Wikipedia

Donazaharre

Nafarroa Behereko udalerria


Donazaharre[2][a] (goi-nafarreraz: Donazar)[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Garazi eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 4,0 kilometrora. Altuera 171 eta 500 metro artekoa da, eta 11,64 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 847 biztanle zituen.

Donazaharre
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
SJlV-Place.jpg
Donazaharreko enparantza, gurutze eta pilotalekuarekin
Bandera Navarra.svg
Bandera

Blason ville fr Saint-Jean-le-Vieux (Pyrénées-Atlantiques).svg
Armarria

Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
EskualdeaGarazi
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofizialaBlason ville fr Saint-Jean-le-Vieux (Pyrénées-Atlantiques).svg Saint-Jean-le-Vieux
Auzapeza
(2008-2026)		Pierre Eyherabide
(independente)
Posta kodea64220
INSEE kodea64484
Herritarradonazahartar
Geografia
Azalera11,64 km²
Garaiera171-500 metro
Distantzia4,0 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria847 (2018: Red Arrow Down.svg −7)
Dentsitatea74,05 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 25,5
Ugalkortasuna[1]‰ 36,75
Ekonomia
Jarduera[1]% 69,7 (2011)
Desberdintasuna[1]% 3,54 (2011)
Langabezia[1]% 4,54 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 70,18 (2010)
Erabilera% 40,65 (2011)
Datu gehigarriak
SorreraI. mendea (gutxienez)

Bertako biztanleak donazahartarrak dira.

Arzubiko ibarreko hiriburua da.

IzenaAldatu

Donzaharre edo Donazar beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

  • Sant-Juan-el-Viejo (1479)[6]
  • San-Juan-lo-Bielh (1513)[5]
  • S-Iean le Vieux (1650)[8]
  • Sanctus-Petrus de Saint-Jean-le-Vieux (1685)[9]
  • Franche (1793)[7]

EtimologiaAldatu

Donazaharre toponimoa Donibane Zaharra aurreko izenaren laburketa da, Donibane Garazi "Donibane Berria" izanik.[7]

Donazar toponimoaren kasua berbera da, baina nafar-lapurteraz "zahar" hitza zaharre da (Gazteluzaharre kasuaren bezala) eta nafarreraz zar (Berriozar kasuaren bezala).

Beste toponimoakAldatu

Harrieta toponimoak[8] itxura hauek izan ditu: Ferriette (XII. mendea, Baionako eskutitzak[10]), Arrieta (1525, Comptos Ganberaren paperak[11]), Harrieta (1621, Martin Biscay[12]) eta Harriette (1863, Raymondek aipatua[8]).

Irunberri toponimoak[8], berriz, honakoak: La salle d'Irumberri (1328, Duchesne Bilduma CXIV. Liburukia, 177. orr.[13]), Yrumberri (1621, Martin Biscay[12]) eta Irumberry (1863, Raymondek aipatua[8]).

Maddalen toponimoak[8] beste hauek: La Magdelena (1513, Iruñeko paperak[5]) eta La Magdelaine (1763, Baionako elizbarrutiaren bisitak[14])

GeografiaAldatu

Donazaharre Arzubiko ibarran dago.

MugakideakAldatu

SarbideakAldatu

Donazaharre RD 933 (antzinako RN 133), RD 18 eta RD 22 errepideek zeharkatua da.

KlimaAldatu

      Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 24.8 27.0 30.0 32.6 35.0 40.0 41.0 42.0 39.2 34.0 27.0 26.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.9 12.9 15.6 17.1 20.8 23.7 25.9 26.2 24.4 20.5 15.2 12.5 18.9
Batez besteko tenperatura (ºC) 7.5 8.0 10.3 11.7 15.2 18.2 20.3 20.5 18.3 15.3 10.6 8.3 13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.0 3.2 5.0 6.4 9.7 12.7 14.7 14.8 12.3 10.1 6.0 4.0 8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -15.4 -10.5 -9.5 -3.2 -0.2 2.8 5.8 4.0 2.0 -2.5 -8.5 -9.8 -15.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 146.0 129.8 124.7 139.3 106.9 77.0 65.6 76.1 92.5 112.1 164.8 153.4 1398.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 96.7 115.5 128.9 78.8 70.1 66.2 103.2 80.3 69.3 88.1 124.1 110.2 128.9
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[15]

HidrografiaAldatu

Udalerritik Errobiko ibaiadarra den Lauribar pasa da. Baita azken honen ibaiadarra den Arzubi ibaia eta bere ibaiadarra den Apateko erreka.

