Wikipedia

Donapaleu

Nafarroa Behereko udalerria

Donapaleu[2] ([donapaleu]) (frantsesez: Saint-Palais) Nafarroa Behereko ipar-ekialdeko udalerria da, Amikuze eskualdeko herriburua.

Donapaleu
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Donapaleuko eliza.

Bandera


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaBidaxunerria, Amikuze eta Oztibarre
Izen ofiziala Saint-Palais
AuzapezaCharles Mazondo (independente+abertzale)Charles Mazondo (2020-2026) (independente+abertzale)
Posta kodea64120
INSEE kodea64493
Herritarradonapaleutar
Kokapena
Koordenatuak43°19′41″N 1°02′02″W / 43.3281°N 1.0339°W / 43.3281; -1.0339
Azalera7,44 km2
Garaiera67 metro
Distantzia30 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria1.840 (2018:  104)
Dentsitatea249,19 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 27,75
Ugalkortasuna[1]‰ 44,74
Ekonomia
Jarduera[1]% 63,01 (2011)
Desberdintasuna[1]% 1,56 (2011)
Langabezia[1]% 6,18 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 19,19 (2010)
Erabilera% 2,2 (2011)
Datu gehigarriak
SorreraXIII. mendeko herri berria
Webguneahttp://www.saint-palais.fr/


2013. urtean 1.854 biztanle zituen. Probintziako herririk populatuena da, Baigorri eta Donibane Garazi aurretik.

Izena

aldatu

Jatorrizko izena Iriberri bazuen ere, egungo Donapaleu izena 926an Kordoban martirizatutako Done Pelaio kristau santuaren izenetik datorkio.[3]

Egungo frantsesezko Saint-Palais izenak forma hauek izan ditu okzitanieraz, lehendabizi, eta frantsesez, gero:

Okzitanieraz Sent Palai izena du.

Geografia

aldatu

Iristeko bideak

aldatu

A-64 autobidearen 4.   irteera da Donapaleukoa. RD-8, RD-11, RD-302, RD-511, RD-933 eta RD-2933 errepideek ere zeharkatzen dute udalerria.

Hiruak-Bat, SNCF eta Bidegain konpainiek autobus zerbitzuak eskaintzen dituzte Donibane Garazi, Baiona, Akize eta Orthezeraino.

Hidrografia

aldatu

Donapaleu zeharkatzen dute, Arbailan jaiotako Biduzek ez ezik, haren ibaiadar diren Behotegi eta Eiheratxar errekek ere.[9]

Auzoak

aldatu
  • Mendebaldea
  • Ekialdea

Garrüze Donapaleuko udalerriaren zati izan zen 1967ko urtarrilaren 1etik 1997ko urtarrilaren 1 arte.

Udalerri mugakideak

aldatu

Historia

aldatu

XIII. mendearen hasieran Nafarroako erregeak Iriberri izeneko hiribildua sortu zuen eskualdeko epaitegi eta kartzela ezartzeko (egungo Gambetta karrikan zeuden). Horrexegatik errege armarria eman zion. 1351an Karlos II.a Nafarroakoak hiribilduari moneta xehatzeko eskubidea eman zion, 1672 arte langia martxan izango zena. Joanes III.a Nafarroakoak 1472an foruak eman zizkion: ostiraletako azoka, ardi-azoka neguko asteazkenero eta Pazko astelehenean zaldi-azoka.

XVI. mendean Gaztelako Erresumak Nafarroa konkistatu zuenean, Henrike II.ak bertan Nafarroako Gorteen egoitza finkatu zuen 1523tik gerora, baita diru etxea ere XVII. mende erdialde arte, diru etxea lehenago ere existitu zen arren. Ia mende bat geroago, Luis XIII.a Frantziakoak 1620an Nafarroako Kantzilertza desegin eta Biarnoko Estatuekin bateratu zuen Paueko Nafarroako Parlamentuan.

Errege jauregia udaletxe bihurtu eta Donejakue bideari esker herria garatu zen. Luis XVI.a Frantziakoak 1784ko azaroan ediktu argitaratu eta Arrozen zegoen Utziat hospizioa, Izuran zegoen Haranbeltz hospizio eta Donapaleun bertan zegoena desegin eta Donapaleun ospitalea eraiki zuen, «Nafarroako gure Erresumaren hiriburua zelako».[10]

1790eko martxoaren 4eko Legeak Frantziako departamenduak eta barrutiak sortu zuen. Era horretan, Ipar Euskal Herria eta Bearnok Behe Pirinioak izeneko departamendua sortu zuten. Ipar Euskal Herrian hiru barrutiak sortu zituen: Maule, Donapaleu eta Ustaritze. Lapurdin egindako gehiegikeriak zirela eta egoitza Ustaritzetik Baionara aldatu zuten. Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen iraultzaileak izan zitezen. Horrexegatik Donibane Garazi Nive-Franche, Ustaritze Marat-sur-Nive (Marat zela eta), Itsasu Union, Arbona Constante, Baigorri Thermopyles (Termopiletako gudua zela eta), Donapaleu Mont-Bidouze, Luhuso Montagne-sur-Nive, Donibane Lohizune Chauvin-Dragon, Ainhoa Mendiarte eta Zuraide Mendialde bihurtu ziren.

