez: Les Travailleurs du chapeau
1949 The Fountainhead King Vidor Warner Bros. frantsesez: Le Rebelle
1950 Bright Leaf Michael Curtiz Warner Bros. gaztelaniaz: El rey del tabaco frantsesez: Le Roi du tabac
1950 Task Force Delmer Daves Warner Bros. gaztelaniaz: Puente de mando frantsesez: Horizons en flammes
1950 Dallas Stuart Heisler Warner Bros. gaztelaniaz: Dallas, ciudad fronteriza frantsesez: Dallas, ville frontière
1951 You're in the Navy Now Henry Hathaway 20th Century Studios frantsesez: La marine est dans le lac
1951 It's a Big Country Clarence Brown Metro-Goldwyn-Mayer gaztelaniaz: Un gran país
1951 Starlift Roy Del Ruth -- gaztelaniaz: El amor lo vence todo frantsesez: La Ronde des étoiles
1951 Distant Drums Raoul Walsh -- gaztelaniaz: Tambores lejanos frantsesez: Les Aventures du capitaine Wyatt
1952 Springfield Rifle André de Toth Warner Bros. gaztelaniaz: El honor del capitán Lex frantsesez: La Mission du commandant Lex
1952 High Noon Fred Zinnemann United Artists Corporation frantsesez: Le train sifflera trois fois
1953 Blowing Wild Hugo Fregonese -- gaztelaniaz: Soplo salvaje frantsesez: Le Souffle sauvage
1953 Return to Paradise Mark Robson -- frantsesez: Retour au paradis
1954 Vera Cruz Robert Aldrich Hecht-Hill-Lancaster Productions
1954 Garden of Evil Henry Hathaway 20th Century Studios gaztelaniaz: El jardín del diablo frantsesez: Le Jardin du diable
1954 Boum sur Paris Maurice de Canonge --
1955 The Court-Martial of Billy Mitchell Otto Preminger -- gaztelaniaz: El proceso de Billy Mitchell frantsesez: Condamné au silence
1956 Friendly Persuasion William Wyler Monogram Pictures frantsesez: La Loi du Seigneur
1957 Love in the Afternoon Billy Wilder Monogram Pictures gaztelaniaz: Love in the afternoon frantsesez: Ariane
1958 Man of the West Anthony Mann United Artists Corporation gaztelaniaz: El Hombre del Oeste (película 1958) frantsesez: L'Homme de l'Ouest
1958 Ten North Frederick Philip Dunne -- gaztelaniaz: 10, calle Frederick frantsesez: 10, rue Frederick
1959 Alias Jesse James Norman Z. McLeod -- frantsesez: Ne tirez pas sur le bandit
1959 The Wreck of the Mary Deare Michael Anderson Metro-Goldwyn-Mayer gaztelaniaz: Misterio en el barco perdido frantsesez: Cargaison dangereuse
1959 The Hanging Tree Delmer Daves -- gaztelaniaz: El árbol del ahorcado frantsesez: La Colline des potences
1959 They Came to Cordura Robert Rossen -- gaztelaniaz: Llegaron a Cordura frantsesez: Ceux de Cordura
1961 The Naked Edge Michael Anderson -- gaztelaniaz: Sombras de sospecha frantsesez: La Lame nue
1963 Hollywood Without Make-Up Rudy Behlmer --
1965 The Love Goddesses Saul J. Turell Paramount Pictures
1971 Canciones para después de una guerra Basilio Martín Patino --
1975 Brother, Can You Spare a Dime? Philippe Mora Goodtimes Enterprises gaztelaniaz: Hermano, ¿me das diez centavos? frantsesez: T'as pas 100 balles ?
2016 I Am Not Your Negro Raoul Peck -- gaztelaniaz: No soy tu negro

Erreferentziak

aldatu
  1. a b c d e f g h i Ezkerra, Estibalitz. Mito bihurtu zen zaldun isila. Euskaldunon Egunkaria, 2001ko maiatzak 6, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-1-9).

Kanpo estekak

aldatu