Eskoziako geografia
Eskoziak 81.610 km²-ko hedadura du. Iparraldetik hegoaldera 441 km luze da eta ekialdeko kostatik mendebaldekora 39 eta 248 km. arteko zabalera du. Bi zonalde geografikotan banaturik dago: Highlands-ak eta Lowlands-ak. Horrekin batera, Shetland, Orkney eta Hebrida uharteak ere Eskoziaren parte dira.
Kokapen geografikoa aldatu
Eskoziak Britainia Handiko uhartearen goikaldeko herena hartzen du, europar kontinentearen ipar-ekialdean. Denera, 78.772 km²-ko eremuan hedatzen da.[1] Eskoziaren lur-muga bakarra hegoaldean Ingalaterrarekin lotzen duena da eta 96 km ingurutan hedatzen da, ekialdeko kostaldeko Tweed ibaitik mendebaldeko Solwayko fiordora. Ozeano Atlantikoak Eskozia iparraldetik mendebalderuntz ingurantzen du, Ipar Itsasoa berriz bere ekialdean kokatzen delarik. Irlanda Eskoziako Kintyre penintsulatik 30 km-tara dago, aldiz Norvegia Eskoziatik 400 km ipar-ekialderuntz dago, Feroe uharteak 310 km-tara eta Islandia berriz 798 km ipar-ekialderuntz. Eskoziako erdigune geografikoa, ohituraz, Badenochen dagoen Newtonmore herritik kilometro gutxitara dago, jendetsuenak diren eremuetatik iparraldera, halere honi buruzko iritzi ezberdinak daude, neurketak egiten diren eraren arabera, edota eskoziar uharteak kontuan hartzen diren ala ez.
Historia aldatu
Gaur egungo Eskoziako eremuaren hedadura 1237ko Eskozia eta Ingalaterraren arteko Yorkeko Akordioa eta [2] eta 1266ko Eskozia eta Norvegiaren arteko Pertheko Akordioaren berdintsua da.[3] Salbuespen batzuk ere badaude: antzina eskoziar lurraldea zen Man uhartea, orain Britainiar Koroaren Menpekoa da; XV. mendean Orkadak eta Shetland uharteak Norvegiari erosiak izan ziren;[1] aldiz Atlantikoan kokatzen den Rockall uhartetxo harritsua lehenik Erresuma Batuaren eskuetara igaro zen eta 1972ko Rockall Uharteko Akordioaren ostean Eskoziaren jabego bilakatu zen.[4][5] Halere, Irlanda, Danimarka eta Islandiaren aldetik Eskoziaren bereganatze honen legalitatea eztabaidan jarri da, eta nazioarteko zuzenbideari dagokionez ziurrenik eraginik ez du izango.[6][7]
Uharteak aldatu
Eskoziak 790 uharte baino gehiago ditu, lau talde nagusitan banatuta: Shetland, Orkney, Barruko Hebridak eta Kanpoko Hebridak.
Hauexek dira uharterik handienak:
| # | Uhartea | Eskoziako gaeleraz | Azalera (ha) | Populazioa (biz) | Altuera (m) | Uhartedia / Eremua |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Lewis eta Harris | Leòdhas agus na Hearadh | 217.898 | 21.031 | 799 | Kanpoko Hebridak |
| 2 | Skye | An t-Eilean Sgitheanach | 165.625 | 10.008 | 993 | Barruko Hebridak |
| 3 | Mainland (Shetlandak) | Mòr-thìr (Sealtainn) | 96.879 | 18.765 | 450 | Shetlandak |
| 4 | Mull | Muile | 87.535 | 2.800 | 966 | Barruko Hebridak |
| 5 | Islay | Ìle | 61.956 | 3.228 | 491 | Barruko Hebridak |
| 6 | Mainland (Orkadak) | Mòr-thìr (Arcaibh) | 52.325 | 17.162 | 271 | Orkadak |
| 7 | Arran | Eilean Arainn | 43.201 | 4.629 | 874 | Clydeko fiordoa |
| 8 | Jura | Diùra | 36.692 | 196 | 785 | Barruko Hebridak |
| 9 | Hegoaldeko Uist | Uibhist a Deas | 32.026 | 1.754 | 620 | Kanpoko Hebridak |
| 10 | Iparraldeko Uist | Uibhist a Tuath | 30.305 | 1.254 | 347 | Kanpoko Hebridak |
Mendiak aldatu
Ben Nevis mendia, Eskozia eta Erresuma Batu osoko mendirik altuena da.
