Wikipedia:Urteurrenak/Azaroa

1869 - Nature aldizkari zientifikoaren lehen alea irten zen argitara.
1922 - Tutankamon (irudian) faraoiaren hilobia aurkitu zuen Howard Carter britainiarrak.
1946 - UNESCO sortu zen, kultura, hezkuntza eta zientziarako NBEren erakundea.
1975 - Laosko errepublika sortu zen, Pathet Lao alderdi politikoak monarkia kendu zuenean.
1998 - Mitch urakanak 20.000 hildako utzi zituen Erdialdeko Amerikan.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 5

Isabel, Nafar eta Zakarias.
Guy Fawkes Gaua, Erresuma Batuan.

1571 - Bilbon izandako sute batek ia hiri guztia suntsitu zuen.
1853 - Mexikon lehen telegrafo linea sortu zen.
1933 - Lehen euskal estatutua onartu zen erreferendum bidez.
1940 - Imanol Irigoien olerkari eta margolaria jaio zen, Altzan (Donostia).
1941 - Art Garfunkel (irudian) musikari estatubatuarra jaio zen New Yorken.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 6

1528 - Alvar Nuñez Cabeza de Vaca espainiar konkistatzailea gaur egun Texas bezala ezagutzen den lurraldera heldu zen.
1844 - Dominikar Errepublika Espainiatik independizatu zen.
1860 - Abraham Lincoln izan zen Estatu Batuetan presidente aukeratu zuten lehen errepublikarra (16. presidentea).
1893 - Txaikovski musikagile errusiarra (irudian) zendu zen.
1944 - Plutonioa produzitu zen lehen aldiz Hanford Siten, ondoren Fat Man bonba atomikoan erabiliko zena; Nagasakin (Japonia) jaurtia.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 7

Santuak: Karina eta Rufo.

Errusiako Iraultza.

1831 - Brasilen beltzen esklabutza amaitu zen.
1879 - Leon Trotski errusiar iraultzailea jaio zen (h 1940).
1917 - Errusiako Iraultza hasi zen (irudian).
1976 - Fernando Aire Xalbador bertsolaria zendu zen, Urepelen (Nafarroa Beherea).
1996 - NASAk Mars Global Surveyor satelitea jaurtiki zuen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 8

Santuak: Elisabet, Hugo, Matalaz eta Mauro.

1661 - Bernard Goienetxe Matalaz, apaiz matxino zuberotarra, exekutatu zuten Maulen.
1815 - Emmanuel Intxauspe euskal idazlea jaio zen Atharratzen (Zuberoa).
1923 - Alemania: Adolf Hitler estatu kolpe bat jotzen saiatu zen, baina ez zuen lortu eta atxilotu egin zuten.
1960 - Estatu Batuak: John F. Kennedy presidente bihurtu zen.
1988 - Estatu Batuak: George Bush presidente aukeratu zuten.
2005 - Ellen Johnson-Sirleaf (irudian) Afrikako lehen emakume presidentea bihurtu zen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 9

Agripino, Alexandro, Aterpe, Teodoro eta Ursino.

1936 - Mikhail Tal xake jokalari letoniarra jaio zen.
1937 - Japoniarrek Txinako Shanghai hiria okupatu zuten.
1951 - Resurreccion Maria Azkue euskal idazle eta hizkuntzalaria, Euskaltzaindiaren sortzaileetako bat, hil zen Bilbon.
1953 - Kanputxeak independentzia lortu zuen.
1989 - Berlingo harresia (irudian), Gerra Hotzaren sinboloa zena, eraitsi zuten.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 10

Pakea eta Garapenaren aldeko Zientziaren Nazioarteko Eguna

Aidor, Demetrio, Leon Handia eta Modesto.

1855 - Japoniako hiriburu Tokion (irudian) izandako lurrikarak 100.000tik gora gizabanako hil zituen.
1885 - Juan Abelino Barriola jaio zen Donostian. Antzezlanak idatziz Gipuzkoan famatuko zen.
1978 - Espainian adin nagusitasuna 21 urtetik 18ra aldatu zen.
1992 - Europako Alderdi Sozialista sortu zen.
1994 - Irak: Gobernuak Kuwaiten subirotasuna onartu zuen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 11

1918ko Armistizio eguna

Bartolome, Felixiano, Martin Toursekoa eta Mattin.

Yasser Arafat, Agintaritza Palestindarraren agintari-ohia

1918 - Lehen Mundu Gerra amaitu zen, Alemaniak armistizioa sinatu eta Frantziari Alsazia eta Lorrena itzuliz.
1921 - Martin Ugalde kazetari, idazle eta politiko andoaindarra jaio zen (h. 2004).
1982 - Asafa Powell atleta jamaikarra jaio zen. 100mko lasterketa 9,77an egitea lortu zuen bi aldiz.
1995 - Bilboko metroko lehen tartea inauguratu zen, Plentziatik Zazpi kaleetara doana.
2004 - Yasser Arafat agintari palestinarra (irudian) hil zen (j. 1929).

