Wikipedia

Zhu Xi

Zhu Xi ((txineraz: 朱熹) (Fujian, Txina, 1130eko urriaren 18a - 1200eko apirilaren 23a) Song dinastiaren garaiko txinatar filosofoa izan zen. Gaztetan, taoismoaren eta budismoaren eragin handia jaso zuen, baina berehala konfuzianismora aldatu zen. Txinako historia bat idatzi zuen.[1] Song dinastiako txinatar kaligrafo, historialari, filosofo, politikari eta idazlea izan zen. Neokonfuzionismoaren garapenean, eragin handia izan zuen, eta txinatar filosofiari ekarpen garrantzitsuak egin zizkion, txinatar mundu-ikuskera ere aldatuz. Txinako filosofiari egindako ekarpenak, Lau Liburuei buruzko edizioa, iruzkinak barne, geroago Txina inperialeko funtzio publikoko azterketaren curriculuma osatu zutenak 1313tik 1905era bitartean; eta gauzak ikertzeko (géwù 格物) prozesuan jarritako garrantzia, eta baita bere meditazioak auto-hazkuntzarako metodo gisa, funtsean txinatarren mundu ikuskera moldatu zuten ondorengoentzat.

Zhu Xi

Bizitza
JaiotzaYouxi County (en) Itzuli, 1130eko urriaren 18a
HerrialdeaSong dinastia
Heriotza1200ko apirilaren 23a (69 urte)
Hobiratze lekuaZhu Xi's tomb (en) Itzuli
Familia
AitaZhu Song
AmaZhu Shi
Ezkontidea(k)Liu Shi (en) Itzuli
Seme-alabak
Hezkuntza
Hezkuntza-mailajinshi (en) Itzuli
Hizkuntzaktxinera
Jarduerak
Jarduerakpoeta, idazlea, filosofoa, historialaria eta musikagilea
Lan nabarmenak
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaKonfuzianismoa

Bere aurreko klasikoen, iruzkinen, historiaren eta bestelako idazlanen ezagutza zabala zuen jakintsua izan zen. Bere bizitzan zehar, gobernuko funtzionario gisa aritu zen hainbat aldiz[2], nahiz eta kargu publikoak saihestu zituen bere heldu bizitza osoan[3]. Ia ehun liburu idatzi, bildu eta editatu zituen, eta, beste dozenaka jakintsurekin, harremanak izan zituen. Irakasle lanetan aritu zen ikasle taldeetan, eta haietako askok berarekin ikasten jarraitu zuten urtetan. Cheng Yi eta Cheng Hao anaien irakaspenetan oinarritzen zen; Zhang Zai eta Zhou Dunyiren lanak komentatu zituen, besteak beste[4], eta printzipio arrazionalari (lǐ 理) eta bizi-indarrari (qì 氣) buruzko teoria metafisikoak garatu zituen. Bere jarraitzaileek hark idatzitako milaka elkarrizketa grabatu zituzten.

Biografia aldatu

 
Zhu Xiren estatua Orein Zuriaren Haitzuloaren Akademian, Lu mendian.

Zhu Xi-ren familiak Wuyuan konderrian (Huizhou) (egungo Jiangxi probintzian) du jatorria Zhu Xi Fujianen jaio zen, non bere aita subprefeturako aguazil gisa lan egiten zuen. Bere aita kargu uztera behartu zuten 1140an Jurchen jendearekin gobernuak egindako baretze politikaren aurka zegoelako, Zhu Xi-k bere aitaren argibideak jaso zituen etxean. Anekdota ugarik egiaztatzen dute bere adinerako haur oso aurreratua zela. Diote bost urterekin zerutik harago zer zegoen galdetzera ausartu zela eta zortzi urterekin Pietate Filialaren Klasikoaren (Xiaojing) esanahia ulertu zuela. Gaztetan, Mentzioren proposamenak (pertsona guztiak jakintsu bihur zitezkeela) inspiratu zuen[5]. 1143an, aita hil ondoren, bere aitaren lagun ziren Hu Xian, Liu Zihui eta Liu Mianzhirekin ikasi zuen. 1148an, 19 urte zituela, Zhu Xik azterketa inperiala gainditu zuen, eta mediku (jinshi 進士) egin zen, gorenetako gradu bat.

