Zeus olinpikoaren tenplua (Olinpia)
Olinpiako Zeus Olinpikoaren tenplua, K. a. 470 eta K. a. 456 bitartean eraikia, greziar tenplu klasikoen eedua jarraitu zuen ordena doriarrean eginez[1]. Tenplua, Grezia osoko santutegirik ospetsuenaren gainean eraiki zen, tokiko jainko panhelenikoei eskainia izan zena eta, ziur asko, Mizenasko aldiaren amaieran ezarri zena.
| Zeus olinpikoaren tenplua (Olinpia) | |
|---|---|
| Olinpia | |
 | |
| Kokapena | |
| Estatu burujabe |  Grezia |
| Lurraldeko administrazio-erakunde | Decentralized Administration of Peloponnese, Western Greece and the Ionian Islands |
| Eskualdea | Mendebaldeko Grezia |
| Prefecture of Greece | Elide (unitate erregionala) |
| Udalerria | Ancient Olympia Municipality |
| Koordenatuak | 37°38′16″N 21°37′48″E / 37.63786°N 21.63°E |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| Irekiera | K.a. IV. mendea |
| Izena | Zeus |
| Arkitektura | |
| Arkitektoa | Libon (en)  |
| Estiloa | Greziar arkitektura |
| Ondarea | |
Historia aldatu
Altisa, bere zuhaitz sakratuarekin, aire zabaleko aldareak eta Peloperen tumulua, K. a. X. eta K. a. IX. mendekoak dira[2]. Zeusen gurtza jada ezarrita zegoen Heraren gurtzarekin batu zenean[2].
Tenpluan, Zeusen estatua zegoen, antzinako munduko zazpi mirarietako bat izan zena. Kriselefantina estatuak, gutxi gora-behera, 13 metroko altuera zuen, eta Fidiasek zizelkatu zuen Olinpiako bere tailerrean.
Eraikuntza aldatu
_Plan.svg)
Eraikina Libon arkitektoak eraiki zuen, metopaz eta triglifoz landutako frisoekin eta estilo zorrotzeko eskulturaz betetako frontoiekin, gaur egun Olinpiako Maisua eta bere eskolarena direnak.
Eraikinaren egitura nagusia, tokiko kareharrizkoa zen, ikusgarria ez zena eta oso kalitate eskasekoa, eta, beraz, iztukuzko geruza mehe batez estalia zegoen, marmolaren itxura emateko. Tenpluaren eskultura apaindura guztia, Paroseko marmolez egina zegoen, eta sabaiko teilak, Atenasen Partenoia eraikitzeko erabili zen Pentelikoaren marmolezkoak ziren.
Tenpluaren ikonografia bateratzen duen gaia dikea da, Zeusek, bere defendatzaileak, ordezkatzen dituen ohituretan oinarritutako justizia[3].
Dekorazioa aldatu
Paroseko marmolezko tenpluaren eskultura-dekorazio aberatsa K. a. 460koa da. Eta Eskultura Klasiko Goiztiarraren Erritmo Estriktoa deritzonaren adibiderik bikainenetako bat da.
Ekialdeko frontoia aldatu
Ekialdeko frontoia[4], Pausaniasek, oker, Peoniori esleitu zion, K. a. II. mendearen amaieran eskultorearen lanen zenbaketa xehatua egin zuenean. Bertan, Pélope eta Enomao arteko zalgurdi lasterketa mitikoa erakusten zuen[5], Zeus erdian geldituta eta albo banatan heroi pareak zituena, hauek ere zutik, eta bi zalgurdi taldeak, izkinetan etzandako irudiez gain. Hipodamia eta bere neskamea Zeusaren ezkerraldean daude (iparraldea) eta Pelope bere eskuinean. Hamabost irudietatik zati handi bat indusketen bidez aurkitu da; hala ere, gaian adituak direnak eserita edo belaunikatuta agertzen diren sei irudien kokapena eta haien arteko interrelazioa eztabaidatzen dute oraindik, baita euren identitate espezifikoak ere.
Mendebaldeko frontoia aldatu
Mendebaldeko frontoiak, zentauromakia erakusten zuen, Piritooren ezkontzako lapita eta zentauroen arteko liskarra, hauek, xenia hautsi zutelarik, gizarte jokabideen oinarri diren abegi arau sakratuak. Apolo[4] erdian geldituta zegoen, alboetan Piritoo eta Teseo zituelarik[6]. K. a. 49an, persiarren aurka lortutako garaipena, heleniar ordenaren aurkako mehatxu "kanpotarra".
Metopak aldatu
Pronaoak eta opistodomoak, sarrerako ataria eta atzeko arkupe faltsua, diseinuari oreka emateko balio zuena, in antis eraiki ziren, mutur bakoitzean sei metoparekin, Heraklesen hamabi lanekin grabatuak, non heroiak justuen ordena mehatxatzen duten izaki eta munstro batzuk garaitzen dituen.
Hondamendiak eta zaharberritzea aldatu
Korinto arpilatu ondoren K. a. 146an. K. a. 38an, Luzio Mumio erromatar jeneralak, urrez bustitako hogeita bat ezkutu sagaratu zituen, zutabeetan zintzilikatuak izan zirenak. Horrez, gain, K. a. 522an gertatu ziren lurrikarek, hondakinak suntsitu zituzten eta tenpluaren zati bat lurperatu zuten[2].
