Wikipedia

Zinismo (filosofia)

Artikulu hau zinismoaren pentsamendu eskolari buruzkoa da; gaur egungo esanahi herrikoia gaitzat duena beste hau da: «Desafekzio»

Zinismoa Antzinako Grezian K.a. V mendean agertutako filosofiaren pentsamendu-eskola bat da, zinikoek praktikatzen dutena (antzinako grezieraz, Κυνικο; latinez, Cynici). Hala ere, zinikoei "eskola" deitzeak zailtasunen bat planteatzen du hain ohikoa ez den eta hain antiteorikoa ez den talde batentzat.[1]

Herakles

Zinikoentzat, bizitzaren helburua modu bertutetsuan bizitzea da, eta horrek naturarekin bat bizitzea esan nahi du. Haien oinarrizko interesak etikoak dira, baina ulertzen dute etika bizitzeko modu gisa, azalpena behar duen doktrina gisa baino. Beraz, askesia, grekozko hitz bat, bere buruaren entrenamendua edo praktikoa esan nahi duena, funtsezkoa da. Izaki arrazionalak diren aldetik, pertsonek zoriontasuna lor dezakete entrenamendu zorrotz baten bidez eta modu naturalean biziz, aberastasun, botere eta ospe desira konbentzional guztiak baztertuz.

Lehen zinikoa Antistenes izan zen, Sokratesen ikaslea, zeinarengandik eragin nabarmena jaso zuen. Ziniko famatuena, gehienen iritziz, Diogenes Sinopekoa izan zen: haren bizitzak bere pentsamoldea islatzen duten hainbat anekdotaz ilustratzen da, hala nola upel baten barruan bizi zela edo kriseilu batez ibiltzen zela hara eta hona pertsona zuzen baten bila, inoiz aurkitu gabe[2]. Beste ziniko famatu batzuk Krates Tebaskoa eta Hiparkia haren emaztea izan ziren. Kratesek bere aberastasuna oparitu zuen Atenasen pobrezia zinikoko bizitza bat bizi ahal izateko.

Zinismoa, pixkanaka, K. a. III. mendearen ondoren gutxitu egin zen. I. mendean, Erromatar Inperioaren sorrerarekin, zinikoak eskean eta predikatzen aurki zitezkeen inperioko hiri guztietan. Bere ideia aszetiko eta erretorikoak kristautasun goiztiarrean agertu ziren. XIX. mendean, filosofia zinikoaren alderdi negatiboak azpimarratzeak zinismoaren ulermen modernoa ekarri zuen, sinesgaiztasuna giza motibo eta ekintzen zintzotasunean edo ontasunean antolatzera.

"Ziniko" izenaren jatorria aldatu

"Kynikos" izen zinikoaren jatorria, "txakur bat bezala" esan nahi duen hitz greko bat, arazotsua da. Bi istoriok azaltzen dute izenaren iturria Antistenesen irudia erabiliz (Diogenes Laerziok jatorrizko ziniko bezala identifikatzen duena), eta hirugarren azalpen batek Sinopeko Diogenesen irudia erabiltzen du.

 
Erromako Kapitolio Museoko filosofo ziniko ezezagun baten estatua

Lehenik eta behin, Antistenesek Cynosargesen irakatsi zuela esaten da, "zakur zuria", "zakur azkarra" edo "zakur haragia" esan nahiko lukeen greziar hitz bat dela. Cynosarges, Atenasko nothoiarentzat gimnasio eta tenplu bat da. "Nothoi", esklabo, atzerritar edo prostituta batengandik jaioa izateagatik atenastar hiritartasunik ez duen pertsona bat izendatzen duen termino bat da; pertsona baten gurasoak hiritarrak baziren baina ez legez ezkonduak nothoi ere izan daiteke. Lehen azalpenaren arabera, "ziniko" hitza, orduan, mugimenduaren sortzaileak irakasten zuen tokitik etorriko zen.

