Frantzia-Prusia Gerra
Frantzia-Prusia Gerra edo Frantzia-Alemania Gerra[7] 1870eko uztailetik 1871ko maiatzera arte izandako gerra izan zen[8]. Emseko telegramak piztu zuen. Frantziaren eta Prusiaren artekoa bainoago, Frantziaren eta Alemaniaren artekoa bat izan zen, Alemaniako beste estatuek Prusiarekin bat egin zutelako (Bismarckek hala prestatua). Horixe zen, hain zuzen ere, Alemaniaren bateratzea sortu zuen kausetako bat.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
AurrekariakAldatu
1866an Prusiak Austria-Prusia Gerran Austria menderatu ondoren, Alemaniaren bateratzea bere inguruan bilatu zuen. Frantziak, aldiz, Luxenburgo eta beste eskualdeak anexionatu nahi zituen, baina ez zuen beste herrialdeen babesa Prusiaren aurka egiteko.
Joan Prim espainiar jeneralak Karlos Antonio Hohenzollern-Sigmaringengoa bisitatu zuen, honen seme Leopoldok Espainiako tronua onar zezan; Otto von Bismarck prusiarra onespenaren alde azaldu zen. Baina Prusiak ez zuen Kuban Espainiako subiranotasuna nahi eta akordioa desegitekotan izan ziren.
1870eko uztailean Parisen onespenaren berri izan zuten. Iritzi publikoak frantziar estatuaren erantzuna eskatu zuen. Hala eta guztiz ere, handik gutxira Karlos Antonio Hohenzollern-Sigmaringengoak bere semearen ukazio publikoa azaldu zuen. Parisek, orduan, Emsera bere enbaxadorea bidali zuen Leopoldoren uko idatzia lortzeko, baina Gilen I.a Alemaniakoak ez zuen halakorik onartu.
Kaiserrak gertatutakoa Bismarcki telegrama baten bidez kontatu zion. Orduan Bismarckek telegramaren testua aldatu (Gilen I.a frantziar enbaxadorea kaleratu balu bezala) eta prentsan zabaldu zuen[9]. Horrek frantsesak sutan jarri zituen eta Otto von Bismarckek Alemaniako hegoaldeko estatu guztiak batzea lortu zuen.
GarapenaAldatu
Frantziako gudarosteak ezin izan zitzaion Alemaniakoari gailendu: azken horrek Moltke, Manteuffel eta Roon zituen gidari, eta askoz hobeto hornituta zegoen. Frantsesen lehen hondamendien ondoren (Wissembourg, Froeschwiller-Reichshoffen, Forbach-Spicheren, 1870eko abuztuaren hasiera), alemaniarrek Estrasburgo (iraila) eta Nancy hartu zituzten; Bazaineren gudarosteak Metzera erretiratu behar izan zuen (abuztuaren 18a), eta bertan errenditu zen urriaren 27an. Hari laguntzeko eratutako Mac-Mahonen gudarostea, Chalonsen sortua, Sedanen garaitu zuten (irailaren 2a).
Frantsesen errenditzeak eta 1870eko irailaren 4an egin zen iraultzak (Bigarren Inperioaren erorketa, Hirugarren Errepublika deialdia eta Defentsa Nazionaleko gobernua eratzea) aukera eman zion Alemaniako gudarosteari hiriburu aldera jotzeko. Paris eta Versailles irailaren 18an eta 19an erori ziren. Ferrièresko elkarrizketak huts egin zuen, eta frantsesek adoretsu aurre egin zieten alemaniarrei Parisen eta inguruko departamenduetan. Frantsesek garaipen batzuk lortu bazituzten ere (Coulmiers, Villersexel, Rapaume), alemaniarrak Frantziako gudarosteari gailendu zitzaizkion Orléans, Le Mans, Saint-Quentin, Herincourt eta Parisen (Le Bourget, Buzenval).
1871ko urtarrilaren 28an, Defentsa Nazionaleko gobernuak armistizioa izenpetu zuen. Parisko herritarrek, ordea, ez zuten onartu, eta errenditu izanak tirabira handiak sortu zituen gobernu ofizialaren (Biltzar Nazionala eta Thiers) eta indar iraultzaileen artean; horiek 1871ko martxoaren 18an gobernu iraultzailea eratu zuten: Parisko Komuna. Azkenean matxinada zapaldu bazuten ere (maiatzaren azkena), gobernuak bakearen lehen puntuak Versaillesen izenpetu zituen (otsailaren 28an) eta Frankfurteko hitzarmena ondoren (1871ko maiatzaren 10a).
KronologiaAldatu
- Uztailaren 20: Le Bœuf mariskala Rhinen armadaren buruzagi nagusi izendatu zuten[10].
- Uztailaren 27: Eugenia de Montijo enperatriza erregeorde bilakatu zen.
- Uztailaren 28: Napoleon III.a Metzera heldu zen armadaren zuzendaritza hartzeko.
- Abuztuaren 2: Saarbrücken inguruan borrokatu ziren. Frantziarrek Sarre okupatu zuten.