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 12

Diego, Eugenio, Ilune, Leandro eta Millan.

764 - Tropa tibetarrek Chang'an hartu zuten, Txinako Tang dinastiaren hiriburua, hamabost egunez.
1840 - Auguste Rodin eskultore frantziarra jaio zen, Parisen (h. 1917).
1936 - Estatu Batuetan garai hartan munduko zubirik luzeena izan zena ireki zuten San Frantziskon, Golden Gate Bridge delakoa (irudian).
1989 - Dolores Ibarruri Pasionaria hil zen Madrilen (j. 1895).
1990 - Akihito Japoniako 125. enperadore izendatu zuten.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 13

354 - San Agustin Hiponakoa filosofo eta teologo ipar-afrikarra jaio zen (h. 430)
1850 - Robert Louis Stevenson idazle eskoziarra jaio zen. Bere lanen artean Altxorraren Uhartea famatua aurkitzen da.
1922 - Ernest Bidegain idazle aldudarra jaio zen.
1985 - Nevado del Ruiz sumendiak (irudian) laba egotzi eta izozgune bat urtu zuen, luizi bat sortuz eta Armero herria (Kolonbia) estaliz. 23.000 hildako utzi zituen.
2002 – Prestige petrolio-ontzia hondoratzen hasi zen Galiziako kostan, fuel olio isuri erraldoia Euskal Herriraino hedatuz.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 14

Diabetearen Nazioarteko Eguna

Klementio, Nerea, Lorentzo eta Serapio.

K. a. 1152 - Ezagutzen den lehen lan greba egin zen antzinako Egipton, Ramses III.aren garaian. Turinen dagoen papiro batean bilduta dago informazio hau.
1840 - Claude Monet margolari inpresionista (irudian) jaio zen.
1918 - Txekoslovakiako Errepublika sortu zen, gaur egungo Txekiar Errepublika eta Eslovakia bateratu ondoren.
1929 - Alfontso Irigoien filologo eta idazlea jaio zen Bilbon (h. 1996).
1975 - Espainiak Mendebaldeko Saharako agintea Marokori eta Mauritaniari laga zien.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 15

Alazne, Alberto eta Leopoldo.

1738 - William Herschel astronomo alemananiarra jaio zen (h. 1822), Urano aurkitzeagatik ezaguna.
1940 - Naziek Varsoviako ghettoa itxi zuten, hasieran txarrantxarekin eta gero 3 m garai eta 18 km luze zen harresi batekin. 350.000 judu inguru sartu zituzten.
1969 - Ignacio Aldekoa idazle gasteiztarra hil zen Madrilen (j. 1925).
1995 - Espainian gerra garaietako heriotza zigorraren ezezpena adostu zen Senatuan.
2004 - Andorrak (irudian) Europar Batasunarekin kooperazio hitzarmena sinatu zuen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 16

Gertrudis, Margarita Eskoziakoa eta Zelai.

1717 - Jean le Rond d'Alembert frantziar matematikaria (irudian) jaio zen (h. 1783).
1920 - Errusian 1918an hasi zen gerra zibila amaitu zen.
1922 - José Saramago idazle portugaldarra jaio zen.
1945 - UNESCO sortu zen Londresen.
1960 - Clark Gable aktore estatubatuarra hil zen (j. 1901).

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 17

Dionisio, Gregorio eta Orkatz.

Suezko kanala

1869 - Suezko kanala (irudian) ireki zen Mediterraneoa eta Itsaso Gorriaren artean.
1942 - Martin Scorsese zinema zuzendaria jaio zen.
1950 - Libiak independentzia lortu zuen NBEren bitartez.
1973 - Ikasleak Greziako erregimen militarraren aurka altxatu ziren Atenasen.
1988 - Ikasleen Nazioarteko Eguna ospatu zen lehen aldiz Euskal Herrian.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 18

Haurrak sexu-esplotazio eta sexu-abusuarengandik babesteko Europako Eguna, Arte Islamikoaren Nazioarteko Eguna

Latxe, Odon, Roman eta Tomas.

1541 - Michelangelok Azken Epaia freskoa (irudian) bukatu zuen Kapera sistinoan.
1907 - Compay Segundo musikari eta konpositore kubatarra jaio zen.
1922 - Marcel Proust idazle frantziarra hil zen (j. 1871).
1918 - Letonia eta Hungariako errepublikak sortu ziren.
2004 - Errusiak Kiotoko Protokoloa onartu zuen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 19

Gizonaren Nazioarteko Eguna

Ieltxu, Ines, Kado, Krispin eta Maximo.