 
Antistenes

Bigarren eratorpen posible bat Antistenes ustezko ezizenetik dator (Haplokuan), ziuraski txakur "garbi eta sinple" bat esan nahi duen hitza, eta bere bizimoduari erreferentzia egiten dio. Antistenes, izen horretara eraman zezakeen zakartasun eta gordintasun bategatik ezaguna zen arren, eta ondorengo autoreek, kuana edo zakur bezala identifikatzen dute, bere garaikideek ez dute horrela etiketatzen.

Antistenes bere izenez lehen zinikoa izan ez bazen, orduan, izenaren jatorria Diogenes Sinoperena da, txakurraren antzeko portaeragatik ezagutzen den filosofoa. Izan ere, hitz hau irain bezala hasi zen Diogenesen bizimoduari erreferentzia eginez, bereziki bere jarduera guztiak jendaurrean egiteko duen joera.

Filosofia aldatu

Zinismoa Antzinaroko filosofia helenistikoetako bat da. Jendeari zoriona eta sufritzeko askatasuna eskaini zizkion ziurgabetasun aro batean.

Filosofia zinikoaren orientazio nagusia etika da, ez hainbeste hausnarketa intelektual gisa, baizik eta, tradizio sokratikoari jarraituz, zoriontasuna lortzea ahalbidetzen duen bizimodu baten praktika gisa. Etikaren kontzepzio zinikoa ulertzeko gauzarik garrantzitsuena da bertutea naturaren arabera bizitako bizitza dela. Naturak argien erakusten du nola bizi behar den ongi, arrazoimenak, buruaskitasunak eta askatasunak ezaugarritzen dutena. Gizarte-konbentzioek, ordea, bizitza ona oztopa dezakete askatasuna arriskuan jartzen dutenean eta naturaren eta arrazoiaren aurkako jokabide-kode bat ezartzen dutenean.

Gizarte-konbentzioak berez ez dira txarrak, baina zinikoentzat zentzugabeak eta isekagarriak dira askotan. Zinikoek iseka egiten diete Olinpiar Jokoei, tenpluak zuzentzen dituzten "lapur handiei", politikariei, baita gorteetara, modara eta otoitzetara joaten diren filosofoei ere, ospea eta zoria bezalako gauzengatik.

Zinikoek "uneko txanpona baliogabetu" esapidea sortu zuten beren zeregin filosofikoaren lelo gisa. Adierazpen hau Diogenesi ematen zaio eta ziur asko benetako gertaera batean oinarritua dago. Diogenesek berak edo bere aitak, puntzoi batekin, bere jaioterriko poliseko txanpon kopuru bat suntsitu zuten, baliogabetuz. Arrazoiak ez daude erabat argi, baina Diogenesek pasadizo hau baliatu zuen zinismoaren helburua gizartearen konbentzio eta ohitura guztiak froga honen menpe jartzea zela defendatzeko. "Uneko moneta baliogabetzeak", beraz, gizartea, bere legeak, bere sinesmen eta ohiturak zalantzan jartzea esan nahi du[3].

Bizitza etikoa eragozten duten baldintzatzaileetatik askatu ondoren bakarrik esan daiteke benetan askea dela. Zinikoen defendatzaileak aszesia (praktikoa) eskatzen du konbentzioetatik askatzeko bitarteko gisa, hau da, autosufizientzia eta naturaren arabera bizitzea sustatzen du. Aszesi horrek txirotasunean bizitzera eramaten ditu zinikoak, zailtasunak eta lana besarkatzera, eta zinikoek beren garaikideek bizitza bizitzeko duten modua askatasunez kritikatzea ahalbidetzen du. Zinikoek etengabe ahultzen dituzte atenastarren kulturaren printzipiorik sakratuenak, baina haien ordez arrazoimenarekin, naturarekin eta bertutearekin bat datozenak jartzen dituzte.

