Zuni hizkuntza

Zuni hizkuntza (autoglotonimoa shiwi'ma) Zuni Herriaren (āshiwi) berezko hizkuntza da, Mexiko Berriko Mendebaldeko eta Arizonaren Ekialdeko (Ameriketako Estatu Batuak) talde etnikoen hizkuntza da.

Zuni hizkuntza
Shiwi’ma
Datu orokorrak
Hiztunak	9.650
UNESCO sailkapena	2: kaltebera
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	hizkuntza bakartua
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2	zun
ISO 639-3	zun
Ethnologue	zun
Glottolog	zuni1245
Wikipedia	zun
UNESCO	880
IETF	zun
Endangered Languages Project	627

9.500 pertsonek hitz egiten dute gutxi gorabehera, Zuni Herriaren (Mexiko Berria) inguruan bizi direnek batez ere eta Arizona estatuko leku gutxi batzuetan.

Estatu Batuetako beste hizkuntza indigena batzuekin alderatuta, zuni elkarteko ume askok hitz egiten dute sorterriko hizkuntza, arrisku egoeratik kanpo egotea eragiten duena. Eddmun Laddek adierazi zuen Zuni Herriak zuni hizkuntzaren bitartez komunikatzen zirela nagusiki herrian eta etxean (Newman 1996).

Sailkapena

Zuni hizkuntza hizkuntza isolatua da, hau da, ez du ahaidetasun argirik beste hizkuntzekin. Aditu batzuk saiatu dira beste hizkuntza familia batzuekin erlazionatzen, baina, orokorrean, proposamen hauek ez daude oso onartuta mundu akademikoan. Hipotesi nagusiak penuti familiarekin, hizkuntza tanoanak eta hokana familia.

Hoberen argumentatutako hipotesia Newmanek (1964) egindakoa da, zunia hizkuntza penutia dela diona. Hala ere, Newmanek berak dio ebidentzia gehiago beharrezkoak direla bere hipotesia eusteko; azterketa baldintzatu duen arazo metodologikoak, esaterako (Goddard 1996). Morris Swadeshek penutioide sailkapenean sartzen zuen zuni hizkuntza, Joseph Greenberg bezala, ondoren sinesgarritasun gutxiko argudioko proposamenak izateagatik epaituta egon arren (Campbell 1997). Beste aldetik, Edward Sapirrek zuni hizkuntza 1929ko makrofamilia azteka-tanoanako sailkapenean sartu zuen, hipotesi hau bermatzen zuen ebidentziarik izan gabe. Ondoren egindako mackofamilia azteka-tanoanen inguruko eztabaidetan, zuni hizkuntza modu sistematikoan baztertzen zuen.

Karl-Heinz Gurskyk hipotesi bat argitaratu zuen zuni eta keres hizkuntzen arteko erlazioa erakutsi nahi zuena, alde batera utzi dute hipotesia. Beste aldetik, J. P. Harringtonek idatzi zuen artikulu bat Zuñi Discovered to be Hokan deitutakoa (Campbell 1997).

ASJP proiektu konparatiboak ez du antzekotasun argirik aurkitzen hizkuntzan zuni eta beste hizkuntzen artean, nahiz eta urruneko erlazioa izan ditzake chimariko edo salinero hizkuntzekin. Hala ere, esandako antzekotasuna ustekabeko arrazoia izan liteke eta ez da inolako ahaidetasun frogarik.

Fonemak

Zuniaren 16 kontsonanteak, hurrengokoak dira.

	Ezpainbikaria	Dental/albeolar		Postalbeolar	Sabaikaria	Belar		Glotal
		erdikoa	albokoa			paroxitono	ezpainetakoa
Oklusiboa	p	t				k	kʷ	ʔ
Afrikaria		ʦ		ʧ
Igurzkaria		s	ɬ	ʃ				h
Nasala	m	n
Ingurukoa			l		j		w

