Bronislava Nijinska
Bronislava Nijinska, 'Bronia' ezizenez, jaiotzaz Bronislava Fomínichna Nizhínskaya (Minsk, Errusiar Inperioa, 1891ko urtarrilaren 8a - Pacific Palisades, AEB, 1972ko otsailaren 21a) poloniar, errusiar, sovietar eta estatubatuar ballet-dantzaria, koreografoa, eta baleteko maistra izan zen.[1] Bere neba Vaslav Nijinskyk San Petersburgoko Mariinski Antzokiari erantsitako Dantza Eskola Inperialean ikasi zuenez, 1909an sortu zenetik 1924 arte Diaghileveko Balet Errusiarretako bakarlari eta koreografoa izan zen. 1940an, Los Angelesen (AEB) bizitzera joan zen eta hantxe ireki zuen dantza-eskola bat eta koreografo aritu zen AEBko konpainietan. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Grand Ballet du Marquis de Cuevas-eko baleteko maistra izan zen. Nijinska Isadora Duncan, Mary Wigman, Loïe Fuller, Ruth Saint Denis edo Gret Paluccarekin batera koreografiaren eremua emakumeei ireki zien aitzindarietako bat izan zen. Estatu Batuetako modern dance-aren aitzindaritzat hartzen da.[2]
| Bronislava Nijinska | |
|---|---|
 Bronislava Nijinskaren argazkia, graduazio-argazkia, 1908. Musika Dibisioa, Kongresuko Liburutegia.  Irudi gehiago | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Minsk, 1891ko urtarrilaren 8a |
| Herrialdea |  Polonia  Errusiar Inperioa  Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna |
| Heriotza | Pacific Palisades (en)  , 1972ko otsailaren 21a (81 urte) |
| Familia | |
| Anai-arrebak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Vaganova Academy of Russian Ballet (en) |
| Hizkuntzak | ingelesa errusiera frantsesa poloniera |
| Irakaslea(k) | Enrico Cecchetti |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | koreografoa, ballet dantzaria, musika-irakaslea, eguneroko-idazlea, ballet-irakaslea, antzerki zuzendaria eta ballet teacher (en) |
| Lantokia(k) | San Petersburgo Kiev Paris eta Ameriketako Estatu Batuak |
  | |
Ibilbide profesionala aldatu
Mariinski eta Balet errusiarrak aldatu
Tomasz [Foma] eta Eleonora Nijinskiren poloniar dantzarien alaba nagusia zen. Gurasoak konpainia ibiltari txiki batekin, Tsarren inperio zabaleko eszenatokietan jarduten zuten, eta Bronislava (Bronia) Nijinska laster jarri zen harremanetan dantzaren munduarekin. 1900ean, San Petersburgoko Dantza Eskola Inperialean hasi zen ikasle. Bertan, Nicolai Legat eta Enrico Cecchettiren[3] klaseak jarraitu eta 1908an graduatu zen. Diaghilevek Balet Errusiarrak elkatu zituenean 1909an Parisera egin zuen lehen bisitan, Nijinska konpainiako bakarlaria izan zen, Pavlova, Karsavina eta Nijinski buru zituela. Mariinskiren konpainiarekin zituen betebeharrak betetzeari utzi gabe, 1910, 1911 eta 1912ko Balet Errusiarren biretan parte hartu zuen Europako hiriburuetan, eta bakarlari izan zen balet askotan, Papillon Inauterietan (1910) eta Bayadère Le Dieu Bleu-n (1912) bezalako paperak sortuz eta L´vassdos-en estreinaldian parte hartuz.[4] Urte hartan, Errusiako baletak Londresen zeudela, Alexander Kotchetovsky dantzariarekin ezkondu zen Nijinska.[5] Laster ama izango zela eta, ezin izan zuen parte hartu bere nebak koregrafiatutako: Jeux (Claude Debussyren musika) eta Le Sacre du Printemps ( Igor Stravinskyren musika), 1913ko maiatzaren 28an estreinatu zen Parisen, eskandalu handi batekin. Era berean, Balet Errusiarrekin ere ez zen joan urte hartako abuztuan Hego Amerikako biran, konpainiaren etorkizunerako hain garrantzitsuak izan ziren ondorioekin. Nijinskiren ezkontzaren eta bira horretan Diaghilevekin zuen hausturaren berri iritsi zitzaion Nijinskari, San Petersburgon, amarekin batera Irina lehen alaba erditzear zegoenla.[6] Nebarekiko elkartasunagatik ere hautsi zuen Diaghilev.
1914ko abuztuan Lehen Mundu Gerra deklaratu eta mugak itxi zirenean, eten egin zen Nijinska eta haren nebaren (Austrian atxikia) arteko komunikazioa, baita Diaghilev-en Suitzan geldiarazita zegoen konpainiarekin ere. Gerrak astindutako herrialde batean zailtasunak izan arren, dantza egiten eta esperimentu koreografikoak egiten jarraitu zuen. 1918. urtearen hasieran, Nijinskak Errusiako Iraultzatik ihes egin zuen familiarekin Kievera, eta han eskola bat ireki, Operan dantzatu eta Leon semea erditu zuen.[7] 1921ean, senarragandik bananduta, Errusia utzi eta Vienan jarri zen. Ordurako, Diaghilevek Monte-Carlon Balet Errusiarrentzako base bat sortzea lortu zuen eta denboraldi bat proiektatu zuen Londresen, La Bella durmiente (The Sleeping Princess) muntaia handizale batekin, eta Nijinska koreografo gisa laguntzera gonbidatu zuen.