Donapaleuko barrutia[4] Bidaxune, Akamarre, Garrüze, Iholdi, Larzabale, Ortzaize, Baigorri, Donibane Garazi, Donamartiri eta Donapaleuko kantonamenduek osatu zuten. Bestetik, Donapaleuko Kantonamenduak Aiziritze, Amendüze-Unaso, Arberatze-Zilhekoa, Arboti-Zohota, Behaskane-Laphizketa, Gamue-Amikuze-Zohazti, Gabadi, Ilharre, Larribarre-Sorhapürü, Ostankoa, Donapaleu bera eta Uhartehiri udalerriek osatua izan zen.

Alkateak

aldatu
Agintaldia Alkatea Alderdia Lanbidea
1995-2014 Jean-Jacques Loustaudaudine

Demografia

aldatu
Donapaleuko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Herri eta hiri senidetuak

aldatu

Ekonomia

aldatu

Udalerriko ekonomia laborantzan dago oinarrituta, Lur-Berri kooperatiba nagusia izanik.[12] Turismoa ere bultzatzen da.[13]

Kultura

aldatu

Erakustaldiak

aldatu
Donapauleko Pettan Prebende.[15] Euskal Herriko Ahotsak proiekturako[16] [17] egindako elkarrizketa.

Euskara

aldatu

Donapaleuko euskara[18] Amikuzeko hizkera[19] da, nafar-lapurteraren[20] barnean sortaldekoa.[21] Euskararen erabilera oso apala da egun, 1968an ordea udalerriak 1.350 euskaldun zituen; erdigunean, biztanleen % 50, eta kanpoko auzoak kontuan hartuta, % 80.[12]

Ondasun nabarmenak

aldatu
 
Pilota plaza

Ekipamenduak

aldatu

Hezkuntza

aldatu

Udalerriak haur eskola bi, publiko bat eta pribatu bat (Etxekopar), ikastetxe bat (Léon Bérard[24]) eta nekazaritza-lizeo pribatu bat (Jean Errekarte lizeoa[25]) ditu.

Osasungintza

aldatu

Donapaleutar ospetsuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia: 128. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia (II).
  3. ↑ a b c d e (Frantsesez) Jean-Baptiste Orpustan, Nouvelle toponymie basque, Presses universitaires de Bordele, 2006, ISBN 2-86781-396-4
  4. ↑ a b c d (Frantsesez) Paul Raymond, Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque.
  5. ↑ Nabarrengoseko notarioakː Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  6. ↑ Lehuntzeko abadiaren paperakː Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  7. ↑ José Yanguasek argitaratutako paperak
  8. ↑ Direktorioak bultzatutako izenen aldaketa
  9. ↑ (Frantsesez) Sandre datu-basea[Betiko hautsitako esteka]
  10. ↑ Jatorrizko hitzak, frantsesez: «étant la Capitale de notre Royaume de Navarre».
  11. ↑ (Frantsesez) Frantziako hiri senidetuen urtekaria
  12. ↑ a b (Gaztelaniaz) Ainhoa AROZAMENA AYALA: «Donapaleu», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
  13. ↑ Nafarroa Behereko turismo bulegoa[Betiko hautsitako esteka]
  14. ↑ Besta egunak[Betiko hautsitako esteka]
  15. ↑ «Prebende, Pettan» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  16. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  17. ↑ «Amikuze eskualdea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  18. ↑ «Donapaleu» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  19. ↑ «Amikuzekoa» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  20. ↑ «Nafar-lapurtarra» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  21. ↑ «Sortaldekoa (NL)» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
  22. ↑ Mérimée, Frantziako Kultura Ministerioa. église paroissiale Saint-Paul. .
  23. ↑ Mérimée, Frantziako Kultura Ministerioa. église paroissiale Sainte-Marie-Madeleine. .
  24. ↑ (Frantsesez) Léon Bérard ikastetxearen webgunea
  25. ↑ (Frantsesez) Jean Errekarte lizeoaren webgunea

Kanpo estekak

aldatu
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Donapaleu&oldid=9638765"(e)tik eskuratuta