Administrazioan lan egin zuen bigarren mailako zereginetan.[6] Hasieran budismoaren jarraitzailea izan zen, baina gero neokonfuzianismoari lotu zitzaion bete-betean. Jakintza handikoa zen, neokonfuzianismoa predikatzen ibili zen batetik bestera eta jarraitzaile asko izan zituen. Azken urteetan, azpijokoa egotzi zioten, eta administrazioan zituen karguetatik bota zuten. Haren idatziak Txu Tzu Txunan-xu (Idazlan osoak) liburuan bildu ziren. Neokonfuzianismoaren filosoforik garrantzitsuenetakoa izan zen.

Zhu Xiren lehen kargu ofiziala Tong'an suprefeturako (同安縣主簿) erregistratzailearena izan zen, 1153tik 1156ra. 1153tik, Li Tong-ekin ikasten hasi zen, Cheng Hao eta Cheng Yi-ren tradizio neokonfuziarrari jarraituz, eta, 1160an, haien ikasle bihurtu zen formalki. Urte horiek emankorrak izan ziren pentsaera eta jakintza aldetik, adibide gisa 1175ean Lu Jiuyuan-ekin izan zuen eztabaida filosofikoa jarriz, non hark barnetasunaren balioa eta erantzunen bilaketa bakartia defendatzen zuen bitartean Zhu Xi ikerketaren eta azterketaren balioan zentratu baitzen, giza hazkuntzaren zutabe gisa, bi eskola neokonfuziar nagusien pentsamoldeak osatuz[7].

1179an, 1156az geroztik kargu ofizialetan ez aritu ondoren, Zhu Xi Nankang barruti militarreko (南康軍) prefeta izendatu zuten, eta, bertan, Orein Zuriaren Haitzuloaren Akademia berpiztu zuen[8], nahiz eta hiru urte geroago mailaz jaitsi zuten eragin handiko funtzionario batzuen ustelkeria eta gaitasun ezari eraso egiteagatik. Horren ondoren, hainbat aldiz zeregin baterako izendatu, eta, gero, bere eginkizunetatik mailaz jaitsi zuten. Azken izendapenetik kendu zutenean, delitu ugari leporatu, eta exekuzioa eskatu zuten. Oposizio horren zati handi bat Han Tuozhou lehen ministroak zuzendu zuen, Zhuren arerio politikoa zena[9][10]. Nahiz eta bere irakaspenak gobernuko ordezkariek gogor eraso, ia mila pertsona joan ziren haren hiletara[11]. Han Tuozhou lehen ministro izan zenaren heriotzaren ondoren, Zhuren ondorengo Zhen Dexiu-k, Wei Liaoweng-ekin batera, Zhuren neokonfuzianismoaren adar filosofia nagusi bihurtu zuen Song dinastiako gortean[12][13].

1208an, hil eta zortzi urtera, Song dinastiako Ningzong enperadoreak birgaitu zuen Zhu Xi, eta hil osteko Wen Gong (文公) (kulturako zaldun agurgarria) izenarekin omendu zuen[14]. 1228 inguruan, Song dianastiako Lizong enperadoreak hil osteko Hui-ko duke (徽國公) noblezia tituluarekin omendu zuen[14].​ 1241ean, Zhu Xi-ren memoria-taula bat jarri zuten Qufuko Konfuzioren tenpluan[15], eta horrela, Konfuzioren santutasunera igo zen. Gaur egun, Zhu Xi konfuzianismoaren hamabi filosofoetako bat (十二哲) gisa omentzen da[16]. Sinologo modernoek eta txinatar jendeak, maiz, bere izen ezagunaren ordez, Zhu Wen Gong (朱文公) izena ematen diote.​

Irakaspenak aldatu

Lau Liburuak aldatu

 
1194ko Zhu Xiren gutun bat, menpeko funtzionario bati tokiko gobernuaren gaiei buruz Tanzhouko administratzaile kargua utzi ondoren eta gorte inperialeko maisu kargua berriro hartzeko.

