Burlesque
Burlesque gai jakin bat barregarriz erabiltzen duen obra edo ikuskizun mota da.[1] Lan literario edo dramatikoa izan daiteke. Maiz, barietate-antzerki komikoaren ikuskizun edo antzerki-formatuari eta XIX. mendean zehar sortutako hainbat egitura artistikoren aurkezpenari erreferentzia egiteko erabiltzen den termino zabala da. Antzerkian burlesquea parodiaz eta hazpegien gehiegikeriaz baliatzen da gai bat barregarri uzteko, sozialki onartezina dena loriatuz edo sozialki duinduta dagoena degradatuz.
Azpigenero literario gisa sortua Barroko garaian, gaur egun burlesquea barietateen antzerkiarekin lotzen da. Lan parodikoak dira, kabaretaren, music hallaren eta vaudevillearen eraginak dituztenak eta erotismoz beteta egoten direnak.
Etimologia aldatu
Burlesque terminoa italiar burlesco hitzetik dator, eta termino hori, era berean, burla hitzetik dator, txantxa esan nahi baitu.[2] Generoari, bereziki Victoriar aroko dramatikoari, extravaganza edo travesty esaten zaio (ez nahastu trabestismoarekin). Bi termino hauek desberdinak dira; komediaren bi generoak dira eta burlesquearekin ezaugarri asko partekatzen dituzte. Horregatik, erlazionatu egin dira.
Travesty terminoa burlesquearen edozein esparrutan ere aplika daiteke (literarioa, musikala edo dramatikoa). Travestya burlesquearen forma gordin bat da, gaia aldatzen duena, barregarri edo barregarri bihurtzeraino. Extravaganzak, aldiz, burlesque dramatiko eta literarioaren forma aske bat irudikatzen du, normalean ikusgarritasunarekin lotua.[3]
Burlesque literarioa aldatu
Literatur burlesquea XVI. mendean jaio zen komediaren eratorri gisa. Bere lanak satirara bideratzen ziren, gai serioak barregarri utziz edo maila sozialean kondenatutako gaiei zilegitasuna emanez.
Burlesque hitza XVI. mendeko Francesco Berniren Opere burlesche lanaren izenburuan agertzen da lehen aldiz. Berniren lanak kontzeptu eta genero berri bat sortzen du literaturan, Burlesche izenekoa. Genero horretan, argumentua gai edo egoera jakin bat barregarri uztera edo satirizatzera bideratzen zen. Generoa garaiko hainbat idazle eta poetek hartu zuten, hala nola Miguel de Cervantesek, zeinak Erdi Aroko erromantzea eta izaera epikoa barregarri uzten zituen Novelas ejemplares eta On Kixote Mantxakoa bezalako lanetan.
Burlesqueak, genero gisa, 1600 eta 1750 urteen arteko literatur aldi barrokoa hartu zuen. Burlesquea nahita barregarria zen, komiko-heroikoa, parodia eta difamazioa bezalako teknika literarioetara jotzen baitzuen. Burlesquearen genero literarioa, gainera, bi azpigenerotan banatu zen: burlesque altua eta burlesque baxua. Burlesque altuak komikoki desegokitzat jotzen zen gai bat duintzen zuen testuinguru bat sortu nahi zuen; burlesque baxuan, aldiz, gai serio bat lotsagabeki barregarri utzi nahi zuen bitartean.
Literatura-burlesquearen jatorria Homerori egotzitako lan batean kokatu izan da, Batrachomyomachia (Igelen eta saguen bataila) obra, alegia. Eleberri komiko-epikoarekin lotzen da lan hori. Generoaren sorrerarekin lotzen den beste lan bat Aristotelesen Komediak dira, K.a. V. mendekoak. Generoaren gorakada XVI. eta XVII. mendean kokatu zen honako obra hauekin: Paul Scarronen Virgile Travesty (1648-1653), Samuel Butlerren Hudibras (1663-1678), John Gayren The Beggar's Opera (1728), Henry Fieldingen Tom Thumb (1730) eta Henry Careyren Chrononhotonthologos (1734).[4]
Burlesque musikan aldatu
Burlesque terminoa XIX. mendeko eta XX. mendeko opereta musikalen lanak deskribatzeko ere erabiltzen da, batzuetan, literaturaren antzera, seriotasunarekin kontrastagarriak diren ohar ironikoekin animo alaia adierazten zutenak. Askotan burlesque piezak bat-batean aldatzen diren bi animotan aurkezten dira, entzuteari ironia sentsazioa emanez. Generoren musika-lanik ezagunena Richard Straussek 1885ean konposatutako Burlesque Re minorrean da.