 
Diogenes Sinopekoa, Rafaelen "Atenaseko Eskola" margolanean

Bizimodu zinikoak etengabeko entrenamendua eskatzen zuen, ez soilik adimen iritzi eta inpresioen ariketan, baita entrenamendu fisiko bat ere. Horrek ez zuen esan nahi ziniko bat gizartetik erretiratu bizi behar zenik. Izan ere, zinikoek ikusleen begiradapean bizi behar zuten, eta axolagabe jokatu behar zuten haien jokabide ezohikoaren ondorioz gerta zitekeen edozein irainen aurrean. Esaten denez, zinikoek kosmopolismoaren ideia asmatu zuten: nondik zetorren galdetu ziotenean, Diogenesek "munduko hiritar bat" (kosmopolitarra) zela erantzun zuen.

Ongi bizitzea aldatu

Ongi bizitzea naturarekin bat bizitzea da. Diogenes Sinopekoak, modu irekian eta bere bizimoduarekin, konbentzio sozialak baztertu zituen, arau sozial, erlijioso eta politikoen izaera arbitrarioa eta, batzuetan, barregarria erakutsiz eta buruzagi erlijioso, politiko eta filosofikoen autoritateari desafio eginez. Ongi bizitzeari buruzko jarrera zinikoa bere garaiko filosofian, natura ("Physis") eta ohituraren ("Nomos") arteko bereizketaren esparruan, kokatzen da. Sokratesen bertutearen inguruko hausnarketa jarraituz pentsamentu eta praktika desberdinak aurkitzen ditugu: zirenaikoak, sofistak, epikureistak, estoikoak eta zinikoak. Existentziaren praktika zinikoak eskatzen zituen keinu zirikatzaileen helburua lege naturalei jarraituz bizitzeak gizarte-konbentzioen aurrean zuen nagusitasuna azpimarratzea zen.

Diogenesek bere gorputza adierazpen filosofiko eta probokazio bitarteko bezala erabiltzen du, apainduraren eta ongiaren arteko ohiko elkarketa apurtuz. Adibidez, merkatuan jan, edan eta masturbatzen da, eta barregarri uzten du gorputza errebeldea edo baldarra denean sentitzen den lotsa. Horrek ez du esan nahi, ordea, pertsona batek lotsa sentitu behar ez duenik. "Filosofo Argien bizitzak" lanean, zera dio Laerziok: "Inozo bati harpa bat fintzen begira, 'ez al zaude lotsatuta', esan zion Diogenesek, 'egur honi bat datozen soinuak emateko, zure arima zure bizitzarekin harmonizatzen ez duzun bitartean?' "Ez naiz filosofia ikasteko gai" protesta egin zuen norbaiti, Diogenesek esan zion: "Zergatik bizi, ondo bizitzea axola ez bazaizu?"

Jarrera zinikoa erlatibismoarekin identifikatzea saihestu beharko litzateke. Bizitza ona eta, beraz, zoriontasuna lortzeko, naturaren arabera nola bizi jakin behar da: bizitza sinplea, zoriaren zirkunstantzia guztietara egokitua. Bizitza hobeto bizitzeko zantzuz beteta dago, baldin eta norberak badaki nola gauzatu; baina pertsonak desbideratu egiten dira eta konbentzioak oztopatu egiten die askatasuna.

Askatasuna aldatu

 
Alexandro Handia eta Diogenes

Zinikoek askatasuna argi eta garbi pribilegiatzen dute, baina ez zentzu pertsonalean soilik, nolabaiteko askatasun negatibo gisa. Aldiz, askatasuna hiru modutan defendatzen da: eleutheria, askatasunaren askatasuna, autarkeia, autosufizientzia eta parrhēsia, adierazpen askatasuna edo zintzotasuna. Askatasunari buruzko bere ikuskerak antzinako beste eskola batzuekin partekatzen dituen alderdi batzuk ditu; arrazoiak grinen gainean gobernatzen duela dioen aginduaren ondoriozko autonomiaren nozioa pentsalari klasiko eta helenistiko ugariren etikan aurkitzen da.

