Fitxategi:Өгөдэй хаан.jpg
Өгөдэй_хаан.jpg ((238 × 212 pixel, fitxategiaren tamaina: 6 KB, MIME mota: image/jpeg))
 |
Fitxategi hau Wikimedia Commonsekoa da. Hango deskribapen orriko informazioa behean duzu. |
Laburpena
| Deskribapena |
Монгол: Өгэдэй хаан (ᠣᠭᠡᠳᠡᠢᠬᠠᠭᠠᠨ, 1186-1241) нь Чингис хааны гуравдугаар хөвгүүн, Их Монгол Улсын хоёрдугаар Их Хаан байв.Гарал үүсэл
Өгэдэй бол Монголын Боржигин овгийн хүн юм. Тэрээр 1186 онд Чингис хааны их хатан Бөртэ үжинээс төржээ. Өгэдэй Чингис хааны гуравдугаар хүү юм. Бага нас Өгэдэйн бага нас олон овог, аймгийн тэмцэл, тулааны үед өнгөрчээ. Түүнийг төрөх үед эцэг Тэмүжин нь Хэрэйдийн Тоорил хан, Жадаран аймгийн эзэн Жамуха нартай холбоотон болж, байр сууриа бэхжүүлж авсан байлаа. 1189 онд Тэмүжин Хамаг Монголын хаанд өргөмжлөгдөж, Чингис хаан хэмээх цолыг хүртэв. Энэ тухайгаа Ван хан, Жамуха нарт элч илгээн мэдэгдэхэд Ван хан хүлээн зөвшөөрч, Жамуха нилээд хоёрдмол хариулт өгчээ. Түүний дараа Жамухагийн дүү Чингис хааны нэгэн харъяат албат Жүчи Дармалагийн адууг хөөж яваад Жүчи Дармалад алагдсан явдал гарав. Жамуха үүнийг сонсоод Жадаран аймгийн 13 хүрээний 30000 цэргийг удирдан Чингис хааныг дайлаар ирэхэд Чингис хаан мөн 30000 цэргээр угтан очиж байлдаад Онон мөрний Зээрэн хавцалд шахагджээ. Жамуха Чингис хааныг Зээрэн хавцалд шургалуулав гээд буцах замдаа Чинос овгийн залуусын далан тогоонд буцалгаж, Нэгүд овгийн Цагаан гуагийн толгойг огтолж, морины сүүлэнд чирч одсон хэмээн Монголын нууц товчоонд тэмдэглэсэн байдаг. Жамуха яагаад буцсан нь тодорхойгүй юм. Түүний дараа Ван хан өөрийн дүү Эрх хартай муудалцахад Эрх хэр Найманы цэргийг Хэрэйдэд авч ирж, Тоорил ханыг устгахыг оролджээ. Тоорил хан Чингис хаанаас тусламж хүсэхэд Чингис хаан хүлээн авч, Найманы цэргийг бут цохиход Эрх хар Тангуд руу зугатжээ. Түүний дараа Чингис хаан, Тоорил хан нар Алтан улсын цэрэгтэй холбоолон Татаруудыг довтлон эрхэндээ оруулсан байна. Алтан улсын цэргийн жанжин Вангин чинсан Тоорил ханд ван цол, Чингис хаанд чаутхури цол олгожээ. Энэ үед Жүрхин аймаг Чингис хааны ордыг довтолж түйвээсэн тул Чингис хаан Жүрхинийг довтлон бут цохиж, толгойлогчдыг нь цаазаар авчээ. 1198 онд Чингис хаан Мэргидийг хоёр удаа довтолсоны дараа 1199 онд Ван хантай хамтран Найманы Хүчүгүд Буйруг ханыг довтлон алав. Тэд буцах замдаа Найманы Таян ханы илгээсэн Хүгсэү Сабраг баатрын цэрэгтэй тулгарч дайтах болоход Ван хан Жамухагийн ятгалганд автаж, шөнө дөлийг далимдуулан Чингис хааныг орхин оджээ. Чингис хаан өглөө болсон хойно үүнийг мэдээд нутгийн зүг ухран одсон аж. Хүгсэү Сабраг баатар Ван ханы араас нэхэж очоод түүний эхнэр, хүүхэд, ихэнх харъяат албатыг олзлон авав. Ван хан Чингис хаанаас дахин тусламж хүсэхэд Чингис хаан өөрийн жанждаа явуулж, Найманы цэргийг цохин ухрааж, Ван ханы эхнэр, хүүхэд, харъяат албатыг эргүүлэн өглөө. Энэ үед Өгэдэй эцэг, эхийн дэргэд байсан нь тодорхой юм.