Song dinastiaren garaian, Zhu Xiren irakaspenak ez-ortodoxotzat hartzen ziren. Beste neokonfuziar batzuei jarraituz I Ching-en zentratu beharrean, funtzionario akademiko gaien oinarrizko curriculumtzat Lau Liburuak azpimarratzea aukeratu zuen: Ikaskuntza Handia, Erdiko Doktrina, Konfuzioren Analektak eta Mentzio. Klasiko horiek guztientzat bere garaian aintzatetsi ez ziren oso iruzkin zabalak idatzi zituen; hala ere, geroago, iruzkin estandar gisa onartu ziren. Lau liburuak 1905era arte funtzionariotza azterketetarako oinarri izan ziren[17], eta, klasikoen hezkuntza, askotan, Zhu Xiren iruzkinekin hasten zen haiek ongi ulertzeko oinarri[18].

Zhu Xiren konfuziar curriculumaren ikuspegi berriaren iturriak Cheng anaien hainbat lanetan aurkitu dituzte. Zhu Xik «Cheng anaien irakaspenak kodifikatu eta bere programa filosofiko propioan birformulatu zituen filologiatik filosofiara» pasatuz[19].

Bizi-indar, hasiera eta azken gorena aldatu

Zhu Xik gauza guztiak errealitatearen bi alderdi unibertsalen batasunetik jaiotzen diren asmoari eutsi zion: qì (气), batzuetan, bizi-indar (edo fisikoa, material) gisa itzulia; eta li (理), sarri, hasiera (edo lege) arrazional gisa itzulia. Li-aren iturri eta batura Taijia (太极, T'ai Chi) da, hau da, Fundazio Gorena[20]. Qì-aren iturburua ez zuen Zhu Xik hain argi ezarri; horrek agintari batzuek eraman ditu monista metafisikoa eta beste batzuek dualista metafisikoa zela eustera[21].

Zhu Xiren teoriaren arabera, objektu fisiko bakoitzak eta pertsona bakoitzak bere lia dauka eta, beraz, bere muin metafisikoan kontaktua du Taijirekin. Giza arima, gogamena edo espiritua izenez ezagutzen dena, Taiji edo sormen-printzipio gorena gisa ulertzen da, pertsona batean bere bidea egiten duen heinean[20].

Qì eta li elkarrekin funtzionatzen dute, elkarren mendekotasunean. Elkarrekin erlazionatuta daude unibertsoko izaki guztietan. Bi alderdi horiek entitate garrantzitsuen sorreran agertzen dira[21]. Haren jarduera handitzen denean (bizkorra edo hedakorra), yang energia modua da. Haren jarduera gutxitzen doanean (motela edo uzkurkorra), berriz, yin energia modua da. Yang eta yin faseek etengabe elkar eragiten dute, bakoitzak bestearen gaineko nagusitasuna irabazi eta galduz. Hazkunde eta gainbehera prozesuan, oinarrizko bibrazio horien txandakatzean, bost elementu deritzonak (sua, ura, egurra, metala eta lurra) eboluzionatzen dute. Zhu Xik dio Lia zerua eta lurra baino lehen existitu zela[20].

Li eta qìri dagokionez, Zhu Xiren sistemak 理 li (printzipioa) eta 事 shi (gaiak) ideia budisten antza handia du, nahiz eta Zhu Xi eta bere jarraitzaileek irmoki argudiatu ez zituztela ideia budistak kopiatzen. Haien ordez I Chingen askoz lehenago zeuden kontzeptuak erabiltzen zituztela esan zuten.

Zhu Xik eztabaidatu zuen Gorenaren Oinarriaren kontzeptua Taoismoaren printzipioarekin bateragarria zela, baina Taijiri buruz zuen kontzeptua Taoren ulermena ezberdina zen Taoismoak zuenarekin. Taiji zerbait berria agertzea eragiten duen printzipio bereizgarria den tokian, Tao geldi eta isilik dago, gauza guztiak berdintasunera eta bereizgarritasunera murrizteko. Ez estatikoa ez hutsa baizik dinamikoa den harmonia zentral bat dagoela argudiatu zuen, eta Gorenaren Oinarria etengabeko sormen-jardueran dagoela.