Zuniaren bokalak hurrengoak dira

	Aurrekoa	Atzeko
Itxia	i	u
Erdi-irekia	e	o
Irekia	a

Erreferentziak

Bibliografia

• Bunzel, Ruth L. (1932a). Zuñi origin myths. En 47th annual report of the Bureau of American Ethnology for the years 1929-1930 (pp. 545-609). Washington.
• Bunzel, Ruth L. (1932b). Zuñi ritual poetry. En 47th annual report of the Bureau of American Ethnology for the years 1929-1930 (pp. 611-835). Washington.
• Bunzel, Ruth L. (1933). Zuni texts. Publications of the American Ethnological Society (No. 15). New York: G.E. Steckert & Co. ISBN 0-404-58165-X
• Bunzel, Ruth L. (1934). Zuni. En Handbook of American Indian languages (Vol. 3, pp. 383-515). Gluckstadt: J. J. Augustin.
• Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
• Cannell, Joseph R. (2007). On the Language Family Classifications of Zuni (en línea) www.josephcannell.yahoo.com.
• Condie, Carol. (1973). Problems of a Chomskyan analysis of Zuni transitivity. International Journal of American Linguistics, 39, 207-223.
• Cook, Curtis D. (1975). Nucleus and margin of Zuni clause types. Linguistics, 13 5-37.
• Cushing, Frank Hamilton. (1975). Zuni breadstuff. Indian notes and monographs (Vol. 8). AMS Press. ISBN 0-404-11835-6
• Foster, Michael K. (1996). Language and the culture history of North America. En I. Goddard (Ed.) Handbook of North American Indians: Languages (Vol. 17, pp. 64-110). Washington: Smithsonian Institution.
• Davis, Nancy Yaw. (2004). The Zuni enigma. Norton. ISBN 0-393-04788-1
• Davis, Irvine. (1966). "Review of Zuni grammar by Stanley Newman". International Journal of American Linguistics, 32, 82-84.
• Dutton, Bertha P. (1983). American Indians of the Southwest. Albuquerque: University of New Mexico Press.
• Goddard, Ives. (1996). The classification of the native languages of North America. In I. Goddard (Ed.) Handbook of North American Indians: Languages (Vol. 17, pp. 290-323). Washington: Smithsonian Institution.
• Granberry, Julian. (1967). Zuni syntax. (Doctoral dissertation, SUNY Buffalo).
• Hickerson, Nancy P. (1975). "Two studies of color: Implications for cross-cultural comparability of semantic categories." En M. D. Kinkade, K. Hale, & O. Werner (Eds.), Linguistics and anthropology: In honor of C. F. Voegelin (pp. 317-330). The Peter De Ridder Press.
• Hymes, Dell H. (1957). Some Penutian elements and the Penutian hypothesis. Southwestern Journal of Anthropology, 13, 69-87.
• Kroeber, Albert L. (1917). Zuñi kin and clan. Anthropological papers of the American Museum of Natural History (Vol. 18, Pt. 2). New York: The Trustees. (Online: digitallibrary.amnh.org/dspace/handle/2246/97).
• Miller, Wick R. (1996). The ethnography of speaking. En I. Goddard (Ed.) Handbook of North American Indians: Languages (Vol. 17, pp. 222-243). Washington: Smithsonian Institution.
• Miner, Kenneth L. (1986). Noun stripping and loose incorporation in Zuni. International Journal of American Linguistics, 52, 242-254.
• Mithun, Marianne (Ed.). (1999). The languages of native North America. Cambridge: Cambridge University Press.
• Newman, Stanley. (1954). "A practical Zuni orthography." En J. Roberts & W. Smith (Eds.), Zuni law: A field of values (pp. 163-170). Papers of the Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology (Vol. 43, No. 1). Cambridge, MA: Peabody Museum, Harvard University. ISBN 0-527-01312-9
• Newman, Stanley. (1955). Vocabulary levels: Zuni sacred and slang usage. Southwestern Journal of Anthropology, 11, 345-354.
• Newman, Stanley. (1958). Zuni dictionary. Indiana University research center publications (No. 6). Bloomington: Indiana University.
• Newman, Stanley. (1964). Comparison of Zuni and California Penutian. International Journal of American Linguistics, 30, 1-13.
• Newman, Stanley. (1965). Zuni grammar. University of New Mexico publications in anthropology (No. 14). Albuquerque: University of New Mexico.
• Newman, Stanley. (1967). Zuni grammar: Alternative solutions versus weaknesses. International Journal of American Linguistics, 33, 187-192.
• Newman, Stanley. (1967). "The Zuni verb 'to be'." En J. W. Verhaar (Ed.), Foundations of language, supplemental series (Vol. 1). The Humanities Press.
• Newman, Stanley. (1996). Sketch of the Zuni language. En I. Goddard (Ed.) Handbook of North American Indians: Languages (Vol. 17, pp. 483-506). Washington: Smithsonian Institution.
• Nichols, Lynn. (1990). Direct quotation and switch reference in Zuni. En Proceedings of the Berkeley Linguistics Society (No. 16, pp. 90-100).
• Nichols, Lynn. (1993). Recovering Zuni auxiliaries and their role in event classification. Harvard Studies in Linguistics, 3, 92-108.
• Nichols, Lynn. (1998). Topics in Zuni syntax. (Doctoral dissertation, Harvard).
• Parsons, Elsie Clews. (1927). Zuñi names and naming practices. The Journal of American Folklore, 36 (140), 171-176.
• Stout, Carol. (1972). Zuni transitivity: A generative approach. (Doctoral dissertation, University of New Mexico).
• Tedlock, Dennis. (1972). Finding the center: Narrative poetry of the Zuni Indians. New York: Dial.
• Tedlock, Dennis. (1978). Coyote and Junco. En W. Bright (Ed.), Coyote stories (pp. 171-177). Chicago: The Chicago University Press.
• Tedlock, Dennis. (1983). The spoken word and the work of interpretation. Philadelphia: University of Pennsylvania.
• Tedlock, Dennis. (1999). Finding the center: The art of the Zuni storyteller (2nd ed.). Lincoln: University of Nebraska Press.
• Walker, Willard. (1964). Reference, taxonomy and inflection in Zuni. (Doctoral dissertation, Cornell University).
• Walker, Willard. (1966). Inflection and taxonomic structure in Zuni. International Journal of American Linguistics, 32 (3), 217-227.
• Walker, Willard. (1979). Zuni semantic categories. In A. Ortiz (Ed.), Handbook of North American Indians: Southwest (Vol. 9, pp. 509-513). Washington, D.C.: Government Printing Office.
• Walker, Willard. (1983). What Zuni is really like. In F. Agard, G. Kelley, A. Makkai, V. B. Makkai (Eds.), Essays in honor of Charles F. Hockett (pp. 551-562). Leiden: E. J. Brill.
• Watts, Linda. (1992). Relational terminology at Zuni Pueblo: A social semiotic case study. Tesis doctoral. Arizona State University.
• Yumitani, Yukihiro. (1987). A comparative sketch of Pueblo languages: Phonology. En Kansas working papers in linguistics (No. 12, pp. 119-139). University of Kansas.