Hala ere, berariaz zinikoa den askatasun zentzua parresiarena da. Bada parresiaren elementu bat, diskurtso libre gisa definitzen denean ahaztu ezin dena: hain libre eta garbi hitz egiteak dakarren arriskua. Diogenesek, bere hitz-askatasunarekin, umorearen batasuna, egia ausarta eta bizitzeko modu zinikoa bereizten duen subertsio politikoa erakusten ditu.[4] Bere bizitzako pasadizo ezagunenen artean, Alexandro Handiarekin (Diogenes Laerciok kontatua[2]) topo egin izana aipatzen da, honen arabera, Diogenes egun batez eguzkitan aurkitzen zen Alexandro hurbildu eta "eska iezadazu nahi duzuna" esan zionean, eta Sinopekoak erantzun zion: "Urrundu zaitez, eguzkia kentzen ari zara".

Antzinako filosofoek boteretsu eta politikariekin zuten harremana ohikoa izan zen. Zinikoek, ordea, kontaktu hori saihestu zuten[5]. Zinikoak autosufizientzia eta zoriontasuna lortzera bideratuta daude, eta horietako bat bera ere ez da gai behin joko politiko konbentzionalean sartuta mantentzeko. Filosofo pobretu baina bertutetsu eta buruaskiaren bizitza hobe da gorte mimatuko filosofo baten bizitza baino.

Aszesia aldatu

[Diogenesek] bi ariketa mota zeudela esan ohi zuen: hau da, gogamenarena eta gorputzarena; eta azken honek gogamenean hain inpresio azkar eta bizkorrak sortu zituela bere jardunaren unean, neurri handi batean bertutea praktikatzea erraztu baitzuen; baina bata inperfektua zela bestea gabe, ona dena praktikatzeko beharrezko osasuna eta indarra gogamenaren eta gogamenaren mende baitaude.[2]

Bizitza zinikoa bizitzeko, askatasunaz baliatzeak zekartzan zailtasun fisikoei ekin behar genien. Horrek, beraz, etengabeko prestakuntza- eta praktika-bizitza edo askesia eskatzen zuen. "Askēsis" hitzak entrenamendua esan nahi du, eta, nagusiki, Olinpiar Jokoetarako prestatzen ari ziren atletek egiten zuten gorputzaren entrenamenduaz ari zen. Hala ere, zentzu zabalago batean, adimenaren edo arimaren entrenamendua ere esan nahi zuen, ezagutzara iristeko baldintza gisa. Zinikoak arimaren onerako entrenatzen du gorputza.

Aszesi ziniko honen adibideak anitzak dira: Antistenesek lana eta zailtasunak ondasun bezala goraipatu zituen; Diogenes Sinopekoa oinutsik zebilen elurretan, estatua hotzak besarkatzen zituen eta udako harean bere pithoetan biratzen zuten; Krates bere aberastasun libratu zen ziniko bihurtzeko. Premiarik gabe bizitzeko gaitasuna askatzailea eta onuragarria da. Hala ere, ikasgai zaila da.

Kosmopolitismoa aldatu

"Nondik etorri zen galdetuta, Diogenes Sinopekoak esan zuen: 'Munduko herritarra naiz [kosmomopolitos]'"[2]

 
Atenaseko Akropolisa

Aipu honetan, Diogenesek bere jatorria adierazteko eskatzen dion galdera bati neologismo batekin erantzuten dio. Polites bat izatea polis bateko kide izatea da, gizarte espezifiko bateko kide izatea, kide izateak dakartzan onura eta konpromiso guztiekin. "Sinope" -rekin erantzuten ez duenez, Diogenesek sinopenoekin zuen eginbeharra alde batera uzten du, ezta sinopenoen laguntza jasotzeko eskubidea ere. Zinikoak, kosmosarekin bat datorrela aldarrikatzen du, bertako edozein tokitan bizi daitekeelako bizitza bertutetsu bat.[3]

Garrantzitsua da kontuan hartzea Diogenesek ez duela esaten apolisa denik, hau da, polisik gabe; kosmosari leialtasuna eskatzen dio. Zinikoek, orduan, ikuspegi berri bat ematen diote hiritartasunaren nozioari. Greziar garai klasiko eta helenistikoko gizonarentzat, hiritartasuna balio handikoa zen. Herritartasunaren murrizketek pribilegio bihurtu zuten, eta baztertze horiek zentzugabeak dira zinikoentzat. Kosmopolitismoaren pean, zinikoak gutxi batzuen afiliazio zibikoa desafiatzen du, guztiei pribilegioa irekiz. Afiliazio nazional orokorra ere baietsi zen, eta, beraz, Diogenesen erantzun kosmopolita ikuspuntu horren mugen gaitzespena ere bada.