OrografiaAldatu

Behorlegiko mugan Aphanize mendia dago, hortik Burdin Olatze zeharkatuz Zuberoan dauden Altzai-Altzabeheti-Zunharreta edo Altzürüküra joan daiteke. Biduze eta Errobi arroen artean kokatuta, iparraldean Eltzarreko ordokia du.

AuzoakAldatu

  • Beragorria
  • Basaburua
  • Zabaltza
  • Herribazterra
  • Urrutia
  • Maddalen
  • Artsoritzea
  • Gaztainadoia
  • Larraldea
  • Bentaxaharrea
  • Susperregia

Hala ere, Erdi Aroan, auzo edo banaketa historikoa bi multzoetan agertzen da: Zabalza (purguzaharra, eliza eta Maddalen auzunea) eta Urrutia.

HistoriaAldatu

Erromatar Inperioaren garaian, Donazaharre Imus Pyrenaeus zen, Pirinioen oinean zegoen geltokia, Antoninoren Ibilbidean aipatua zena (IV. mendean batua baina 211. urteko mapetan oinarriturik)[16]. J.-L. Tobieren araketek termak eta monetak aurkitu zituzten udalerrian

Rikardo I.a Ingalaterrakoak 1177an eraitsi zuen gaztelu bat ere bazen bertan.

Priorena etxean (antzinean priorearen etxea zena, hortik izena), Donibane Garazi eta Garazi eskualdeko ahaldunak batzen ziren.

Philippe Veyrinek[17] Donazaharren 1660 arte estatu-zibilarekin lotuta zeuden errituak nafar erromantzez egin ohi zirela esan zuen, Eiheralarren bezala.

1790eko martxoaren 4eko Legeak Frantziako departamenduak eta barrutiak sortu zuen. Era horretan, Ipar Euskal Herria eta Bearnok Behe Pirinioak izeneko departamendua sortu zuten. Ipar Euskal Herrian hiru barrutiak sortu zituen: Maule, Donapaleu eta Ustaritze. Lapurdin egindako gehiegikeriak zirela eta egoitza Ustaritzetik Baionara aldatu zuten. Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen iraultzaileak izan zitezen. Horrexegatik Donazaharre Franche, Donibane Garazi Nive-Franche, Ustaritze Marat-sur-Nive (Marat zela eta), Itsasu Union, Arbona Constante, Baigorri Thermopyles (Termopiletako gudua zela eta), Donapaleu Mont-Bidouze, Luhuso Montagne-sur-Nive, Donibane Lohizune Chauvin-Dragon, Ainhoa Mendiarte eta Zuraide Mendialde bihurtu ziren.

Naziren okuzpazioan, Frantziar Estatuaren lurraldea bi eremutan banatu zenez, bata Wehrmachten mendekoa eta bestea Vichyko gobernuak administratua 1940ko ekainaren 22an, Arzubiko ibarra Vichyko gobernuko administrazioari esleitu zitzaion. Demarkazio-linea ibarraren mendebaldean egon zen, Arnegi eta Donibane Garazi artean.[18]

DemografiaAldatu

Donazaharreko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

EkonomiaAldatu

Udalerriko ekonomia laborantzan dago oinarrituta, Irulegiko arnoaren eskualdean izanik.

PolitikaAldatu

AuzapezakAldatu

Hasiera Amaiera Auzapeza Alderdia
1977 2008 Pierre Gastellou Errepublikaren Aldeko Batasuna

Herritarren Mugimenduaren Aldeko Batasuna

2008 karguan Pierre Eyherabide
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoakAldatu

2017ko urtarrilaren 1era arte, Donazaharre Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[19]

GarraioaAldatu

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, bi lineek eskaintzen du zerbitzua.[20]

KulturaAldatu

Donazaharreko Beñat Larramendy[21] (Ahotsak[22] proiekturako)

Donejakue Bidea udalerritik igarotzen da, Larzabaletik datorrena. Hurrengo udalerria Donibane Garazi da.

EuskaraAldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Garazi eskualdeko herri guztiak sailkatu zituen, Arnegi izan ezik, ekialdeko behe-nafarrera euskalkian, Amiküze eta Oztibarre eskualdetan hitz egiten zena.[23]

Koldo Zuazok, 2010ean, Donazaharrek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[24]

JaiakAldatu

Donazaharreko jaiak abuztuaren lehen igandean ospatzen dira

Ondasun nabarmenakAldatu

 
Pilota plaza

Urrutia auzoan, Donibane eliza erromaniko eta Harrieta gazteluaren[25] aztarnak daude, biak XIII. mendekoak.