Bihotza eta gogoa aldatu

Gogoaren argitasuna eta bihotzaren garbitasuna Konfuziar filosofiaren idealak dira. Beheragoko poeman, 1 Irakurketari buruzko gogoetak, Zhu Xik kontzeptu hori ilustratzen du adimena ispilu batekin alderatuz, behar den arte estalita uzten dena, inguratzen duen mundua besterik gabe islatzen duena, taok sinbolizatzen duen ur korronteez garbi mantentzen dena. Txineraz, adimena, batzuetan, «putzu karratu» izena hartzen zuen, hau da, poemaren hasieran aipatzen den terminoaren itzulpen literala.

半畝方塘一鑑開 Urmael karratu txiki batek ispilu bat bezain polit distiratzen du
天光雲影共徘徊 Bertan argiak dir-dir egiten du, hodeiaren isla flotatzen du.
問渠那得清如許 Nola dituen hain ur garbiak Galdetzen badiogu,
為有源頭活水來 bere korrontea iturri agor-ezin batetik datorrela erantzungo du.

Ezagutza eta ekintza aldatu

Zhu Xiren epistemologiaren arabera, ezagutza eta ekintza benetan adimen handiko jardueraren osagai zatiezinak ziren. Ezagutzaren lehentasuna (ekintza adimentsuak aurreikuspena eskatzen baitu) eta ekintzaren garrantzia (efektu nabaria sortzen baitu) bereizten bazuen ere, Zhu Xik esan zuen: «Ezagutzak eta ekintzak elkarren beharra dute beti. Begiak izan arren hankarik gabe ibili ezin den eta hankak izan arren begirik gabe ikusten ez duen pertsona baten modukoa da. Ordenari dagokionez, ezagutza da lehena, eta garrantziari dagokionez, ekintza da garrantzitsuagoa»[22].

Gauzen ikerketa aldatu

Zhu Xik gauzen ikerketa (格物致知 gewu zhizhi) defendatu zuen. Nola ikertu eta zer diren gauza horiek eztabaida askoren iturri da. Zhu Xirentzat gauzak printzipio moralak dira, eta ikerketak liburuetan zein gaietan denari arreta jartzea dakar[22], «printzipio moralak nahiko agor-ezinak direlako»[23].

Erlijioa aldatu

Zhu Xik espiritu, mamu, igarkizun eta bedeinkapenen existentzian sinesten zuen[24].

Gogartea aldatu

Zhu Xik jingzuo izeneko eguneroko gogarte modu bat praktikatzen zuen, dhyana edo chan ding (ch'an-ting) budistaren antzekoa baina ez berdina. Haren gogarteak ez zuen pentsamendu guztiak uztea behar, budismoaren forma batzuetan bezala; aitzitik, nortasunaren hainbat alderdi orekatzen laguntzen zuen, eta pentsamendua eta kontzentrazioa bideratzeko aukera ematen, eta introspekzio lasai batek ezaugarritzen zuen.

Bere gogarte forma konfuziarra zen, morala jorratzen zuen zentzuan. Bere gogartea unibertsoarekin bat egiten eta arrazoitzen saiatu zen. Gogarte mota horrek gizadia hurbildu eta harmonian jartzen zuela uste zuen.

Irakasteaz, ikasteaz eta akademia bat sortzeaz aldatu

Inprimatzeko teknika modernoak eta argitaratutako liburuen ugaritzea deitoratu zuen. Horrek, bere esanetan, ikasleak liburuak gutxiago estimatzea zekarren, eta haietan zentratzen ziren lehen baino liburu gehiago zeudelako irakurtzeko. Horregatik, ikasleek nola ikasi eta irakurri behar zuten birdefinitzen saiatu zen. Izan ere, Txinako tokiko eskolez etsita, bere akademia sortu zuen, Orein Zuriaren Haitzuloaren Akademia, ikasleei zuzen eta behar bezala irakasteko.

Eragin taoista eta budista Zhu Xinengan aldatu

Zhu Xik taoismoaren eta budismoaren hainbat kontzepturen interpretazio ortodoxoa izango zena idatzi zuen. Pentsamendu-sistema lehiakor horietatik ideia batzuk bereganatu zituela zirudien arren, lehenago neokonfuziarrek ez bezala, laborantza moral aktiboaren doktrina konfuziarrari eutsi zion[25]. Bazioen printzipio budistek jatorrizko gogoa iluntzen eta engainatzen zutela, giza harremanak suntsitzeaz gain[26].