Azkenik, kosmopolitismoak gizabanako baten betebehar politikoen kontzepzio tradizionala berrikusten du. Zinikoa, beraz, naturaren arabera bizitzeko askatzen da, eta ez poliseko lege eta konbentzioen arabera. Ohiko polisa errefusatu ez ezik, ordezkatu ere egiten da. Honek lotura etiko garrantzitsuak ditu naturarekin bat bizitzearen nozioarekin, eta fisikaren edo naturaren ulermen estoikoaren aitzindari garrantzitsu bezala ere ikus daiteke, kosmos edo unibertsoaren berdin-berdina bezala.

Zinismoaren historia aldatu

 
Diogenes eta Antistenes

Zinismoa antzinako greziar-erromatarren filosofia original eta eragingarrienetako bat izan zen. Bizimodu zinikoaren kontzepzio bereziak ospe nabarmena eman zien, ez bakarrik bere garaiko intelektualen zirkuluen artean, baita herri xumean ere, bereziki Erroma Inperialean. Gainera, filosofian berritzaileak izan ziren eta modernitateraino iristen den ondare literario bat utzi zuten[3].

Greziar eta erromatar ziniko klasikoek zoriontasuna lortzeko bidetzat hartzen zuten bertutea. Ziniko klasikoak konbentzio sozialetatik askatzen saiatu ziren, buruaskia izateko eta naturarekin bakarrik bizitzeko. Uko egin zioten bizitza guztiz bertutetsuak eta, beraz, zoriontsuak eramateko dirua, boterea eta ospea barne hartzen zituen zorionaren nozio konbentzional orori.

Antzinako zinikoek uko egiten zieten ohiko gizarte-balioei, eta kritikatu egiten zituzten sufrimendua eragiten zutela uste zuten portaera-motak, hala nola gutizia. Irakaskuntzen alderdi hori azpimarratzeak, XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mendearen hasieran, zinismoaren ulermen modernoa ekarri zuen, mespretxuzko edo arnasestuka hartutako negatibotasun-jarrera gisa, batez ere osotasunarekiko mesfidantza orokor gisa edo besteen motibo landuekiko mesfidantza orokor gisa. Zinismoaren definizio moderno horrek kontraste nabarmena egiten du pentsamendu klasikoaren eskolarekin. Peter Sloterdijk filosofoa gai honetaz arduratu da eta zinismo modernoaz eta kinismo zaharkituaz hitz egitea proposatu du[4].

Eraginak aldatu

Zenbait filosofo eta pentsalarik, pitagorikoek adibidez, bizitza xumea defendatu zuten zinikoen aurreko mendeetan. Mendearen hasieran ikusi nuen. K. a. VI mendean, Anakarsisek, siziar jakintsu batek (edo figura mitiko bat), bizitza sinplea greziar ohituren kritikekin konbinatu zuen. Beharbada garrantzizkoak ziren gimnosofista bezala ezagutzen ziren filosofo indiarren istorioak, aszetismo zorrotz bat hartu zutenak eta pitagorikoak edo Pitagoras bera harremanetan jartzera iritsi zirenak.

K. a. V. mendean, K. a. K.a. Sofistek zalantzan jarri zituzten Greziako gizartearen alderdi asko, hala nola erlijioa, zuzenbidea eta etika. Hala ere, eskola zinikoarentzat berehalako eragina Sokrates izan zen. Aszeta ez bazen ere, bertutearekiko maitasuna eta aberastasunarekiko axolagabekeria erakusten zituen, iritzi orokorrarekiko mespretxuarekin batera. Sokratesen pentsamenduaren alderdi hauek, Platonen filosofiaren zati txiki bat besterik osatzen ez zutenak, Antistenes Sokratesen beste ikasle batentzat inspirazio nagusi bihurtu ziren.