1203 онд Чингис хаан, Ван хан нар хоорондоо эвдрэлцэн тулалдахад Өгэдэй хүзүүндээ шархадсан хэмээн Монголын нууц товчоонд бичжээ. Чингис хаан хүчээ хуримтлуулаад Ван ханыг гэнэдүүлэн довтолж, Хэрэйдийг эрхэндээ оруулсан байна. 1204 онд Чингис хаан Найманы улсыг эзлэн авчээ. 1206 онд Чингис хаан Их Монгол улсыг тунхаглан зарлаж, цэрэг, засаг захиргааны шинэчлэлт хийсэн юм. 1207 онд Чингис хаан Тангуд улсыг довтлоход Өгэдэй явалцсан бололтой байдаг. 1209 онд Чингис хаан Тангуд улсыг дахин довтлоход Тангуд улсын хаан бууж өгснөөр Тангуд улс Монголын хараат болов. 1211 онд Чингис хаан Алтан улсыг довтолход Өгэдэй хамт явав. Энэ дайнаар Алтан улсын олон хот, тосгоныг эзлэн авчээ. 1211 онд Ляодунд байсан Алтан улсын харъяат Хидан цэргийн жанжин Ельюй Люгэ Алтан улсын эсрэг бослого гаргахад Чингис хаан Ельюй Люгэтэй холбоотны эгрээ байгуулж, Алтан улстай хамтарсан хүчээр дайтаж эхлэв. Энэ аян дайн 1214 онд хоёр улс найрамдлын гэрээ байгуулснаар дуусчээ. 1214 онд Алтан улс нийслэлээ өмнө зүгт Нанжин хотод шилжүүслснийг Чингис хаан сонсоод Алтан улсад довтлон ороход Өгэдэй мөн хамт явалцсан бололтой байдаг. Энэ дайнаар Алтан улсын нийслэл Жүндү хотыг эзлэн авснаар барахгүй Хатны голоос хойших Алтан улсын бүх нутгийг эзлэн авлаа. 1215 онд Ельюй Люгэг дарахаар илгээгдсэн Алтан улсын жанжин Пусянь Ванну Монгол цэрэгт ялагдаж, хүчин сулармагцаа Ляоянь хотод өөрийгөө ван өргөмжилж, Их Цзинь улсыг (Да Цзинь улс хэмээх нэртэй байсан бөгөөд зүүн Зүрчин улс хэмээн нэрлэх явдал ч байдаг) байгуулснаа зарлалаа. Энэ мэдээ Алтан улсын эрх баригчдад том цохилт болсон юм. 1215 онд эхэлсэн энэ дайн 1216 онд үндсэндээ төгсгөл болсон боловч хоёр улсын хооронд найрамдлын гэрээ байгуулагдсангүй. Ельюй Люгэ өөрийн эзэмшил дэхь цэрэг, улс төрийн байдал сайжирмагц Чингис хаанд бараалхахаар Монгол руу явсан хойгуур Хиданы Ешибү хэмээх ахлагч харъяат албатаа авч, Амнук голыг гаталж, 1216 оны хавар Жин хотод төвлөрч Их Ляо улсыг сэргээн байгуулснаа зарлан тунхаглалаа. Гэвч Ешибү 72 хоногийн дараа харъяат иргэдийнхээ үймээний үеэр алагдаж, Голу хэмээгч төрийн эрхийг шүүрэн авав. 1216 оны намар Голу Ляодуныг эзлэхийг оролдоод Ельюй Люгэгийн дагуулж ирсэн Монгол цэрэгт цохиулан ухрахдаа Алтан улсын цэрэгтэй тулгаран цохигдоод Амнук голын чанадад дутаан гарчээ. Түүний дараа Жинсэн гэгч Голуг хороож, төрийн эрхийг авав. 1218 онд Жинсэнийг Дунгуй хороож, сууринд суусан боловч Ханса хэмээгч түүнийг хороолоо. Хэдийгээр эдгээр Хиданчууд өөр хоорондоо хагаралтай байсан боловч Гүрёо улсад довтлон шахамдуулах нь түгээмэл байлаа. 1218 оны 12-р сард Монголын цэрэг Хиданы оргодол цэргийг дарах зар тарааж, Гүрёо улсын Ган Дон цайзад хүрч, Гүрёо улстай гэрээ байгуулж, Хиданы цэргүүдийг дарсан байна. Эзэмшил нутаг авсан нь 1223 онд Чингис хаан нутгийн зүг хүлгийн жолоо залж, Самарканд хотод хүрч өвөлжив. Улмаар 1224 онд Эрчис мөрний эхэнд очиж, их хуралдай хийж, эзлэгдсэн газар нутгийг дөрвөн хүүдээ хувааж өгчээ. Зүчид Түркестаныг, Цагадайд Мавереннахрыг, Өгэдэйд Долоон мөрөн, Зүүнгарыг, Тулуйд Монголын нутгийг хувааж өгөв. Өгэдэй хаан тэнгэр болсон нь 1241 онд Өгэдэй хаан нас баржээ. Ихэнх эх сурвалжид түүнийг архи хэт их уудаг байснаас болж нас барсан гэдэг бол цөөнгүй эх сурвалжид түүнийг хорлосон гэдэг байна. Түүнийг Дөргэнэ хатан хорлосон, Дөргэнэ хатны даалгавараар Фатима хэмээх Перс бүсгүй хорлосон, эгч нь хорлосон гэх мэт олон таамаглал байдаг. Мөн зарим эх сурвалжид Өгэдэй хаан 1241 оны намар ан ав хийж байхдаа Араб худалдаачин Абдуррахман хэмээгчтэй шөнөжин архидаж хоноод маргаашийн үүрээр нас барсан ба Абдуррахман нь Дөргэнэ хатны нууц амраг байсан хэмээсэн байдаг. |
| Jatorria | Norberak egina |