Ondarea aldatu

 
Zhu Xi Oroitzapenezko Tenplua, antzinako Huishan hirian, Wuxi.

1313tik 1905era, Zhu Xiken Lau Liburuei buruzko iruzkinak Txinako funtzionario publikoen azterketen oinarri izan ziren[17]. Bere irakaspenak oinarrizkoak izango ziren, hala nola Wang Fuzhi neokonfuziarrengan, nahiz eta bi mende eta erdi geroago disidenteak agertuko ziren, esaterako, Wang Yangming eta Gogoaren Eskola.

Haren filosofiak 1917ko iraultza intelektualetik bizirik atera zuen, eta, geroago, Feng Yu-lanek li, qi eta taijiren kontzepzioa teoria metafisiko berri batean interpretatuko zuen. Japonian ere, eragin handia izan zuen haren doktrinak, zeinaren eskola Shushigaku (朱子学, «Zhu maisuaren eskola») izenez ezagutzen zen; Tokugawa garaian garatu zen[27], eta, Korean, Jujahak (주자학, Zhu Xiren ikasketak) izenez ezaguna, non ortodoxia bihurtu zen jakintsuengan, hala nola Yi Hwang, ekarpenei esker.

Life aldizkariak azken milurtekoko berrogeita bosgarren pertsona garrantzitsuentzat sailkatu zuen Zhu Xi[28][29].

Zhu Xiren ondorengoek, baita Konfuzioren eta beste konfuziar aipagarrienek ere, Wujing Boshi-ren herentziazko titulua zuten[30][31], horrek bost klasikoetako jakintsu edo doktore (PhD) esan nahi du, eta, mandarineran, sistemako 8. mailaz gozatzen zuen[32].

Kaligrafia aldatu

Zhu Xik, oso gaztetatik, bere aitaren eta garaiko hainbat kaligrafo handiren irakaspenak jarraitu zituen kaligrafiaren praktikan. Hasieran, Cao Cao-ren estiloa ikasi zuen, baina, gero, Zhong Yao-ren idazpen arruntean eta Yan Zhenqing-en idazpen etzanean espezializatu zen, nahiz munduari utzitako bere eskuizkribuak zatikatuak eta osatu gabeak diren eta bere lan gehienak galdu diren. Gainera, filosofiaren arloan zuen ospea hain zen handia, ezen kaligrafian zuen distira ere eklipsatu zen. Idazketan, trebea zen, bai arruntean, bai etzanean ere, batez ere karaktere handietan, baina gaur egungo lanak idazpen arruntean idatzitako ohar laburrez osatuta daude batez ere, eta oso gutxitan karaktere handietan. Bere eskuizkribuak Nanjing Museoan, Pekingo Jauregi Museoan, Liaoning Probintzia Museoan, Taipei Jauregi Museoan eta Tokioko Museo Nazionalean (Japonia) biltzen dira. Pieza batzuk Txinako eta atzerriako bilduma pribatuetan daude. Lastozko sabaia duen txabolaren eskua paper biribilkatua, Zhu Xiren maisulanetako bat idazkera etzanean, atzerriko bilduma pribatu batean dago.

Lastozko sabaia duen txabolaren eskua ezin hobeto definitutako hiru zatiz osatuta dago:

  1. Izenburua
  2. Zhu Xiren 102 karaktere idazkera etzan arruntean
  3. Song dinastiako Wen Tianxiang (1236~1283), eta Ming dinastiako Fang Xiaoru (1375~1402), Zhu Yunming (1460-1526), ​​Tang Yin (1470~1523) eta Hai Rui (1514~158)-ren jarrerak.

Kaligrafiaren estiloa aldatu

Zhu Xiren kaligrafia Han eta Wei dinastien estiloa hartzeagatik izan zen txalotua. Erdiko puntuan zen trebea, eta bere pintzelkadak leunak eta biribilak dira, irmoak baina arinak mugimenduetan, arinkeria eta bapateko arrastorik gabe. Izan ere, bere kaligrafiak egonkortasuna eta dotorezia ditu eraikuntzan, etengabeko energia jarioarekin. Handinahi edo berariazko izaten saiatu gabe, idatzizko bere pertsonaiak orekatuak, naturalak eta ez-konbentzionalak dira. Konfuzianismoaren filosofiako patriarka zenez, ulergarria da bere ikasketak bere idazlan guztiak baliatzea arau tradizionalenganako errespetu guztiekin. Hitz bakoitzaren arauak errespetatu behar zirela esaten bazuen ere, tolerantziarako, aniztasunerako eta naturaltasunerako lekua utzi behar zela esaten zuen. Alegia, kaligrafiak arauak errespetatu behar zituen, eta, aldi berean, horiei lotu ez naturaltasunaren kalitatea adierazteko. Ez da harritzekoa bere kaligrafia mendeetan zehar oso estimatua izatea pertsonaia handiengatik, hala nola:

Ming dinastiako Tao Chung Yi (1329～1412 gutxi gorabehera):

« Zhu maisuak irakaspen ortodoxoa heredatu eta jakintsuen erreinura hedatu zuen, eta, hala ere, idazkera arrunta eta etzana ere menperatzen zituen, karaktere handietan batez ere. Bere pintzel lana ondo egina eta dotorea zen. Bere eskuizkribuak, zatituak edo isolatuak izan arren, oso bilatuak eta altxorrak ziren. »

Ming dinastiako Wang Sai Ching (1526-1590):

« Bere kaligrafiaren pintzelkadak azkarrak ziren, formaltasunik lortzen saiatu gabe, baina bere trazu eta puntu bat ere ez zen kaligrafiaren arauetatik aldentzen. »

Song dinastiako Wen Tianxiang-ek Zhu Xiren Lastozko sabaia duen txabolaren eskua biribilkatuaren bere epilogoan:

« Zhu maisua leial, kultu eta jakintsu handia izan zen aroetan zehar. Kaligrafian, bikaina zen, nahiz eta bere bizitzan ez zuen asko idatzi, eta, beraz, gutxitan ikusi ziren geroko garaietan. Biribilkatu hori Wong Sze Ma-k bildu zuen denbora luzez, eta duela gutxi agertu zen. Behin, ikusteko aukera izan nuen, eta, orain arte sakon aztertzen saiatu ez izanaz damutu arren, nire lagunaren ikasgelan berriro ikusteko zoria izan nuen. Horrek frogatu zuen Zhu maisuaren eskuizkribuak ikustera zuzenduta nagoela. Beraz, nire asmoarekin, hitzaurre hori idatzi dut. »

Ming dinastiako Hai Rui Zhu Xiren Lastozko sabaia duen txabolaren eskua biribilkatuaren bere epilogoan:

« Idazlanak erakargarriak, delikatuak, dotoreak eta nabarmenak dira. Benetan, halako kaligrafia zatia naturaren miraria da. »