Ragtimea askotan burlesquearekin alderatzen da, biek similitude jakin batzuk partekatzen baitituzte (tempo azkarra eta allegro ñabardura). Ragtimea, jazza eta bere azpigeneroak burlesque etxeetan aurkezten ziren showetan erabiltzen ziren, normalean aurkezten ziren abeslariei laguntzeko.
Victoriar Aroaren burlesque aldatu
Victoriar Aroaren burlesquea Erresuma Batuko barietate-antzerkiaren adierazpen desberdinekin erlazionatzen den burlesque dramatikoaren formatua izendatzen duen termino herrikoia da. Viktoriar garaiko ikuskizun komertzial bezala ospe handia izan zuen, 1830 eta 1890 urteen artean. Victoriar burlesqueak beste mota bateko ekoizpen dramatikoetatik hainbat elementu artistiko hartu zituen, hala nola, pantomima britainiarra, haurrentzako istorioen burlesqueak edo Gabonetako kontakizunak aurkezten zituen komedia musikal britainiarraren ikuskizuna.[5]
Victoriar burlesquearen ezaugarri nagusia eszenatoki parodikoak aurkeztea da, aurretik existitzen zen artelan klasiko artistiko baten ohiko estiloari erreferentzia egiten diotenak, hau da, obra dramatiko, ballet edo opera baten parodia bat egitea, lan artistiko horien estilo konbentzionalaren nozio tradizionalekiko iseka mota bat islatzeko. Burlesquearen estilo tradizionala komedia musikalaren alderdi desberdinekin erlazionatu ohi da, zehazki, parodia musikalarekin.
Burlesque hauek gizartean oihartzun handiko lanak parodiatzen zituzten, esaterako William Shakespeareren lanak: Romeo eta Julieta zein Macbeth. Bestetan ere ipuin klasikoak, esaterako "Errauskine" edo maila handiko idazleen lanak, esaterako Daniel Defoe edo Victor Hugo.
Burlesque amerikarra aldatu
Burlesque amerikarraren aurkezpenetan umorezko zenbakiak edo sketchak, dantzari sentsualak (stripteaseak) eta pertsona-fenomenoak zein munstrorak (ingelesezko freaks deitzen direnak) agertzen ziren.
Burlesque amerikarra burleske dramatikoaren bariazio estatubatuar bat da, bere printzipioetan, 1865 inguruan, Viktoriar Aroko Europan aurkeztutako burlesque generoaren berdina izan zena. Hurrengo hamarkadetan, burlesque amerikarrak garai hartako beste ikuskizun batzuen ezaugarriak hartu zituen, hala nola vaudeville. Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibilaren garaian, bidaiari-ikuskizun ugari garatu ziren, hala nola dime museum, nickelodeons, minstrel showak, zirkoak, freak showak, medicine showak, vaudeville ikuskizunak, kabaretak, azokak eta music saloons. Entretenimendura bideratutako negozioak XIX. mende amaierako show business bihurtu ziren. Burlesquearen aldaera amerikarrak vaudeville amerikarraren eta kabaretaren hainbat elementu hartzen ditu.[6]
Garai hartako vaudeville zelakoak erabat eraldatu zituen garaiko ikuskizunak, eszenetan eta testuinguru erotikoetan bildutako emakumeak sartu baitzituzten beren antzezpenetan, ikusle maskulinoak erakartzeko erabiliak; horrela, merkatu-teknika berri bat sortu zen, non erotismoa erabiltzen zen audientzia erakartzeko. Horrek esan nahi zuen vaudevillearen, kabaretaren eta burlesquearen arteko harremana. Burlesqueak gaiak barregarri uzteko zentzu bera zuen, baina orain gai sexualagoak sartzen zituen, Gerra Zibilaren garaitik irauten zuten klase sozio-ekonomiko desberdinetako herri-kontsumorako ikuskizunetan preziatuak.[7]
Burlesque amerikarrak 1920ko hamarkadako azken urteetan barietate-antzerkiak ospea galdu zuen arte iraun zuen, Estatu Batuetako krisi ekonomikoak, zinemaren ospeak eta irratiarekiko komunikazioen etxeko sarrerak eraginda. Kabaret amerikarra kabaret frantses klasikoaren aldaera bat da, estilo aldetik burlesque amerikarrarekin eta vaudevillearekin erlazionatzen dena. Kabaret amerikarra jazzaren jatorriaren garapenerako plataforma izan zen, Jazzaren Aroaren, Hogeiko Hamarkada Zoriontsuen eta Lege Lehorraren artean. Kabaret amerikarra horrela loratzen da 1910eko hamarkadatik eta 1920ko hamarkadatik establezimendu klandestinoetan.
