Zadar

Zadar; Zadar
	town in Croatia (en)
	Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Kroazia
Eskualdea	Zadar
Alkatea	Zvonimir Vrančić
Izen ofiziala	Zadar
Jatorrizko izena	Zadar
Posta kodea	23000
Geografia
Koordenatuak	44°07′01″N 15°14′08″E / 44.117°N 15.2355°E
Azalera	194 km²
Altuera	1 m
Mugakideak	Nin (en)
Demografia
Biztanleria	70.779 (2021eko abuztuaren 31); −4.303 (2011)
Dentsitatea	367,87 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	K.a. 384
Telefono aurrizkia	023
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Dundee, Reggio nell'Emilia, Romans-sur-Isère, Fürstenfeldbruck (en) , Prilep (en) , Iquique, Padua, Székesfehérvár, Veliko Tarnovo, Veliko Tarnovo Municipality (en) eta Banská Bystrica
Matrikula	ZD
	grad-zadar.hr

Zadar Kroaziaren hegoaldeko kostaldea osatzen duen Dalmaziako hiria da, Zadar eskualdearen hiriburua. Bere populazioa 75.082 biztanlekoa da (2011) eta Dalmaziako bigarren hiri handiena da Spliten ondoren.

Etimologia aldatu

K.a. IV mendean liburnoen taldekoak ziren Jadasinoi leinua bizi zen bertan eta hiriak Idassa zuen izena. K.a. I mendean erromatarrek konkistatu zutenean Iader hiriburu inperiala bihurtu zen. Veneziarrek Zara deitu zuten eta Bigarren Mundu Gerraren Kroazian sartu zenean Zadar izena hartu zuen.

Geografia eta klima aldatu

Dalmaziaren iparraldean dago, Kvarne golkoaren azpian. Itsaso Adriatikoan sartzen den penintsula errektangular baten gainean eraikia dago eta irla ugarik inguratzen dute, ezagunenak Ugljan, Pasman, Iz, Dugi Otok eta parke nazionala osatzen duten Kornati irlak. Klima mediterranearra du.

Datu klimatikoak (Zadar, Puntamika Borik)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.1	21.2	22.5	27.2	32.0	34.6	35.8	36.1	33.0	28.0	25.0	18.6	36.1
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	10.0	11.0	13.4	17.4	22.4	26.5	29.8	29.2	25.1	20.0	14.9	11.2	19.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	7.7	8.1	10.4	13.9	18.6	22.4	25.4	25.2	21.4	16.9	12.2	8.7	15.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.1	5.6	7.6	10.8	15.1	18.6	21.4	21.1	18.0	14.1	9.7	6.4	12.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-9.1	-8.6	-6.8	2.0	3.4	8.2	11.7	10.0	6.4	2.9	-2.6	-6.0	-9.1
Pilatutako prezipitazioa (mm)	77	72	74	60	61	52	35	63	98	112	119	94	917
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.7	0.4	0.1	0	0	0	0	0	0	0	0	0.2	1.4
Eguzki orduak	119.2	137.6	181.1	207.0	263.8	295.5	349.0	310.8	249.3	184.0	125.7	106.8	2529.8
Iturria: Weatherbase ^[1]

Historia aldatu

K.a. IX mendean liburnoak (iliriarren leinu bat) zeuden inguru honetan. Erromatarren k.a. 59 urtean konkistatu zuten ingurunea, Illyricum probintzia osatuz. Hiriburua Salonae zen (Split ondoan) baina VII mendeko Avaro eta Eslaviarrek hau suntsitzean, iliriarrak Zadarren errefuxiatu ziren, eskualdearen hiriburu bihurtuz. Zadartarrek hasieran Veneziaren babesa eskuratu nahi izan bazuten ere X mendean Kroaziaren barruan zeuden. Hurrengo bost mendetan hungariarren eta veneziarren eskutatik pasatuko zen bertakoek beren independentzia mantentzen saiatu baziren ere. 1409an veneziarrak nagusitu ziren azkenik eta Zadarren jabe iraun zute 1797an Austria-Hungariako inperioak Venezia bera menperatu zuen arte.

XIX mendean italiarren eta kroaziarren abertzaletasunaren egoitza izan zen, izan ere Zadarren biztanleen %70a latinoa baitzen. 1920an Rapalloko itunak Italian sartu zuen hiria baina honek Bigarren Mundu Gerra galtzean Jugoslavia barnean zegoen Kroaziak eskuratu zuen. Gerraren ondorioak latzak izan ziren hiria erabat suntsituta gelditu baitzen. 1991an Kroaziak askatasuna lortu zuen baina 1991 eta 1995 artean jugoslaviar armadak sarritan bonbardatu zuen Zadar.

Ondasun nabarmenak aldatu

Foro erromatarra: Iader hiriko plaza nagusia zen, 100m x 45m, hiru alde marmolezko zutabedun arkoek osatzen zutela.
San Donato eliza: IX mendeko monumentu prerromanikoa da. Oin zirkularra du eta 27 metroko altuera duen kupula.
Santa Anastasia katedrala: Dalmaziako katedralik handiena da. XII eta XIV mendeen artean eraiki zuten estilo erromaniko berantiarrean eta gotikoan.

Kirolak aldatu

Hiriko kirol talderik famatuena KK Zadar saskibaloi taldea da. Kroaziako Liga birritan irabazi du eta Kopa bost aldiz. Jugoslavia garaian ere emaitza onak lorturikoa da, sei Liga eta Kopa bat hain zuzen ere.