Teodosio II.a tenplua suntsitzea agindu zuela uste da, eta horrek ez du zentzurik enperadoreak berak onartzen duen lege inperiala kontuan hartuta, zeinak esplizituki dio antzinako eraikin publiko baten aurka bandalismoa eragiten duen edonor anputazioarekin zigortua izango dela.[7]
| « | Codex Theodosianus 16.10.15 Idem aa. macrobio vicario hispaniarum et procliano vicario quinque provinciarum. sicut sacrificia prohibemus, ita volumus publicorum operum ornamenta servari. ac ne sibi aliqua auctoritate blandiantur, qui ea conantur evertere, si quod rescriptum, si qua lex forte praetenditur. erutae huiusmodi chartae ex eorum manibus ad nostram scientiam referantur, si illicitis evectiones aut suo aut alieno nomine potuerint demonstrare, quas oblatas ad nos mitti decernimus. qui vero talibus cursum praebuerint, binas auri libras inferre cogantur. dat. iiii kal. feb. ravennae theodoro v. c. cons. (399 ian. 29).
Hispaniako Makrobio eta Prokliano bikarioentzat. Sakrifizioak egitea debekatuta dagoen arren, obra publikoetako apaingarrien kontserbazioa defendatu behar da. |
» |
| « | CTh.16.10.18 Idem aa. apollodoro proconsuli africae. aedes illicitis rebus vacuas nostrarum beneficio sanctionum ne quis conetur evertere. decernimus enim, ut aedificiorum quidem sit integer status, si quis vero in sacrificio fuerit deprehensus, in eum legibus vindicetur, depositis sub officio idolis disceptatione habita, quibus etiam nunc patuerit cultum vanae superstitionis impendi. dat. xiii kal. sept. patavi theodoro v. c. cons. (399 aug. 20).
Afrikako Apolodoro prokontsulari. Ez da etxe edo tenplurik eraitsi behar, nahiz eta objektuz hutsik egon, hau da, abandonatu. Eraikinen egoera osorik egon behar dela dekretatzen da, sakrifizioak debekatu behar direla errepikatzen da, sineskeria alferrikako bat baita. |
» |
Santutegi zaharraren lekua, aspaldi luizi eta legamo uholdeen pean ahaztuta, 1766an identifikatu ahal izan zen. 1829an, frantziar talde batek Zeusen tenpluaren zati bat industu zuen eta frontoien zati batzuk Louvreko Museora eraman zituen. Indusketa sistematikoak 1875ean hasi ziren, Alemaniako Arkeologia Institutuaren zuzendaritzapean; etenaldi batzuk egon arren, indusketa hauek gaur egun jarraitzen dute.
Zeusen estatua aldatu
Zeusen tenpluan, Zeusen estatua ospetsua zegoen, antzinako munduko zazpi mirarietako bat izan zena. Urrezko eta bolizko estatua, 13 metro ingurukoa zen (43 oin), eta Fidiasek sortu zuen Olinpiako bere tailerrean. Hamabi urte inguru behar izan zituen osatzeko. Buruan, olibondo adarrez osatutako koroa bat jarri zen. Bere eskuineko eskuaren ospakizunean, Nike bat, garaipenaren jainkosa, hau ere boliz eta urrez egina, eta, bere ezkerreko eskuan, metal mota ugariz egindako zetro bat, goialdean arrano bat duena. Bere sandaliak urrezkoak ziren, tunika bezala. Bere arropak, animalia eta liliekin zizelkatuak izan ziren. Tronua, urrez, harribitxiz, ebanoz eta marfilez apaindua zegoen. Estatua, Greziako lan artistikorik ospetsuena izan zen.
Irudi galeria aldatu
.jpg)
.jpg)
Erreferentziak aldatu
- ↑ «Archaeopaedia: Temple of Zeus at Olympia» web.archive.org 2007-02-05 (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
- ↑ a b c «Ministry of Culture and Sports | Olympia» odysseus.culture.gr (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
- ↑ Hurwit, Jeffrey M.. (1987-03). «Narrative Resonance in the East Pediment of the Temple of Zeus at Olympia» The Art Bulletin 69 (1): 6. doi:. ISSN 0004-3079. (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
- ↑ a b Morgan, Charles H.; Saflund, Marie-Louise. (1972-01). «The East Pediment of the Temple of Zeus at Olympia» American Journal of Archaeology 76 (1): 94. doi:. ISSN 0002-9114. (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
- ↑ Enomaoren dikearen transgresioak, bere jauregiko zutabeetan zintzilik zeuden garaitutako erregegaien hamahiru buruek sinbolizatzen zuten. Azken lasterketaren ondoren, Zeusek jauregia suntsitu zuen tximista batekin. Zurezko zutabe bat bakarrik geratu zen zutik, Pausaniasi erakutsi zitzaiona.
- ↑ «Olympia, Art - Pediments of the temple of Zeus» web.archive.org 2013-07-01 (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
- ↑ The Archaeology of Late Antique "paganism" - Luke Lavan/Michael Mulryan, 2009 - Judith McKenzie, 2007
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q197019
Multimedia: Temple of Zeus in Olympia / Q197019