San Piarres UsakoaAldatu

Eliza XII. mendekoa da, Orreagako monasterioaren menekoa zena. Hau ere eraitsia izan zen eta portale erromanikoa besterik ez zen geratu. 1630. urtean berriztatua izan zen[26].

Apat-OspitaleAldatu

Izenak adierazten duen moduan, monasterio eta ospitalea izan zen 1286. urtean Jerusalemgo Zaldun Ospitalarioek ireki zutena, Donejakuerantz zihoazen erromesak zaintzeko. Gaur egun, San Blas kapera erromanikoa bakarrik geratzen da, errota zahar baten ondoan dagoena. Laborantza-biltegi moduan dago erabilia[27][28][29].

Ikusteko beste lekuakAldatu

Donazahartar ospetsuakAldatu

IrudiakAldatu

  • Madalena eliza

  • Madalena gurutzea

  • Donazaharreko herriko etxea

  • Dunablazi baseliza

  • Erromatar aztarnak

  • Donazaharreko karrika nagusia

OharrakAldatu

  1. ↑ /donas̻ahaʁe/ ahoskatua (laguntza)
  2. ↑ /donas̻ar/ ahoskatua (laguntza)

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  3. ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  4. ↑ (Okzitanieraz) Diccionari toponimic occitan de las Lanas e deu Baish Ador. lo Congrès.
  5. ↑ a b c José Yanguasek argitaratutako paperak
  6. ↑ a b Baionako kapitulua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  7. ↑ a b c Mérimée datu-basea:
  8. ↑ a b c d e f Paul Raymond, "Dictionnaire topographique Béarn-Pays Basque"
  9. ↑ XVII. eta XVIII. mendeetako eskuizkribuak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  10. ↑ Baionako eskutitzak edo Livre d'Or - XIV. mendeko eskuizkribua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  11. ↑ Yanguas y Miranda, José. (1840). Diccionario de Antiguedades del reino de Navarra. Iruñea.
  12. ↑ a b Martin Biscay, "Derecho de naturaleza que la merindad de San-Juan-del-pie-del-puerto, una de las seys de Navarra, tiene en Castilla" - 1622
  13. ↑ Duchesne Bilduma, 99-114 Liburukiak, Oihenarten paperak, - Frantziako Liburutegi Nazionala
  14. ↑ XVIII. mendeko eskuizkribua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  15. ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  16. ↑ Gérard Folio. "La citadelle et la place de Saint-Jean-Pied-de-Port, de la Renaissance à l’Époque Contemporaine", "Cahier du Centre d’études d’histoire de la défense n° 25" "Histoire de la fortification", 2005 ISBN 2-11-094732-2, Online
  17. ↑ Philippe Veyrin "Les Basques"Arthaud, 1975, ISBN 2-7003-0038-6, 131. orr
  18. ↑ «Armistice 1940, France Allemagne, MJP, université de Perpignan» mjp.univ-perp.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  19. ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
  20. ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
  21. ↑ «Larramendy, Beñat - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-03).
  22. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-03).
  23. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  24. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  25. ↑ Mérimée datu-basea: Harrieta gaztelua
  26. ↑ Mérimée datu-basea: San Piarres Usakoa
  27. ↑ Mérimée datu-basea: San Blas
  28. ↑ Mérimée datu-basea: Magdeleine eliza
  29. ↑ Mérimée datu-basea: San Blas eliza Apat-Ospitalean
  30. ↑ Mérimée datu-basea: erromatar aztarnategia
  31. ↑ Mérimée datu-basea: Arsoritzea baserria
  32. ↑ Mérimée datu-basea: Haritzaldea baserria
  33. ↑ Mérimée datu-basea: Mariotenea baserria
  34. ↑ Mérimée datu-basea: Sokarroa baserria
  35. ↑ Mérimée datu-basea: Irunberri gaztelua
  36. ↑ Mérimée datu-basea: Xala
  37. ↑ Mérimée datu-basea: Bidegurutzea
  38. ↑ Mérimée datu-basea: Madeleine gurutzea
  39. ↑ MMérimée datu-basea: Bella Esponda gotorlekua
  40. ↑ Mérimée datu-basea: San Piarres eliza
  41. ↑ Mérimée datu-basea: San Piarres eliza
  42. ↑ Mérimée datu-basea: San Joanes Batailatzailearen eliza
  43. ↑ Mérimée datu-basea: San Joanes Batailatzailearen eliza
  44. ↑ Mérimée datu-basea: San Joanes Batailatzailearen eliza
  45. ↑ Palissy datu-basea: Hilarriak

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Donazaharre&oldid=8857131"(e)tik eskuratuta