Civitas
Antzinako Erroman, civitas (civitates pluralean) erromatar herritarrak biltzen zituen lege komuna zen, haiei eskubideak eta betebeharrak ezartzen zizkiena. Adiera zabalagoan, civitas herritarren gizatalde hori bera zein herritar horiek bizi ziren herria edo hiria izendatzeko erabili izan da. Civitas ez da bakarrik hirigunea, hirigune hori dagoen lurralde oso bat baizik.
Civitate-en sailkapen juridikoa aldatu
Hiriek hainbat maila juridiko desberdinak zituzten ezaugarri jakin batzuen arabera: biztanleen izaera - erromatar hiritartasuna izan edo indigenak-, Inperioan sartzeko modua -akordioa edo konkista-, Erromari zerbitzu bereziak ematea edo ez, e.a. Gainera, estatus hori denborarekin aldatu egin zitekeen. Historialariek asko eztabaidatzen duten arren, Plinio Zaharrak Inperioaren hasieran egin zuen sailkapena onartzen da orokorrean:
Lau kategoria juridiko zeuden hirien artean: aldatu
Ordaintzaileak (civitates stipendariae): bizilagunek -zergak (stipendium) ordaindu behar zituzten, ez zuten eskubide politikorik, eta soldaduak eman behar zizkioten Erromari. Lurzorua ez zen berea, eta bertako biztanleek possessio gisa zeukaten. Txanponak egitea zentralizatu zen arte, dirua sor zezaketen eta autonomia zuten barne-gobernuan, baina beti ere probintziako gobernadorearen mende, herritarren gaietan esku hartzeko ahalmena baitzuen[1].
Askeak (civitates liberae), hainbat pribilegio zituzten eta gobernu autonomoagoa zuten. Askotan ez zuten zergarik ordaintzen.
Federatuak (civitates foederatae), Inperioari akordio baten bidez lotuta zeuden eta euren funtzionamendua eta Erromarekiko harremanak foedus baten bidez erregulatzen ziren. Baskoien artean, adibidez, antzinako Tarraga hiriak civitate foederata izendapena lortu zuen[2].
Koloniak (coloniae) eraikitzen hasi zirenean, erromatar jatorriko taldeak bizi ziren bertan, estatuarengandik lur sailak jasotzen zituzten soldadu ohientzat sortzen baitziren gehienetan, eta eurek gobernatzen zuten. Oso erromatartutako hiriak ziren eta hiritarrek eskubide zabalak zituzten. Geroago, konkistatutako probintzietan beste hiri batzuek kolonia izendapena lortu zuten hiri handiak bilakatu zirenean eta eta sakon erromatartu zirenean. Kolonia izaera juridikoa kategoria altuena zen, eta abantaila gehien ematen zuena. Denek jaso zezaketen udal erregimena enperadorearengandik. Horren bidez, biztanleek hiritartasun eskubideak lortzen zituzten.
Erromatarren "civitas" kontzeptua aldatu
"Hiria" artisau lanetan, merkataritzan eta beste zerbitzu batzuetan aritzen den jende multzo egonkorrari esan ohi diogu. Hiriak ekonomia eta gizarte garatuena zuten guneetan ezartzen ziren. Hispaniako probintzietan, adibidez, Levanteko itsasertzean eta hegoaldean. Galiako probintzietako Mediterraneo aldean egon ziren batez ere. Erromako iturriek, ordea, civitas terminoa zentzu politikoan erabiltzen zuten ia beti -aginpide baten mendeko herritar multzoa- eta horrek agian batzuetan kontzeptua nahasgarria bihurtzen du.
Estrabonek hau idatzi zuen Iberiar penintsulako hiriei buruz:
"Nire ustez, batzuek Iberian mila hiri baino gehiago zenbatzea herri handiei hiri izena eman zaielako gertatu da. Izan ere, herrialdea bera ez da oso egokia hiri asko eraikitzeko, oso atzerakoia, xelebrea eta ikasi gabea baita; bestalde, Mare Nostrumeko bazterretik kanpo bizi direnen bizimoduak ere oso zail egiten du hiriak eraikitzea. Herrixketako biztanleak basatiak dira (...) hiriek ere ezin dituzte zibilizatu, asko eta asko basoan bizi direlako eta auzokoen lasaitasuna arriskuan ipintzen dutelako."[3]
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Gaztelaniaz) Gran Enciclopedia de Navarra | ESTIPENDIARIA. Fundación Caja Navarra (Noiz kontsultatua: 2021-08-08).
- ↑ (Gaztelaniaz) Lanz Betelu, Jokin. (2020). Los vascones y sus vecinos (siglos II a. C.-VIII d. C.). ISBN 9788423535590..
- ↑ Estabon: Aip. lib., III, 4, 13
Ikus, gainera aldatu
Beste erromatar hiri, herri eta herrixka mota administrazioaren ikuspuntutik:
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q1094545