| # | Izena | Altuera | Irudia |
|---|---|---|---|
| 1 | Ben Nevis | 1.344 m. | 
|
| 2 | Ben Macdhui | 1.310 m. | 
|
| 3 | Braeriach | 1.296 m. | 
|
| 4 | Cairn Toul | 1.291 m. | 
|
| 5 | Sgor an Lochain Uaine | 1.258 m. | 
|
| 6 | Cairn Gorm | 1.244 m. | 
|
| 7 | Aonach Beag | 1.234 m. | 
|
| 8 | Càrn Mòr Dearg | 1.220 m. | 
|
| 9 | Aonach Mòr | 1.218 m. | 
|
| 10 | Ben Lawers | 1.214 m. | 
|
Aintzirak aldatu
Lomond aintzira Britainia Handiko aintzirarik handiena da azaleraz eta Ness aintzira aldiz ur gehien daukana.
| # | Uhartea | Ingelesez, Eskoziako gaeleraz | Azalera | Irudia |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Lomond aintzira | Loch Lomond, Loch Laomainn | 71'1 m². | 
|
| 2 | Ness aintzira | Loch Ness, Loch Nis | 56'4 m². | 
|
| 3 | Awe aintzira | Loch Awe, Loch Obha | 38'5 m². | 
|
| 4 | Maree aintzira | Loch Maree, Loch Ma-ruibhe | 28'6 m². | 
|
| 5 | Morar aintzira | Loch Morar, Loch Mhòrair | 26'7 m². | 
|
| 6 | Tay aintzira | Loch Tay, Loch Tatha | 26'4 m². | 
|
| 7 | Shin aintzira | Loch Shin, Loch Sìn | 22'5 m². | 
|
| 8 | Shiel aintzira | Loch Shiel, Loch Seile | 19'6 m². | 
|
| 9 | Rannoch aintzira | Loch Rannoch, Loch Loch Raineach | 19'1 m². | 
|
| 10 | Ericht aintzira | Loch Ericht, Loch Eireachd | 18'7 m². | 
|
Ibaiak aldatu
Ibaiak nahiko laburrak dira, luzeena ez baita 200 km-tara iristen. Hona hemen luzeenak:
| # | Uhartea | Eskoziako gaeleraz | Luzera | Ibai ahoa | Irudia |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Tay ibaia | Abhainn Tatha | 193 km. | Tayko fiordoa, Ipar itsasoa | 
|
| 2 | Clyde ibaia | Abhainn Chluaidh | 176 km. | Clydeko fiordoa, Ozeano Atlantikoa | 
|
| 3 | Tweed ibaia | Abhainn Thuaidh | 156 km. |  Berwick-upon-Tweed, Ipar itsasoa |
|
| 4 | Dee ibaia | Uisge Dhè | 140 km. | Aberdeen, Ipar itsasoa | 
|
| 5 | Don ibaia | Abhainn Dheathain | 131 km. | Aberdeen, Ipar itsasoa | 
|
| 6 | Nith ibaia | Abhainn Nid | 112 km. | Solwayko fiordoa, Irlandako itsasoa | 
|
| 7 | Spey ibaia | Uisge Spè | 107 km. | Morayko fiordoa, Ipar itsasoa | 
|
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b Whitaker's Almanack (1991) London. J. Whitaker and Sons.
- ↑ "Uniting the Kingdoms?". Sarrera data: 2008ko apirilaren 25a. Argitaletxea: The National Archives.
- ↑ Mackie, J.D. (1969) A History of Scotland. London. Penguin.
- ↑ "On this day - 21 September".
- ↑ Loren Ganberako Agiriak. Sarrera data: 2008ko apirilaren 25a. Erresuma Batuko Legebiltzarra.
- ↑ título Legebiltzarreko Estabaidak. Sarrera data: 2008ko apirilaren 25a.
- ↑ MacDonald, Fraser (2006) The last outpost of Empire: Rockall and the Cold War. Journal of Historical Geography 32. 627–647. orr. Available in pdf
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q2118306
Multimedia: Geography of Scotland / Q2118306
