Wikipedia

Urki-ardagai

(«Fomitopsis betulina» orritik birbideratua)

Urki-ardagaia (Fomitopsis betulina) (lehen Piptoporus betulinus), urkiaren ardagai bezala ezaguna, Polyporales ordenako onddoa da eta, izenak adierazten duen bezala, urkietan bakarrik hazten da. Gorputz emankorrak zuhaitzaren azaletik sortzen dira eta urtebete baino gehiago iraun dezakete.

Urki-ardagaia
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaFungi
KlaseaAgaricomycetes
OrdenaPolyporales
FamiliaFomitopsidaceae
GeneroaFomitopsis
Espeziea Fomitopsis betulina
Mikologia
 
poroak himenioan
 
txapelik ez
 
himenioa dekurrentea da
 
espora zuriak dauzka
 
bizkarroia da
 
ez da jangarria

Oharra: ez fidatu soilik orri honetan ematen diren datuez perretxiko bat identifikatzeko orduan. Inolako zalantzarik izanez gero, kontsultatu aditu batekin.

Urki-ardagaia goitik ikusita.
Urki-ardagaia azpitik ikusita.

Ötzi, izotzetako gizonak, duela 5300 urte, aldean zeramatzan urki ardagaiak (Fomitopsis betulina) eta Pteridium aquilinum iratzeak propietate antihelmintikoak dituzte, baina ez dago argi erremedio gisa erabiltzen ote zituen. Supizteko ardagaia ere bazeraman, baina hau sua pizteko sistema bitxi baten parte zen, landare batzuekin (dozena bat kasik), suharriekin eta pirita harriekin batera.

Taxonomia aldatu

Onddoa Jean Bulliardek deskribatu zuen 1788an, Boletus betulinus izenarekin. 1881ean Petter Karstenek Piptoporus generora transferitu zuen.[1] Azterketa filogenetiko molekularrek iradoki zuten espeziea lotura estuagoa zuela Fomitopsiarekin Piptoporusekin baino, eta onddoa Fomitopsis gisa birsailkatu zen 2016. urtean.[2][3][4]

Betulina berariazko epitetoa landare ostalariaren generoari dagokio (Betula).[5].[6]

Deskribapena aldatu

Fruitu-gorputzak (basidiokarpoak) zuriak dira, eta gainazala leuna dute, marroi-grisaxka; behealdeak, berriz, zuri-krematsua da, eta ehunka poro ditu, esporak dituztenak. Fruta-gorputzak gomazko testura du, eta adinean aurrera egin ahala, kortxo bihurtzen da. Onddoak deskonposatutako zura eta mizelioko laboreak sagar berdeen usaina hartzen du.[7] Esporak forma zilindrikotik elipsoidalera bitartekoak dira, eta 3tik 6ra eta 1,5etik 2 μm-ra bitartekoak.

Fonitopsi betulinak parekatze bipolarreko sistema bat du. Sistema horretan, monokarionak edo germinazioan dauden esporak parekatu egin daitezke, eta beste estaltze-faktore bat duen indibiduo batekin dikarionte emankor bat eratu.[8] Gutxienez 33 ugalketa-faktore daude onddo horren populazio britainiarrean.[9] Faktore horiek guztiak gene bakar baten aldaera edo aleloak dira, beste basidiomizeto espezie batzuen estalketa tetrapolarreko sistemak ez bezala, bi gene baitakartza.[10]

Galeria aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ EGLI (Simon); AYER (F.). (1997). «Est-il possible d'améliorer la production de champignons comestibles en forêt ? L'exemple de la réserve mycologique de la Chanéaz en Suisse.» Revue Forestière Française (sp): 235.  doi:10.4267/2042/5672. ISSN 1951-6827..
  2. ↑ Kim, K. M.; Yoon, Y.-G.; Jung, H. S.. (2005-07-01). «Evaluation of the monophyly of Fomitopsis using parsimony and MCMC methods» Mycologia 97 (4): 812–822.  doi:10.3852/mycologia.97.4.812. ISSN 0027-5514..
  3. ↑ Ortiz-Santana, Beatriz; Lindner, Daniel L.; Miettinen, Otto; Justo, Alfredo; Hibbett, David S.. (2013-11-01). «A phylogenetic overview of the antrodia clade (Basidiomycota, Polyporales)» Mycologia 105 (6): 1391–1411.  doi:10.3852/13-051. ISSN 0027-5514..
  4. ↑ Han, Mei-Ling; Chen, Yuan-Yuan; Shen, Lu-Lu; Song, Jie; Vlasák, Josef; Dai, Yu-Cheng; Cui, Bao-Kai. (2016-03-31). «Taxonomy and phylogeny of the brown-rot fungi: Fomitopsis and its related genera» Fungal Diversity 80 (1): 343–373.  doi:10.1007/s13225-016-0364-y. ISSN 1560-2745..
  5. ↑ Hanlin, Richard T. (2004-10). «BOOK REVIEW:William C Roody. MUSHROOMS OF WEST VIRGINIA AND THE CENTRAL APPALACHIANS.» Native Plants Journal 5 (2): 196–197.  doi:10.2979/npj.2004.5.2.196. ISSN 1522-8339..
  6. ↑ Holden, Margaret. (1968-08). «The larger fungi of Rothamsted» Bulletin of the British Mycological Society 2 (2): 111–118.  doi:10.1016/s0007-1528(68)80009-4. ISSN 0007-1528..
  7. ↑ Adams, Tim. (1982-01-01). Piptoporus betulinus Some aspects of population biology. .
  8. ↑ Adams, T.J.H.; Todd, N.K.; Rayner, A.D.M.. (1981-06). «Antagonism between dikaryons of Piptoporus betulinus» Transactions of the British Mycological Society 76 (3): 510–513.  doi:10.1016/s0007-1536(81)80085-x. ISSN 0007-1536..
  9. ↑ Schwarze, Francis. (1993-08). «Piptoporus betulinus (bull.: fr.) karsten» Mycologist 7 (3): 122–123.  doi:10.1016/s0269-915x(09)80071-2. ISSN 0269-915X..
  10. ↑ Davis, Rowland H.. (1975-11-07). [http://dx.doi.org/10.1126/science.190.4214.550-a «Genetics of Fungi: Mycogenetics . An Introduction to the General Genetics of Fungi. J. H. Burnett. Wiley, New York, 1975. xiv, 376 pp., illus. $34.»] Science 190 (4214): 550–550.  doi:10.1126/science.190.4214.550-a. ISSN 0036-8075..

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Urki-ardagai&oldid=9470029"(e)tik eskuratuta