Burlesque amerikarra eta kabaret amerikarra 20ko hamarkadan kokatzen zirenez, komunikabideen sexualizazioaren, flapperen aroaren eta alkoholaren debekuaren artean, ikuskizunak oso erotikoak izateagatik aintzatesten ziren. Gainera, 20ko hamarkadan alkoholaren ezkutuko salmentan aritzen ziren establezimenduetan egiten zen. Amerikar burleske klasikoko artista ezagun batzuk Gypsy Rose Lee eta Sally Rand izan ziren, baita pin-upeko beste artista batzuk ere. Burlesque aretoen kontzentrazio handiena (burlesque amerikarrean espezializatuak, lokal erregularrez mozorrotuak eta publiko orokorrarentzat ezkutuak) New York eta Chicago bezalako hirietan zeuden.
Neo-burlesque aldatu
Neo-burlesque edo burlesque berria burlesque amerikarraren azpigenero dramatikoa da, eta XIX. mendeko burlesque amerikarren ikuskizunei buruzko erreferentzia kultural zabala du ezaugarri, erotismoarekin, sexualitatearekin eta umore beltzarekin erregularki lotutako elementuekin aldatuak. Neo-burlesquea Estatu Batuetan sortu zen, Ameriketako Burlesqueko glamourra Estatu Batuetako eta Kanadako antzokietara itzultzeko proposamen gisa. Kultua laurogeita hamarreko hamarkadan sortu zen New York hirian, New Orleans bezalako hirietan jarraituz. Neo-burlesquea hainbat espektakulu espezifikoren aurkezpenera bideratutako establezimenduen barruan agertzen da, eta horietan alkoholaren salmenta ere ematen da.
Neo-burlesqueak sexu-eduki handia du, eta, normalean, sexu-agertokietan bildutako bi generoetako aktoreek parte hartzen duten errutina erotikoak antzezten dituzte. Horren barruan, biluzia edo erdi-biluzia sartzen da, eta umore beltzeko eta slapstick-eko txiste sozialak egiten ditu. Mota honetako ikuskizunak errebista modernoan eta kabaret revivalean oinarritzen dira.
Neo-burlesque showek sedukzio eta iradokizun sexual handia dute, baina ez dakar biluzik. Gaiek erreferentzia sozialak edo politikoak egiten dituzte. Genero honetako artista oso adierazgarriak Dita Von Teese eta Catherine D 'Lish dira.[8]
Azken hamarkadetan, burlesquearen edo neo-burlesquearen berpizkundea gertatu da Atlantikoaren bi aldeetan. Ikuskizun horiek oso probokatzaileak dira.
Erreferentziak aldatu
- ↑ https://definicion.de/burlesque/
- ↑ https://www.etymonline.com/word/burlesque
- ↑ https://educalingo.com/es/dic-en/extravaganza
- ↑ Burlesque (literature) Artículo en Encyclopædia Britannica.
- ↑ Millie Taylor (2007). British Pantomime Performance. Intellect Books. ISBN 1841501743.
- ↑ Nick Tosches (2001). Where dead voices gather. Little, Brown and Co. ISBN 0316895075.[1]
- ↑ Andrew L. Erdman (2004). Blue vaudeville: sex, morals and the mass marketing of amusement, 1895-1915. McFarland. ISBN 0786418273.
- ↑ https://web.archive.org/web/20120306144607/http://www.multilingualarchive.com/ma/enwiki/es/Neo-Burlesque#New_Burlesque
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
- (Ingelesez):Burlesquearen historia.