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ http://www1.euskadi.net/harluxet/
  2. ↑ Ebrey, Patricia Buckley. (1993). Chinese civilization : a sourcebook. New York : Free Press ISBN 978-0-02-908752-7. (Noiz kontsultatua: 2024-02-22).
  3. ↑ (Ingelesez) Confucius; Slingerland, Edward. (2006-09-08). The Essential Analects: Selected Passages with Traditional Commentary. Hackett Publishing Company ISBN 978-1-60384-346-1. (Noiz kontsultatua: 2024-02-22).
  4. ↑ Yao 2001, 139 orr. .
  5. ↑ Thompson, Kirill. (2017). Zalta, Edward N. ed. «Zhu Xi» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-02-22).
  6. ↑ Ebrey, Patricia Buckley (1993). Chinese civilization: a sourcebook (2. edizio). New York: The Free Press. 172.or. ISBN 002908752X. OCLC 27226697[1]
  7. ↑ Ames, Roger T. «Zhu Xi». Britannica (ingelesez). Consultado el 23 de junio de 2021
  8. ↑ Gardner 1990, 3-6 orr. .
  9. ↑ «The Relationship Between Zhen Dexiu and Neo-Confucianism:under the Background of an Imperial Edict Drafter--《Journal of Peking University(Philosophy and Social Sciences)》2016年05期» web.archive.org 2018-06-15 (Noiz kontsultatua: 2024-02-23).
  10. ↑ (Ingelesez) Taylor, Rodney Leon; Choy, Howard Yuen Fung. (2005). The Illustrated Encyclopedia of Confucianism: A-M. The Rosen Publishing Group ISBN 978-0-8239-4080-6. (Noiz kontsultatua: 2024-02-23).
  11. ↑ Chan 1963, 588 orr. .
  12. ↑ (Ingelesez) Birge, Bettine. (2002-01-07). Women, Property, and Confucian Reaction in Sung and Yüan China (960–1368). Cambridge University Press ISBN 978-1-139-43107-1. (Noiz kontsultatua: 2024-02-23).
  13. ↑ «Wen zhang zheng zong. Juan di si, juan di shi, juan di shi san, juan di shi wu» Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA (Noiz kontsultatua: 2024-02-23).
  14. ↑ a b Chan 1989, 34 orr. .
  15. ↑ Gardner 1990, 9 orr. .
  16. ↑ «World Architecture Images- Beijing- Confucius Temple» web.archive.org 2012-07-08 (Noiz kontsultatua: 2024-02-23).
  17. ↑ a b Chan 1963, 589 orr. .
  18. ↑ Red Pine (2003). Poems of the Masters (en inglés). Port Townsend: Copper Canyon Press. p. 164. ISBN 978-1-55-659195-2
  19. ↑ Lianbin Dai, «From Philology to Philosophy: Zhu Xi (1130–1200) as a Reader-Annotator.» En Canonical Texts and Scholarly Practices: A Global Comparative Approach, editado por Anthony Grafton y Glenn W. Most, Cambridge: Cambridge University Press, 2016, 136–163 (136)
  20. ↑ a b c Yao 2001, 140 orr. .
  21. ↑ a b Yao 2001, 141 orr. .
  22. ↑ a b Chan 1963, 609 orr. .
  23. ↑ Chan 1963, 610 orr. .
  24. ↑ «Neo-Confucian Spirituality» www2.kenyon.edu (Noiz kontsultatua: 2024-02-24).
  25. ↑ Chan 1963, 653 orr. .
  26. ↑ Chan 1963, 647 orr. .
  27. ↑ (Ingelesez) «Shushigaku | Japanese philosophy | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-24).
  28. ↑ Friedman, Robert, ed. (1998). The Life Millennium: The 100 Most Important Events and People of the Past 1000 Years (en inglés). Boston: Bulfinch Press. ISBN 978-0-82-122557-8
  29. ↑ «Top 100 People of the Millenium». Scott's Little Corner of the Web (ingelesez). Consultado el 20 de junio de 2021
  30. ↑ (Ingelesez) Brunnert, H. S.; Hagelstrom, V. V.. (2013-04-15). Present Day Political Organization of China. Routledge ISBN 978-1-135-79795-9. (Noiz kontsultatua: 2024-02-24).
  31. ↑ (Ingelesez) Ong, Chang Woei. (2008). Men of Letters Within the Passes: Guanzhong Literati in Chinese History, 907-1911. Harvard University Asia Center ISBN 978-0-674-03170-8. (Noiz kontsultatua: 2024-02-24).
  32. ↑ Hucker, Charles O. (2008). A Dictionary of Official Titles in Imperial China (en inglés). Peking University Press. p. 569. ISBN 978-7-30-113487-0