Antistenes aldatu

Zinismoaren historia, tradizionalki, Antistenesekin hasten da (K. a. 445 - K. a. 365). Platonen garaikiderik antzinakoena eta Sokratesen ikaslea zen. Bera baino 25 urte gazteagoa, Antistenes Sokratesen ikasle garrantzitsuenetako bat izan zen. Ondorengo autore klasikoek zinismoaren sortzaile bezala etiketatzeari buruz zalantza batzuk zituzten arren, bere ikuspuntu filosofikoak zinismoarekin koherenteak direla dirudi.

Diogenes Laerziok[2] Antistenesi esleitutako lanen zerrendan, hizkuntza, elkarrizketa eta literaturari buruz idatziak daude, eta, neurri askoz txikiagoan, etika edo politikari buruz. Antistenesek pobreziazko bizitza predikatu zuen:

Nahikoa dut gosea ase arte jateko, egarria ase arte edateko, ni ere mozorrotzeko, eta ateetatik kanpo, Kalias bera ere ez dago ni baino seguruago dardaraz; eta barruan nagoenean, zein alkandora behar dut nire horma biluziak baino beroagoa?

Diogenes Sinopekoa aldatu

 
Diogenes bere barrikan

Diogenes (K. a. 412 - K. a. 323) zinismoaren historia beste inork ez bezala menderatzen du. Sinopetik Atenasera joan zen, bere jaioterritik ihesi, berak edo bere aitak Sinopen txanpona baliogabetu ondoren. "Moneta baliogabetu" esamoldea lelo bihurtu zen Diogenesek balio konbentzionalei emandako arbuioa deskribatzean.

Ondorengo tradizioak Diogenes Antistenesen ikasle bihurtu zela baieztatu zuen, baina ez da ziurra elkar ezagutuko zutenik. Hala ere, Diogenesek Antistenesen irakaspenak eta bizimodu aszetiko hartu zituen, autosufizientzia (autarkeia), austeritate (askesia) eta lotsagabekeria (anaideia) bizitza baten atzetik.

Pasadizo asko daude bere muturreko aszetismoari buruz (barrika batean lo egitea), bere portaera lotsagabeari buruz (jendaurrean akasturtzea eta masturbatzea) eta gizarte konbentzionalari egiten dion kritikari buruz. Pasadizo hauetako zein diren egiazkoak jakitea ezinezkoa den arren, Diogenesen bizimodu zinikoaren kontzepzioa irudikatzen dute.

Krates Tebaskoa aldatu

Krates Tebaskoa (K. a. 365-K. a. 285) historia zinikoa menderatzen duen hirugarren figura da. Atenasen pobrezia zinikoko bizitza bizitzeko bere aberastasun handiari uko egin ziola kontatzen da. Diogenesen ikaslea izan zela esaten da, baina segurtasunez baieztatzea zaila da. Krates, modu zinikoan ezkondu zen Maroneiako Hiparkiarekin, eta, elkarrekin, eskale bezala bizi ziren Atenasko kaleetan.

Kratesen ondorengo ospea (bere bizimodu ez oso konbentzionalaz gain) Zenon Zitiokoaren maisu bihurtu zenean datza, estoizismoaren sortzailea. Estoizismo goiztiarrean aurkitzen diren ezaugarri zinikoak, Kratesen eraginari egotz dakizkioke.

Beste ziniko batzuk aldatu

Beste ziniko asko egon ziren K. a. IV. eta III. mendeetan, Onesikrito (Alexandro Handiarekin Indiara nabigatu zuena), Monimo eszeptikoa, Bion Boristenes satirikoa, Teles diatribista eta Gadararen Menipo diatribista barne. Hala ere, K. a. III. mendean estoizismoak izan zuen gorakadarekin, zinismoak gainbehera bat jasan zuen, erromatar garaian berpiztu arte iraun zuena.