1828 - Franz Schubert konpositore austriarra hil zen (j. 1797).
1850 - Gasteizko Aurrezki Kutxa sortu zuten.
1859 - Espainia eta Marokoren arteko Afrikako Gerra hasi zen, 1860ra arte iraun zuena.
1963 - Katalina Eleizegi antzerkigilea hil zen, Lizarran (Nafarroa).
1998 - Vincent van Goghen Portrait de l'artiste sans barbe (irudian), 1889an egina 71,5 milioi dolarrengatik saldu zen enkante batean.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 20

Umearen Nazioarteko Eguna, Transgeneroen Oroimenaren Eguna, Afrikako Industrializazio Eguna

284 - Diokleziano Erromako enperadore izendatu zuten.
1891 - Augustin Anabitarte euskal idazle eta argazkigilea jaio zen Donostian (h. 1981).
1945 - Nurembergeko epaiketak (irudian) hasi ziren Nurembergen (Alemania), 24 buruzagi nazi aurka Holokaustoa eta Bigarren Mundu Gerrako hainbat krimen epaitzeko.
1975 - Francisco Franco diktadore militarra hil zen (j. 1892), Espainiako gobernu burua 1939-1975 artean izandakoa.
1984 - Santi Brouard erail zuten. Bost urte geroago Josu Muguruza erail zuten.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 21

Telebistaren Nazioarteko Eguna

1694 - Voltaire idazle eta filosofo frantziarra jaio zen.
1789 - Ipar Carolinak Estatu Batuetako Konstituzioa onartu eta bertako 12. estatua bihurtu zen.
1995 - Daytongo ituna (irudian) sinatu zuten, Balkanetako Gerraren etena ekarri zuena.
2002 - NATO erakundeak Bulgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Errumania, Eslovakia eta Eslovenia bertan parte hartzera gonbidatu zituen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 22

Santuak: Zezilia, Ananias eta Mauro

1559 - Espainia: Felipe II.ak atzerrian ikasketak egitea debekatu zuen.
1943 - Libanok (irudian bandera) Frantziarekiko independentzia lortu zuen.
1948 - Vietnamek NATOn sartzeko eskaera egin zuen.
1963 - Estatu Batuak: John F. Kennedy Estatu Batuetako presidentea hil zuten.
1975 - Espainia: Borboneko Joan Karlos errege izendatu zuen Francok, Joan Karlos I.a izenpean.
2015 - Oskorri folk taldeak 43 urteren ostean Arriaga antzokian bere azken agur kontzertua eskeini zuen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 23

San Jurgi Eguna Georgian

1867 - Manchesterreko martiriak urkatu zituzten Manchesterren, irlandar nazionalista bi askatzeagatik.
1983 - Valentziako Erkidegoaren Legebiltzarrak, valentziera edo katalanaren irakaskuntza onartzen du.
1990 - Roald Dahl (irudian) idazlea hil zen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 24

1700 - Borboitarren dinastia ezarri zen, Filipe V.a, errege izendatu ostean.
1859 - Lehenengoz argitaratu zen Charles Darwin zientzialariak idatzitako Espezieen jatorria (irudian), izaki bizidunen hautespen naturalaren eta eboluzioaren teoria plazaratu zuen liburua.
1918 - Kroazia, Eslovenia eta Serbia eta Montenegro independizatu ziren.
1922 - Tutankamonen hilobia aurkitzen zuten Kairon.
1976 - Turkia: Lurrikara batek 60.000 hildakotik gora eragin zituen.
1991 - Freddie Mercury hil zen, Queen taldeko abeslaria. Ondoren, taldea desegin zen.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 25

Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna

1821 - Costa Ricak independentzia eskuratu zuen.
1903 - Sabino Arana zendu zen (j. 1865).
1960 - Mirabal ahizpak, Rafael Leonidas Trujillo dominikar diktadorearen aurkako ekintzaileak, hil zituzten. Haien omenez, Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna ospatzen da.
1981 - Xabi Alonso gipuzkoar futbolaria jaio zen.
1992 - Txekoslovakiako agintariek herrialdea Txekia eta Eslovakian banatzea erabaki zuten (banaketa urtarrilaren 1ean egikaritu zen).

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 26

1865 - Aliceren abenturak Lurralde Miresgarrian, Lewis Carrollen liburua argitaratu zen (irudian).
1897 - Kuba eta Puerto Ricok autonomia lortu zuten.
1916 - Greziak Alemaniaren aurkako gerra hasi zuen.
1976 - Willy Brandt Internazional Sozialistako presidente hautatu zuten.

ikusi - eztabaida - aldatu - historia

Azaroa 27

1095 - Urbano II.a Aita Santuak Lehen Gurutzada aldarrikatu zuen Clermonteko Kontzilioan (Auvernia)
1826 - Marruskadura bidezko poxpoloak asmatu zituzten.
1895 - Alfred Nobel suediarrak (irudian) testamentua sinatu zuen, Nobel Sariak ezartzeko nahia azalduz.
1913 - Inazio Eizmendi, Basarri, bertsolari eta kazetaria jaio zen Errezilen (h. 1999).
1978 - Unax Ugalde aktore gasteiztarra jaio zen.