| Egilea | B.Olziibilegt |
Ogedei Khan Mongolia Ögedei Khan, born Ögedei (also Ogodei, Mongolian: ᠦᠭᠦᠳᠡᠢ, c. 1186 – 11 December 1241) was the third son of Genghis Khan and second Great Khan (Khagan) of the Mongol Empire by succeeding his father. He continued the expansion of the empire that his father had begun, and was a world figure when the Mongol Empire reached its farthest extent west and south during the invasions of Europe and Asia.[1] Like all of Genghis' primary sons, he participated extensively in conquests in China, Iran and Central Asia. He was given temple name later by Kublai Khan who founded the Yuan Dynasty.Ascendancy to Supreme Khan Coronation of Ögedei in 1229. Rashid al-Din, early 14th century.
The Empress Yisui insisted that Genghis Khan designate an heir before the invasion of Khwarezmid Empire in 1219. After the terrible brawl between Jochi and Chagatai, they agreed that Ögedei was to be chosen as heir. Genghis confirmed their decision.
Genghis Khan died in 1227, and Jochi had died a year or two earlier. Ögedei's younger brother held the regency until 1229.
He was elected supreme khan in 1229, according to the kurultai held at Kodoe Aral on the Kherlen River after Genghis' death, although this was never really in doubt as it was Genghis' clear wish that he be succeeded by Ögedei. After ritually declining three times, Ögedei was proclaimed Khagan of the Mongols on 13 September 1229.[7] Chagatai continued to support his younger brother's claim.
Genghis Khan saw Ögedei's characteristic as courtesy and generosity.[8] His charisma is partially credited for his success in keeping the Empire on his father's path. Thanks mostly to the organization left behind by Genghis Khan, and the personal charisma of Ögedei, the affairs of the Mongol Empire remained for the most part stable during his reign. To this it must again be added that Ogedei was an extremely pragmatic man, however, he made some mistakes during his reign. He had no delusions that he was his father's equal as a military commander or organizer, and used the abilities of those he found most capable. Aftermath of Ogedei's death
Ögedei had nominated his grandson Shiremun as his heir, but Güyük eventually succeeded him after the five-year regency of his widow Töregene Khatun. However, Batu, the Khan of the Kipchak Khanate (the Ulus of Jochi) in Russia, nominally accepted Güyük, who died on the way to confront Batu. It was not until 1255, well into the reign of Möngke Khan, that Batu felt secure enough to again prepare to invade Europe. Fortunately for the Europeans, he died before his plans could be implemented.
Lizentzia
 
|
This file is made available under the Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication. |
| The person who associated a work with this deed has dedicated the work to the public domain by waiving all of their rights to the work worldwide under copyright law, including all related and neighboring rights, to the extent allowed by law. You can copy, modify, distribute and perform the work, even for commercial purposes, all without asking permission.
|
Fitxategiaren historia
Data/orduan klik egin fitxategiak orduan zuen itxura ikusteko.
| Data/Ordua | Iruditxoa | Neurriak | Erabiltzailea | Iruzkina | |
|---|---|---|---|---|---|
| oraingoa | 17:00, 27 azaroa 2012 | | 238 × 212 (6 KB) | B.Olziibilegt | {{Information |Description ={{mn|1=Өгэдэй хаан (ᠣᠭᠡᠳᠡᠢᠬᠠᠭᠠᠨ, 1186-1241) нь Чингис хааны гуравдугаар хөвгүүн, Их Монгол Улсын хоёрдугаар Их Хаан байв.Га... |
Irudira dakarten loturak
Hurrengo orrialdeek dute fitxategi honetarako lotura:
