Erregezaleen matxinada

Erregezaleen matxinada
	Hirurteko Liberala
	Trocaderoko setioa
Data	1822ko apirila – 1823ko irailaren 23a
Lekua	Espainia; Euskal Herria
Emaitza	Absolutisten garaipena
Gudulariak
Erregezaleak Nazioarteko babesa Frantziako Erresuma;	Liberalak
Buruzagiak
Manuel Adame; Jaime el Barbudo †; Jorge Bessières; Barón de Eroles; Karlos Espainiakoa; Vicente Genaro de Quesada; Santos Ladron de Zegama; Jerónimo Merino; Pablo Morillo[a]; Pedro Zaldívar †; Luis Antonio Frantziakoa; Bon Adrien Jeannot de Moncey; Nicolas Oudinot	Miguel Ricardo Alaba; Francisco Ballesteros; Francisco Espoz Mina; Juan Martín Díez; Pablo Morillo[a]; Rafael del Riego †; Vicente Sancho; José María Torrijos
	Destituido de sus mandos por el gobierno constitucional en agosto de 1823, Morillo cambió de bando y se unió a las tropas francesas.;

Erregezaleen matxinada izaera absolutistako altxamendu armatua izan zen, Fernando VII.aren aldeko gerrilla errealistek protagonizatu zutena. Espainia penintsularrean garatu zen, Hirurteko Liberalaren garaian, eta Aliantza Santuaren esku-hartze militarraren ondoren amaitu zen. Karlistaldien aurrekaritzat hartzen dute.

Aurrekariak aldatu

1820ko lehen egunetatik, Espainian Cádizko Konstituzioa ezarri zuen Las Cabezas de San Juanen Riego jenerala matxino zenetik, gerra egoera latz bat bizi zen, erregezaleek egunero gogo-asaldura eta desordenak sortzen zituztelarik.^[1]

1820ko uztailaren 7an, Corps Guardiaren altxamendu batek porrot egin zuen Madrilen. Urte bereko irailean eta azaroan istilu odoltsuak izan ziren Madrilen erregearen aldekoen eta kontrakoen artean. Garai hartan Juan Bautista Guergué komandantea eta Forondako apaiza Araban matxinatu ziren. 1821eko urtarrilean Manuel Hernández teniente koronela Mantxan altxatu zen, eta hil horren 29an, Matias Vinuesa, Tamajonen apaiza deitua, erregearen ohorezko kapilauren konspirazioa agerian geratu zen. 1822ko uztailaren 1ean, Errege Guardia matxinatu zen, Francisco Ballesterosek hilaren 7an tropak garaitu zituelarik.

Gerra aldatu

1822ko apirilean Gaztela Zaharrean Merino apaizaren partidak altxatu ziren eta laster altxamendua penintsula osoan zehar zabaldu zen. Araban Aizkibel aritzen zen, Morales Ávilan, Jaime el Barbudo bidelapurra Murtziako Erresuman, Manuel Adame "El Locho" Mantxan eta Pedro Zaldívar Andaluzian.^[2]

Aragoi eta Katalunia aldatu

1822ko ekainaren 21ean, Antonio Marañón trapatarrak, bere partidaren agindupean, La Seu d'Urgell hartu zuen, non Bernardo Mozo de Rosales Matafloridako markesa buru zuen erregeordetza ezarri zuen. Joaquín Ibáñez Cuevas y de Valonga Erolesko baroia, Espainiako Independentzia Gerran Gironaren defentsaren heroia izan zena, Kataluniako Armada errealisten jeneral izendatu zuten, eta matxinada hedatu zuen Balaguer, Puigcerdà, Castellfollit de Riubregós eta Mequinenza hiriak hartuz.^[3]

Kataluniaren barnealdeako aurrerapen errealistari aurre egiteko, Gobernu zentralak Espoz Mina armada konstituzionalisten jeneral izendatu zuen. Honek kontraeraso azkarrean galdutako plazak birkonkistatu zituen, eta, 1823ko otsailaren 3an, hirurogeita hamalau setio egunen ondoren, La Seu d'Urgell bereganatu zuen. Gerra Aragoi Garaian zehar hedatu zen.

Nafarroa aldatu

Nafarroako Batzarrak antolatutako lehen altxamendua 1821eko abenduaren 11n gertatu zen, baina laster garaituak izan ziren eta buruzagiek Okzitaniako Tolosara erbesteratu behar izan zuten. Berrantolatu ondoren, Batzar Errealistak Vicente Genaro de Quesada mariskala izendatu zuen Nafarroako Errege Dibisioko komandante buru. 1822ko ekainaren 6an, dibisio errealistak Pirinioak zeharkatu eta Nafarroa Garaia inbaditu zuen.

Gerrak 1822an zehar jarraitzen du, zorte ezberdinarekin. 1822ko urriaren 27an nafar tropa errealistak Nazarreko guduan garaituak izan ziren. Erregeordetzak Quesada kargutik kendu zuen, Leopoldo O'Donnellen aita zen Carlos O'Donnell Anethan teniente jeneralaren alde.

Torrijos jeneralak, tropa konstituzionalisten agindupean, tropa nafarrak garaitu zituen eta 1823ko urtarrilaren 12an Iratiko gotorlekua hartu zuen. Otsailaren 11n, Santos Ladron de Zegamaren agindupean zeuden nafar errealistek Huesca okupatu zuten, eta martxoaren 26an, Larrasoañan porrot gogorra jasan ondoren, Iruñera erretiratzera behartu zituen, setioa handik gutxira hasiz. Hiriburua 1823ko irailaren 16an kapituatu zen.^[4]

Madril aldatu

Katalunian eta Nafarroan izandako porroten ostean, erregezaleek Jorge Bessièresek gidatutako Madrilerarako kanpaina antolatu zuten. Aragoiko armada, Zaragoza edo Calatayud hartzeko arrakastarik izan ez zuten saiakeren ondoren, hegoaldera abiatu zen eta 1823ko urtarrilaren 24an Brihuegan O'Daly eta El Empecinadoren agindupean zeuden tropa konstituzionalistak garaitu zituzten, Guadalajara bereganatuz eta erresumako hiriburua zuzenean mehatxatuz.^[5]

Handik egun gutxira, tropa konstituzionalisten kontraerasoak Guadalajarako matxinatuak kanporatu zituen. Erregezaleek Tajorantz ihes egin behar izan zuten, El Empecinadok jazarrita.

Amaiera aldatu

Sakontzeko, irakurri: «San Luisen Ehun Mila Semeak»

1823ko apirilaren 7an, San Luisen Ehun Mil Semeek Pirinioak zeharkatzen zituzten, bost gorputzetan banatuta.^[6] Eskualde osoa errealisten esku zegoelako tiro bakar bat ere egin behar izan gabe, herrietan gogo biziz hartu zituzten.^[7] Espainiaren barrualdetik hasi ziren operazioetan, armadaren abangoardia hiru dibisio errealistaz osatuta zegoen: nafarra Espainiako Kondearen agindupean, baskongadoa Quesada eta kataluniarra Erolesko baroiarenean. Frantziar tropek azkar egin zuten aurrera lurraldean zehar, liberalen aldetik antolatutako erresistentzia eskasarekin topo eginez, Ballesterosek Gabriel Molitor jeneralari Campillo de Arenaseko guduan eskaintzen ziona izan ezik.

Gerra, konstituzionalistek Trocaderoko guduaren ondoren Cadizen atxiki zuten erregea "askatuz" amaitu zen.

Erreferentziak aldatu

↑ La primera Guerra Civil de España, 55. orr.
↑ La primera Guerra Civil de España, 59. orr.
↑ Historia de España. III, 317. orr.
↑ (Gaztelaniaz) del Campo Jesús, Luis. (1981). «Pamplona, tres lustros de su historia (1808-1823) [y II»] Príncipe de Viana 42 (163): 495–562. ISSN 0032-8472..
↑ Historia de España. III, 318 orr.
↑ Historia de España. III, 321 orr.
↑ La primera Guerra Civil de España, 112. orr.

Bibliografia aldatu

Gambra Ciudad, Rafael. (1983). Guerra Realista. Iruñea: Fondo de Publicaciones ISBN 84-235-0637-1..
Gambra Ciudad, Rafael. (2006). La primera guerra civil de España (1821-1823): historia y meditación de una lucha olvidada. Buenos Aires: Nueva Hispanidad, Ediciones, 153 or. ISBN 9789871036400..
Roig, Gaspar. (1853). Historia General de España. Tomo III. Padre Mariana con la continuación del Conde de Toreno. Madril.

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q5887690

[1] La primera Guerra Civil de España, 55. orr.

[2] La primera Guerra Civil de España, 59. orr.

[3] Historia de España. III, 317. orr.

[4] (Gaztelaniaz) del Campo Jesús, Luis. (1981). «Pamplona, tres lustros de su historia (1808-1823) [y II»] Príncipe de Viana 42 (163): 495–562. ISSN 0032-8472..

[5] Historia de España. III, 318 orr.

[6] Historia de España. III, 321 orr.

[7] La primera Guerra Civil de España, 112. orr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]