Eunate (herri hustua)
Eunate[1][a] Izarbeibarrako Muruzabal udalerriko herri hustu bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Izarbeibar-Novenera eskualdean.
| Eunate | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Eunateko Andre Mariaren eliza; atzealdean Obanos | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera |
| Udalerria | Muruzabal |
| Administrazioa | |
| Mota | herri hustu |
| Izen ofiziala | Eunate |
| Posta kodea | 31152 |
| Herritarra | eunatear |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°40′21″N 1°45′42″W / 42.67247271°N 1.76155539°W |
| Garaiera | 392 metro |
| Distantzia | 22,2 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
Erdi Aroan jada despopulatu bezala agertzen zen. Bere lurrak Muruzabalgo Udalara pasa ziren.
Bertako biztanleak eunatearrak ziren.
| Somportetik | 
|
Donejakue bidea Aragoiko bidea |
Donejakuera | ||||
| Eneritz (2,8 km) |
|
Eunate | 
|
Obanos (2,3 km) | |||
Izena aldatu
Eunate toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Onat (1229)
- Onat (1366)
- Onate (1534)
- Unate (1709)
- Uñate (1722)
- Oñeta (1800)
- Unate (1802)
- Eunate (1966)
- Eunate (1981)
- Eunate (2009)
Etimologia aldatu
Eunate izena ez da ematen duen bezain begi bistakoa. Lehen begiratuan, badirudi ehun eta ate hizkiez osatua dela. Eskualde horretan, Izarbeibarrean, XIX. mende arte euskaraz hitz egin zen, eta arkuen kopurua litzateke hipotesi horren oinarria. Hala ere, dokumentuetan begiratuta, Eunate izena oso berria da: Onat da formarik zaharrena, eta orobat Onat, Onate, Unat, Unate izenak ere zaharrak dira. Tokiko euskaran ere, ez zioten Eunate esaten. Beraz, gaur egun baztertuta dago ehun + ate etimologia.[3]
Eunate = Ehun ate etimologia asmatu hori justifikatzeko, arrazoibide hau asmatu zen: tenplu oktogonala 33 arkuz osatutako arkuteriak inguratzen duenez, elizari hiru itzuli eman eta gero bertara sartzean, 33+33+33+1=100 ate edo arku igarotzen direla.
Gaur egun, Eunate emakumezko izena ere bada.[4]
Geografia aldatu
Eunate Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean eta Muruzabal udalerrian.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Iruñeko merindadearen hegoaldeko herri hustu da.
Klima eta landaredia aldatu
Muruzabalgo klima mediterranear-kontinental motakoa da. Urteko batez besteko tenperatura 13 eta 14 gradu artekoa eta prezipitazioak 600 eta 700mm bitartekoak dira. Eurite ugarienak udaberri eta udazkenean izaten dira. Urteroko egun euritsuak 80-100 inguru izaten dira, udalerriko gune menditsuenetan ugariagoak.
Jatorrizko landaredia arte eta klima mediterraneoko berezko landareek osatzen zuten, baina gizakiaren mendeetako eraginaren ondorioz, ia erabat desagertu da gaur egun.
Estazio meteorologikoa aldatu
Muruzabalen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] | |||||||||||||
Historia aldatu
Hasieran herrigune txiki bat izan zen, baina ez dago ia idatzirik. Nolanahi ere, XIII. mendearen hasieran bazen hileta-kapera, 1219az geroztik dokumentatutako kofradia baten erdigunea eta Izarbeibarko kontzejuetako epaimahaien eta maioralen biltoki tradizionala, XVI. mendeko testuetan agertzen den bezala. 1800. urtean jendez hustutzat jotzen da. Eliza jaun tenplarioek eraikitakoen prototipoa da. Erromaniko estilokoa eta oinplano oktogonalekoa, arkuekin ornatuta dagoen abside poligonal bat irteten da. Arkuteria oktogonal batez inguratuta dago.
Ondasun nabarmenak aldatu
- Eunateko Andre Mariaren eliza, XII. mendean eraikitako kristau eliza, erromaniko estiloan.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Eunate - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Egilea: IDOATE IRAGUI, Florencio Titulua: Poblados y despoblados o desolados en Navarra (en 1534 y 1800) Data: 1967 Erreferentzia: 108-109 (1967) 309-334
- ↑ «Eunate - Pertsona-izenak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q115941845