- Abuztuaren 4: Wissembourgeko guduan, gerraren lehendabizikoa, frantziarrak menderatuak izan ziren[11].
- Abuztuaren 6: Froeschwiller-Woerthko guduan III. prusiar armadak garaipena lortu zuen. Frossard jeneralaren dibisioa Forbachen menderatua izan zen.
- Abuztuaren 12: Napoleon III.a gaixotu eta Aquiles Bazaine mariskalari armadaren zuzendaritza eman zion.
- Abuztuaren 16: Mars-le-Tourreko gudua, Moselan. Mac-Mahonen armadak Châlonseraino atzera egin zuen[12].
- Abuztuaren 18: Gravelotteko guduan Bazaine mariskalaren armada erabateko porrota jasan zuen. Loignyko guduan I. armada menderatua izan zen.
- Abuztuaren 25: Mac-Mahonek 140.000 soldadu hartu zituen kanpaina bat hasteko.
- Abuztuaren 30: Beaumonteko guduan Mac-Mahon menderatua izan zen eta Sedaneraino atzera egin zuen..
- Abuztuaren 31: 240.000 lagun eta 700 kanoi zituzten bi prusiar armadak Mac-Mahon setiatua zuten.
- Irailaren 1: Mac-Mahon zaurituta, de Wimpffen jeneralak ordezkatua zuen. Helmuth von Moltke mariskalak Sedango guduan erabateko garaipena lortu zuen[13].
- Irailaren 2: Napoleon III.a preso hartu zuten. De Wimpffenek hiria txil egin zuen.
- Irailaren 3: Bellevue jauregian errendizio agiria sinatu zuten.
- Irailaren 4: Napoleon III.a Wilhelmshöhera, Kasseltik gertu, eraman zuten preso.
- Prusiar armadak Paris setiatu eta «Komuna» sortu zen. Hiriburuak urtarrilera arte eutsi zuen.
OndorioakAldatu
.jpg)
Gilen I.a Versaillesko jauregiaren Galerie des Glacesen (Ispiluen galerian) kaiser izendatu zuten eta, beraz, Alemaniaren bateratzea gauzatu zen. Horrela Prusiako Erresuma bere inguruan Alemaniar Inperioa sortu zuen, historian inoiz bateratuak izan ziren alemaniar estatu txikiekin batera, ezta Germaniako Erromatar Inperio Santuaren garaietan ere.
Frankfurteko itunaren bitartez, Bismarckek baldintza gogorrak ezarri zituen Frantziari: Alsazia-Lorena eta bere ikatz-meategiak galtzea, isun handiak eta abar.
Frantzian Inperioa erori zen eta Frantziako Hirugarren Errepublika aldarrikatu zuten[14].
Bismarckek Aliantza Hirukoitza sortu zuen Austria eta Italiarekin batera. Frantziak, berriz, Errusiarekin Biko Aliantza eta 1904an Erresuma Batuarekin Entente Cordiale sortu zituen, gero Entente Hirukoitza izan zena.
Zauriak ez ziren ondo osatu eta bi aliantzak Lehen Mundu Gerran borrokatu ziren.
BibliografiaAldatu
- Azurmendi, J. 2014: "Krisi franko-alemana munduaren eta zibilizazioaren krisi bezala", "Alsazia-Lorrenaren polemika" In: Historia, arraza, nazioa. Renan eta nazionalismoaren inguruko topiko batzuk, Donostia: Elkar. ISBN 978-84-9027-297-8
ErreferentziakAldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2013-3-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Howard, Michael. (1991). The Franco–Prussian War: The German Invasion of France 1870–1871. Routledge, 39 or. ISBN 0-415-26671-8..
- ↑ Howard(1991). p. 39
- ↑ Wawro(2003), p. 42.
- ↑ Nolte, Frédérick. (1884). L'Europe militaire et diplomatique au dix-neuvième siècle, 1815–1884. E. Plon, Nourrit et ce., 527 or..
- ↑ Nolte(1884). pp. 526–527
- ↑ Howard, Michael. (1962). The Franco–Prussian War: the German invasion of France, 1870–1871. New York City: Macmillan, 453 or..
- ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.
- ↑ Howard, Michael (1991). The Franco-Prussian War: The German Invasion of France 1870–1871. Routledge. 39. orr. ISBN 0-415-26671-8.
- ↑ Taylor, A.J.P. Bismarck: The Man and the Statesman. Londres: Hamish Hamilton, 1988. ISBN 0-241-11565-5
- ↑ Rüstow, Wilhelm; John Layland Needham. The War for the Rhine Frontier, 1870: Its Political and Military History. Blackwood, 1872
- ↑ Craig, Gordon A. Germany: 1866–1945. Oxford University Press, 1980
- ↑ Wawro, Geoffrey (2003). The Franco-Prussian War: The German Conquest of France in 1870–1871. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-58436-1
- ↑ Maurice, John Frederick; Wilfred James Long. The Franco-German War, 1870–71. S. Sonnenschein and Co., 1900
- ↑ Baumont, Maurice. Gloires et tragédies de la IIIe République. Hachette, 1956
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q46083
Multimedia: Franco-Prussian War