Zinismoa Erromatar Inperioan aldatu

 
Erromako foroa

Zinismoaren erregistro historiko gutxi dago K. a. II. eta. I. mendeetan.

I. mendean Zinismoa bere indar guztiarekin agertu zen berriro. Erroma inperialaren gorakadak, hiru mende lehenago Filipo eta Alexandrok polisen independentzia galdu izanak bezala, hiritar askoren artean inpotentzia eta frustrazio sentsazioa eragin zezakeen, autosufizientzia eta barne zoriontasuna nabarmentzen zituen filosofia batek berriz arrakasta izatea ahalbidetu zuena. Zinikoak inperio osoan aurki zitezkeen, kale kantoietan zutik, bertuteari buruz predikatzen.

Luziano kexu agertu zen ziniko horiekiko: "hiri bakoitza etorkor horietaz beteta dagoelako, bereziki Diogenes, Antistenes eta Kratesen izenak euren mezenas bezala aipatzen dituztenekin eta Zakurraren Armadan izena ematen dutenekin"[6] . Arrangura honetan, Luzianok ziniko faltsuak salatzen ditu, ziniko ideala goraipatuz. Bereizketa honek primerazko garrantzia izan zuen erromatar zinismoa (eta estoizismoa) ulertzeko.

I. mendean zinismoaren ordezkaririk nabarmenena Demetrio izan zen, Senekak "jakinduria burutuko gizon bat" bezala goraipatu zuena. Inperioko kaleetan eskean bizi den filosofo ziniko mota bat aurkitzen dugu, zeinaren ideiak eta praktikak oihartzun handia izan zuten klase herrikoietan; eta, bestaldetik, aipatutako ziniko ideala,tradizio literario eta doxografikoan oinarritua, erromatar nobleziaren zati baten inspirazio izan zena eta estoizismoan zalantzarik gabeko eragina izan zuena.

 
Juliano enperadorea

Juliano enperadoreak ere ziniko idealaz idatzi zuen testu desberdinetan, bereziki, 362. urtean idatzitako bi diskurtsotan. Hitzaldi hauek, dirudienez, kale-filosofoen jarduerek inspiratuak izan ziren, hauen eragin subertsibo posibleak soldaduengan eta herriarengan enperadoreak ezagutzen zituelarik. "Zinikoak - damutu egiten da - gure artera etortzen dira gizarte-erakundeak irauliz, eta ez gauzen egoera hobea eta garbiagoa sartzeko, okerragoa eta ustelagoa baizik."[3]

 
Epiktetoaren Diskurtsoak

Zinismoa estoizismo modu idealizatu bat bezala ikusi zen[7], Epikteto, filosofo estoikoa, ziniko ideala hitzaldi luze batean goraipatzera eraman zuen ikuspegi bat. Epiktetoren arabera, ziniko idealak "jakin behar du Zeusen mezulari bezala bidaltzen dutela jendea gauza on eta txarrei buruz, noraezean ibili direla erakusteko"[8]. Epiktetoren arabera, garaiko ziniko asko ez ziren idealaren mailan egon: "Egungo zinikoak, mahaietan zain dauden txakurrak dira, eta ez dituzte inolaz ere antzinako zinikoak imitatzen, haizea haustean izan ezik".[8]

Estoizismoak ez bezala, II. mendearen ondoren filosofia independente bezala gainbehera egin zuena, zinismoak, dirudienez, aurrera egin zuen IV. mendean. Historia klasikoan azken zinikoa Emesako Salustio da, V. mendearen amaieran.

Zinismoaren ondarea aldatu

Zinismoaren lehen eragina eta eragin zuzenena estoizismoaren sorreran dago. Estoizismoaren printzipio primarioak zinismotik azaleratzen direla esan daiteke, edo, gutxienez, zinismoarekin etengabeko elkarrizketan.

