Etxarren (Girgillao)
- Artikulu hau Girgillaoko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Etxarren».
Etxarren[1][a] —edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Etxarren Girgillao—[b] (izarbeibarreraz: Etxarrentxulo) Mañeruibarreko Girgillao udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Izarbeibar-Novenera eskualdean.
| Etxarren | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko ikuspegia errepidetik | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera | |
| Udalerria | Girgillao | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Echarren de Guirguillano | |
| Burua (2019-2023) | Javier Yoldi Lopez de San Román (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31291 | |
| Herritarra | etxarrendar, etxarrentxuloar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°43′28″N 1°52′41″W / 42.72454°N 1.87793°W42°43′28″N 1°52′41″W / 42.72454°N 1.87793°W | |
| Azalera | 5,50 km² | |
| Garaiera | 554 metro | |
| Distantzia | 34,9 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 33 (2021:  −1) | |
| Dentsitatea | 6,51 bizt/km² | |
2021 urtean 33 biztanle zituen.
Girgillao udalerriko udalburua da. Bertako biztanleak etxarrendarrak (izarbeibarreraz: etxarrentxuloarrak) dira.
IzenaAldatu
Etxarren edo Etxarrentxulo toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Echarren de Guirguillano
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Charren (1236)
- Echarren (1257)
- Echarrin (1280)
- Echarrin (1350)
- Echarren (1366)
- Echarri (1534)
- Echarri cabe Guirgui (1587)
- Echarren (1802)
- Etxarrentzulo (1989)
- Etxarren (1999)
EtimologiaAldatu
Etxarren izenak, beste Etxarrenek bezala, "beheko aldea" edo "etxeen azpian" esan nahi du. Etxa ("etxe" konposizioko aldaera) eta -barren ("beheko aldea") konposizioetatik dator. Mikel Belaskok dio normala dela, toponimian bereziki, hitz konposatuetan -b- galtzea.
EzaugarriakAldatu
ArmarriaAldatu
Etxarrengo armarriak Girgillao udalerriko armarria da, eta honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago. | » |
GeografiaAldatu
Etxarren Mañeruibarreko herri bat da, Girgillao udalerrian eta Izarbeibar-Novenera eskualdean.
Inguru naturala eta kokapenaAldatu
Girgillao udalerria Nafarroa erdialdean dago, Lizarrako merindadearen ipar-ekialdean, Iruñeko merindadearen mugan, eta Nafarroako hiriburutik 32 kilometrora.
Klima eta landarediaAldatu
Girgillaok klima mediterraniarra dauka orokorrean (udalerriko gunerik altuenetan azpimediterraniarra da prezipitazioak ugariagoak eta tenperatura hotzagoa delako). Urteko batez besteko tenperatura 12 gradu ingurukoa da eta prezipitazioak 600 eta 1.000mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 90 izaten dira (mendialdean 120 edo gehiago izan daitezke).
Udalerriko jatorrizko landarediaren gehiena galdu den arren, oraindik ere arte eta haritz bakanen batzuk geratzen dira herrigunearen inguruko mendietan.
Estazio meteorologikoaAldatu
Girgillaon ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
HistoriaAldatu
Jerusalemgo San Joan Ospitalekoek eta Irantzuko monasterioak XIII. mendetik izan zituzten lursailak; Gil Bidaurre handikiak ere izan zituen, 1276ko gerra zibilaren ondoren Nafar Koroak konfiskatu zizkionak.
1268ko Rediezmoaren Liburuan Argiñarizibarrean inskribatuta agertzen da.
Etxarrengo bizilagunek aukeratzen zuten justizia arrunta. Herria Mañeruibarrekoa zen. 1847an Etxarrenek kartzela eta eskola zituen: bere maisuak 70 gari-lapurreta jasotzen zituen, eta zortzi dukat, sakristaua izateaz gain. Orondaingo pinudia Elioko markesarena zen garai hartan. XIX. mendearen lehen erdiko administrazio-erreformarekin, Girgillao udalerrian sartu zen, udalerri independente izan zen aldi labur baten ondoren.
DemografiaAldatu
2021 urteko erroldaren arabera 33 biztanle zituen Etxarrenek.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 53 | 53 | 53 | 53 | 46 | 50 | 43 | 36 | 34 | 34 | 33 | 45 | 37 | 34 | 32 | 33 | 30 | 34 | 34 | 36 | 34 |
PolitikaAldatu
Etxarrengo kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Jose Javier Yoldi López de San Román da.
KontzejuaAldatu
Etxarrengo kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Jose Javier Yoldi López de San Román da.
KontzejuburuakAldatu
2011tik, Etxarrenek 2 kontzejuburu izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| - | 2011 | 2015 |
| Iñaki Salvador Lazkoz | 2015 | 2019 |
| Jose Javier Yoldi López de San Román | 2019 | jardunean |
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Girgillao sailkatu zituen hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Girgillao ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Oltzako hizkeran. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Mañeruibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Girgillao eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %9,57k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 8,70k.
JaiakAldatu
- Mañeruibarreko eguna, maiatzaren azken asteburuan
Ondasun nabarmenakAldatu
- San Roman eliza, XII. mendean eraikitako kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Etxarrengo jauregia, Erdi Aroko jauregia.
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Etxarren - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Estella. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0040-3. PMC 932583344. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Etxarren» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q3572114
Multimedia: Echarren de Guirguillano