Bibliografía aldatu

  • (Ingelesez) Chan, Wing-tsit. (1963). A Source Book in Chinese Philosophy. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press ISBN 978-0-69-101964-2..
  • (Ingelesez) Chan, Wing-tsit. (1987). Chu Hsi: Life and Thought. Nueva York: St. Martin's ISBN 978-0-31-213470-9..
  • (Ingelesez) Chan, Wing-tsit. (1989). Chu Hsi: New Studies. Honolulu: University of Hawaii Press ISBN 978-0-82-481201-0..
  • Gardner, Daniel K.. (1990). Learning to be a sage: selections from the Conversations of Master Chu, arranged topically. Berkeley: University of California Press ISBN 978-0-52-090904-5..
  • Yao, Xinzhong. (2001). El confucianismo. Madrid: Cambridge University Press ISBN 978-8-48-323133-3..
  • J. Percy Bruce. Chu Hsi and His Masters, Probsthain & Co., London, 1922.
  • Daniel K. Gardner. Learning To Be a Sage, University of California Press, Berkeley, 1990. ISBN 0-520-06525-5.
  • Bruce E. Carpenter. 'Chu Hsi and the Art of Reading' in Tezukayama University Review (Tezukayama daigaku ronshū), Nara, Japan, no. 15, 1977, pp. 13–18. ISSN 0385-7743
  • Wing-tsit Chan, Chu Hsi: Life and Thought (1987). ISBN 0-312-13470-3.
  • Wing-tsit Chan, Chu Hsi: New Studies. University of Hawaii Press: 1989. ISBN 978-0-8248-1201-0
  • Gedalecia, D (1974). "Excursion Into Substance and Function." Philosophy East and West. vol. 4, 443-451.
  • Hoyt Cleveland Tillman, Utilitarian Confucianism: Ch‘en Liang's Challenge to Chu Hsi (1982)
  • Wm. Theodore de Bary, Neo-Confucian Orthodoxy and the Learning of the Mind-and-Heart (1981), on the development of Zhu Xi's thought after his death
  • Wing-tsit Chan (ed.), Chu Hsi and Neo-Confucianism (1986), a set of conference papers
  • Donald J. Munro, Images of Human Nature: A Sung Portrait (1988), an analysis of the concept of human nature in Zhu Xi's thought
  • Joseph A. Adler, Reconstructing the Confucian Dao: Zhu Xi's Appropriation of Zhou Dunyi (2014), a study of how and why Zhu Xi chose Zhou Dunyi to be the first true Confucian Sage since Mencius
  • Lianbin Dai, “From Philology to Philosophy: Zhu Xi (1130–1200) as a Reader-Annotator” (2016). In Canonical Texts and Scholarly Practices: A Global Comparative Approach, edited by Anthony Grafton and Glenn W. Most, Cambridge: Cambridge University Press, 2016, 136–163, on Zhu Xi within the context and development of neo-Confucianism

Itzulpenak aldatu

Itzulpen guztiak zatiak dira, bestela adierazi ezean.

  • McClatchie, Thomas. (1874). Confucian Cosmogony: A Translation of Section Forty-nine of the Complete Works of the Philosopher Choo-Foo-Tze. Shanghai: American Presbyterian Mission.
  • Bruce, J. Percy. (1922). The philosophy of human nature. London: Probsthain.
  • Wing-tsit Chan (1963), A Source Book in Chinese Philosophy. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • Gardner, Daniel (1986). Chu Hsi and Ta-hsueh: Neo-Confucian Reflection on the Confucian Canon. Cambridge: Harvard UP.
  • Chan, Wing-tsit. (1967). Reflections On Things at Hand. New York: Columbia University Press.
    • 近思錄 (Azken Pentsamenduak)en itzulpen osoa.
  • Gardner, Daniel K.. (1990). Learning to be a sage: selections from the Conversations of Master Chu, arranged topically. Berkeley: U. California Press ISBN 0520909046..
  • Wittenborn, Allen. (1991). Further reflections on things at hand. Lanham: University Press of America ISBN 0819183725..
    • 續近思錄 (Azken pentsamenduen jarraipena)ren itzulpen osoa
  • Ebrey, Patricia. (1991). Chu Hsi's family rituals. Princeton, N.J.: Princeton University Press ISBN 0691031495..
    • 家禮 (Familia errituak)en itzulpen osoa.
  • Adler, Joseph A.. (2002). Introduction to the study of the classic of change (I-hsüeh ch'i-meng). Provo, Utah: Global Scholarly Publications.
    • 易學啟蒙 (Yixue Ilustrazioa)-ren itzulpen osoa.
  • Adler, Joseph A.. (2014). Reconstructing the Confucian Dao: Zhu Xi's Appropriation of Zhou Dunyi). Albany: SUNY Press.
    • Zhu Xi-ren Zhou Dunyi-ren Taijitu shuo 太極圖說 (Tai Chi Ilustrazioak) eta Tongshu, 通書 (Almanaka)-ren iruzkinen itzulpen osoa
  • Adler, Joseph A.. (2020). The Original Meaning of the Yijing: Commentary on the Scripture of Change. New York: Columbia University Press.
    • Zhu Xi-ren 周易本義 (Zhouyi-ren jatorrizko esanahia)ren itzulpen osoa, sarrera eta oharrekin.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zhu_Xi&oldid=9629738"(e)tik eskuratuta