1920ko hamarkada Diaghilev-ekin aldatu
Nijinska 1921eko udan joan zen Londresera, eta hainbat koreografiarekin lagundu zuen The Sleeping Princess, udazkenean estreinatua. Diaghilev-ekin adiskidetzearen ondoriozko lehen lan horri balet batzuk jarraitu zizkion, Nijinskaren maistralanak koreografotzat hartuta: Renard (1922), Les Noces (1923), biak Stravinskyren musikarekin, Les Biches (mus). Poulenc), Les Facheux (mus. Auric) eta Le Train Bleu (mus. Milhaud), hirurak 1924koak. Eskola klasikotik abiatuta dantza espresiboaren eta hiztegi berriaren eremuan sartu zen dantzaren kontzeptua garatu zuen. Urte horretan, Nijinskak bikote berria aurkitu zuen, Nicholas Singayevsky. Kieveko ikasle ohi bat zen Singayevsky, eta harekin elkartu zen hil arte.
Serge Lifar eta George Balanchine koreografo gazteak (biak URRStik etorriak) Errusiako Balletetara iritsi zirenean, Nijinskak bere eremuan egindako intromisio gisa sentitu zuen, eta Errusiako Baletak uztea erabaki zuen.[8] Denboraldi baten ondoren (1926/27), Buenos Aireseko Colon Antzokian baleteko maistra gisa, Nijinska Parisera itzuli zen Ida Rubinsteinen konpainiarekin lan egiteko, eta, horretarako, besteak beste, Le Baiser de la fée (1928) (Stravinskyren musika) koreografiatu zuen, Bolero eta La Valse (1928, Maurice Ravelen musika) ere bai.[9]
Hogeita hamarreko hamarkada eta gero aldatu
1930eko hamarkada mugimendu handiko garaia izan zen Nijinskarentzat, konpainia, herrialde eta kontinenteen artean. 1932tik 1935era bitartean, Monte-Carloko Balet Errusiarrekin, René Blum eta De Basil enpresaburuek Diaghilev-en konpainia berpizteko egindako saiakerarekin, lankidetzan aritu zen. Hollywoodera joan zen Max Reinhardt-en Shakespeareren Uda gau bateko ametsa laneko koreografiak egitera.[9] Londresen bere gain hartu zituen Alicia Markova-Anton Dolin konpainiarentzako balet-montaiak, eta Parisko Polonais Baleteko (1937-1939) zuzendari artistikoa izan zen. 1939ko udazkenean, Bigarren Mundu Gerra hasi eta gutxira, New Yorkera abiatu zen. Han, Ballet Theatre gonbidatu zuen (geroago, American Ballet Theatrek La Fille mal gardée baleta birsortu zuen. Nazioarteko egoera zaila zela eta, Estatu Batuetan, Pacific Palisadesen, Hollywooden eta han bildutako europar erbesteratuen sormen-gunean kokatzea erabaki zuen.[10] Harekin batera, Singayevsky senarra eta Irina alaba zeuden. Orduko Léon semea, hila zen 1935ean, zirkulazio-istripu baten ondorioz.
Dantza egiteari utzi zion arren, bere dantza-eskolan eta Estatu Batuetako hainbat konpainiarekin lan egiten jarraitu zuen, besteak beste, 1944an George de Cuevas baleta eta mezenasek sortutako International Balleta. Cuevasekiko lankidetzak gerraren ondoren jarraitu zuen Grand Ballet du Marquis de Cuevasekin, non Nijinska koreografo eta baleteko maistra izan baitzen berrogeita hamarreko hamarkadara arte.[11] Azken urteetan, Royal Balleterako Les biches (1964) eta Les noces (1966) balet enblematikoak birsortu zituen, Frederick Ashton zuzendariak gonbidatuta.
1949an estatubatuar nazionalizatu zen Nijinska, eta 81 urte zituela hil zen Pacific Palisadesen bihotza gelditu zitzaionean. Alaba Irina, suhia eta bi biloba utzi zituen. Singayevsky senarra 1968an hil zen.
Nijinskjaren memoriak, Early Memoirs (New York, 1981) bere biografiari, Nijinskiren bizitzari eta Balet Errusiarren historiari buruzko material baliotsuak dituzte.
Erreferentziak aldatu
- ↑ Horst Kögler, The Concise Oxford Dictionary of Ballet, Oxford 1988, pág. 302
- ↑ Anna Kisselgoff, Nijinska in her Time was a Ballet Avant-Gardist, en: The New York Times, Nueva York, 11 de mayo de 1986
- ↑ Alexander J. Balcar, Knauers Ballett-Lexikon, Múnich 1958, pág. 231
- ↑ Richard Buckle, Nijinsky, Londres 1980 3ª ed. pág. 278 ss
- ↑ Buckle, Nijinski, pág.310
- ↑ Buckle, Nijinski, pág. 372
- ↑ Buckle, Nijinski, pág. 483
- ↑ Buckle, Nijinski, pág. 506
- ↑ a b Kögler, pág. 302
- ↑ Kisselgoff, en: The New York Times, Nueva York, 11 de mayo de 1986
- ↑ Kögler, pág 302
Bibliografia aldatu
- Alexander J. Balcar, Knauers Ballett-Lexikon, Munich 1958
- Richard Buckle, Nijinski, Londres 1971, 3. arg. 1980
- Richard Buckle, Diaghilev, Londres, 1979
- Horst Kögler, The Concse Oxford Dictionary of Ballet, Oxford 1988
- Igor Stravinsky, Chronique de ma Vie, Paris 1936
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q235209
Multimedia: Bronislava Nijinska / Q235209