Etikaren nagusitasuna, bertutearen nahikotasuna zorionerako, kanpoko arazoekiko axolagabekeria lantzea, bertutearen definizioa naturarekin bat bizitzea bezala, eta aszesiari ematen zaion garrantzia, zinikoen eta estoikoen arteko eremu partekatua markatzen duena. Izan ere, zenbait pentsalari estoikok Sinopeko Diogenes deritzenak aipatzen dituztenean, euren artean dago. Epictetok, bereziki, jarrera zinikoaren alde egin du, baina enpresa horren zailtasunaz ohartarazi du[8].

Filosofia politikoan zinikoak anarkismoaren inspiratzailetzat har daitezke. Gizakiak arrazionalak direnez eta naturak gidatzeko gai direnez, ondoriozta daiteke gizakiek ez dutela lege-kodeen edo afiliazio politikoen behar handirik. Izan ere, elkarte politikoek batzuetan eskatzen dute biziotsua izatea polisaren onerako. Diogenesen kosmopolitismoak, orduan, giza afiliazioak, Estatu bakar baten afiliazioaren ordez, gizateriari izan behar diola iradokitzen du.

Zinismoaren praktika aszetiko asko lehen kristauek hartuak izan zitezkeen. Gainera, kristauek zinikoen metodo erretoriko berberak erabili zituzten maiz. Ziniko batzuk martirizatu egin zituzten agintarien aurka hitz egiteagatik. Peregrinus Proteus zinikoa, denbora batez, kristau bezala bizi izan zen zinismora bihurtu aurretik, IV. mendean, Maximo Alexandriakoa, kristaua izan arren, ziniko ere deitua izan zen bere bizimodu aszetikoa zela eta. Kristautasunaren ordena aszikoak zinikoekin ere lotura zuzena zuten, antzinako elizako monje eskale alderraietan ikus daitekeen bezala, kanpoko itxuran eta bere praktika askotan, aurreko garai bateko zinikoetatik gutxi ezberdintzen zirenak.

Zinismoaren eragina pentsamendu kristauan, Erdi Arokoan eta Errenazimenduan ere sentitzen da, baina modu berezi batean. Autore kristauek, adibidez, zinikoak beren autodiziplinagatik, independentziagatik eta eskeko bizimoduagatik goraipatzen dituzte, baina praktika zinikoaren edo hitz egiteko askatasunaren alderdi lotsagabeak gaitzesten dituzte.

Azkenik, zinikoaren eragin literario[3] eta filosofikoa testu desberdinetan topa daiteke. Satira menipearretan, bereziki, estilo zinikoa garatua izan zen, eta Diogenes Sinoperena bereziki pertsonaia bezala agertzen da testuinguru literario eta filosofikoetan; Dantek, adibidez, Diogenes beste filosofo bertutetsu baina pagano batzuekin infernuko lehen mailan kokatzen du eta Nietzschek Diogenes eta jarrera zinikoa goraipatzen ditu.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «Cynics | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  2. ↑ a b c d e «Diogenes Laertius: Life of Diogenes, from Lives of the Philosophers, translated by C.D. Yonge» web.archive.org 2007-10-21 (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  3. ↑ a b c d e Bracht Branham, R., Goulet-Cazé, M.-O., (Eds.). (2000). Los Cínicos. Seix Barral ISBN 84-322-1600-3..
  4. ↑ a b Sloterdijk, Peter. (2003). Crítica de la razón cínica. Siruela ISBN 84-7844-659-1..
  5. ↑ Diogenes eta Cratesen kasuan, batez ere. Beste filosofo ziniko batzuk botere eta bere garaiko politikorekin izan zituzten harremanak .
  6. ↑ «Works of Lucian, Vol. IV: The Runaways» www.sacred-texts.com (Noiz kontsultatua: 2020-04-21).
  7. ↑ (Ingelesez) «Stoicism and Cynicism: Lessons, Similarities and Differences» Daily Stoic 2018-01-09 (Noiz kontsultatua: 2020-04-21).
  8. ↑ a b c «Epictetus, Discourses, book 0, Arrian to Lucius Gellius, with wishes for his happiness.» www.perseus.tufts.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-21).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zinismo_(filosofia)&oldid=8588958"(e)tik eskuratuta