Urriaren 19
data
Urriaren 19a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta laurogeita hamabigarren eguna da, 293.a bisurteetan. 73 egun falta dira urtea amaitzeko.
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1970: Burgosko prozesua zela eta, Erbesteko Eusko Jaurlaritzak greba orokorrera deitu zuen.
Mundua aldatu
- 1924 – Abdulaziz ibn Sauden gudarosteek Meka hartu zuten.
- 2003 – Kalkutako Teresa misiolaria beatifikatu zuen Eliza Katolikoak.
- 2010 – Txetxeniako parlamentuaren aurka egindako atentatuan sei pertsona hil ziren.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1997 – Tafallan Nafarroa Oinez jaia ospatu zen.
- 2003 – Irunberrin Nafarroa Oinez jaia ospatu zen.
- 2008 – Iruñean Nafarroa Oinez jaia ospatu zen.
- 2014 – Zangozan Nafarroa Oinez jaia ospatu zen.
Mundua aldatu
- 1845 – Tannhäuser eta koblakarien lehiaketa Wartburg gazteluan (alemanez: Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg), Richard Wagneren opera estreinatu zen Dresdengo Semperoperren.
- 1987 – Astelehen Beltza: Dow Jones burtsa-indizea 508 puntu jaitsi zen.
- 2007 – 30 Days of Night ("30 Eguneko Gaua") filma estreinatu zen, David Sladek zuzendu eta Josh Hartnett, Melissa George eta Danny Huston aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1679 – Pedro Karrera, gipuzkoar arkitektoa (h. 1731).
- 1743 – Pierre-Étienne Cabarrus, Bordeleko bankaria eta Baionako Merkataritza Ganberako zuzendaria (h. 1819).
- 1845 – Jean Ithurri, lapurtar idazlea (h. 1896).
- 1854 – Jean-Baptiste Ernest Lacombe, lapurtar arkitektoa (h. 1922).
- 1884 – Migel Olasagarre, aita Damaso Intza, euskal idazlea (h. 1986).
- 1900 –
- André Behotegi, euskal errugbilaria (h. 1960).
- Manuel Maria Ynchausti, euskal jatorriko estatubatuar enpresaburu, kristau filantropo eta euskal kulturaren ekintzailea, Manilan (h. 1961).
- 1911 – Gilen Epherre, euskal idazlea eta euskaltzaina (h. 1974).
- 1921 – Piarres Xarriton, Xabier Gasteiz, euskal idazle eta politikaria, Euskal literatura, Teologia eta Filosofian aditua eta Euskaltzain osoa (h. 2017).
- 1922 – Rosita Arregi, bizkaitar erraketista (h. 2004).
- 1924 – Carlos Blasco, donostiar politikari jeltzalea (h. 1996).
- 1932 – Luis Usoz, euskal belar hockey jokalaria (h. 1992).
- 1935 – Tomás Aragüés Bernad, euskal musikagilea, Teruelen (h. 2022).
- 1938 – Miguel Azkarate, gipuzkoar futbolaria (h. 2019).
- 1942 – Iñaki Gabilondo, gipuzkoar kazetaria, irrati esataria eta telebista aurkezlea.
- 1944 –
- Begoña Arregi, gipuzkoar irakaslea, kazetaria eta idazlea.
- Anton Martínez, bizkaitar futbolari ohia.
- 1950 –
- José Luis Castejón, nafar sindikalista eta politikaria (h. 2006).
- Javier Rebollo, bizkaitar zinema zuzendari, gidoigile, ekoizle eta argazkigilea.
- 1952 – Itziar Zubizarreta, gipuzkoar idazlea, haur eta gazte literaturan aditua.
- 1956 – José María Asin, nafar aktorea.
- 1959 – Miguel Ángel Zuñiga, gipuzkoar eskubaloi jokalari ohia.
- 1963 – Bartolomé Alarcón, bizkaitar arraunlari ohia.
- 1968 – Ritxi Mendiguren, gipuzkoar futbolari ohia, Athleticen aritutakoa.
- 1972 – Tinieblas González, arabar zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea, Ourensen.
- 1974 –
- César Palacios, nafar futbolari ohia.
- Iban Pérez, nafar futbolari ohia.
- 1976 –
- Joseph Duplantier, lapurtar musikaria, Gojira death metal taldeko kidea.
- Xabi Fernández, euskal herritar kirolaria, Iker Martinez de Lizarduirekin batera belako 49er klaseko txapeldun olinpikoa.
- 1978 – Iñigo Arcauz, gipuzkoar politikaria.
- 1990 – Zuriñe Hidalgo, gasteiztar abeslari, irakasle eta telebista-aurkezlea.
- 1993 – Alazne Gomez, bizkaitar futbolaria.
Mundua aldatu
- 1276 – Hisaaki Printzea, Japoniako Kamakura shogunerriko zortzigarren shoguna (h. 1328).
- 1433 – Marsilio Ficino, italiar filosofo eta humanista (h. 1499).
- 1469 – John Fisher, ingeles elizgizon eta humanista (h. 1535).
- 1582 – Dmitri I.a Errusiakoa Faltsua, Errusiako tsarra (h. 1606).
- 1605 – Thomas Browne, ingeles sendagile eta polimata (h. 1692).
- 1748 – Thomas Graham (Lynedocheko 1. baroia), eskoziar aristokrata, politikaria eta britainiar armadako ofiziala (h. 1843).
- 1784 – Leigh Hunt, ingeles kazetari, kritikari, saiakeragile, itzultzaile eta olerkaria (h. 1859).
- 1795 – Pedro Blanco Soto, Boliviako presidentea (h. 1829).
- 1810 – Jules Malou, Belgikako lehen ministroa (h. 1886).
- 1835 – Amanda Jones, estatubatuar poeta eta asmatzailea (h. 1914).
- 1856 – Edmund Beecher Wilson, estatubatuar zoologo, enbriologo eta genetista (h. 1939).
- 1858 – George Albert Boulenger, belgikar-britainiar zoologoa (h. 1937).
- 1862 –
- Maria da Cunha, portugaldar poeta eta kazetaria (h. 1917).
- Auguste Lumiere, frantziar zinemagilea (h. 1954).
- 1871 – Fiodor Dan, errusiar mentxebike judua (h. 1947).
- 1882 –
- Umberto Boccioni, italiar margolari eta eskultorea (h. 1916).
- Vincas Krėvė-Mickevičius, lituaniar idazlea (h. 1954).
- 1884 – Virxinia Pereira Renda, galiziar idazlea (h. 1969).
- 1888 – Cornelius Colbert, irlandar errepublikarra, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
- 1892 – Ilmari Hannikainen, finlandiar konpositorea (h. 1955).
- 1895 – Lewis Mumford, estatubatuar historialari, soziologo, teknologiaren filosofo eta literatura kritikaria (h. 1990).
- 1899 – Miguel Angel Asturias, guatemaldar idazlea, 1967ko Literaturako Nobel Saria (h. 1974).
- 1900 – Erna Berger, alemaniar sopranoa (h. 1990).
- 1909 – Marguerite Perey, frantziar fisikaria, frantzioaren aurkitzailea eta Frantziako Zientzien Akademiako kide aukeratutako lehen emakumea (h. 1975).
- 1910 – Subrahmanyan Chandrasekhar, indiar jatorriko estatubatuar fisikari teoriko, astrofisiko eta matematikoa, 1983ko Fisikako Nobel Saria (h. 1995).
- 1913 –
- Vinicius de Moraes, O Poetinha, brasildar poeta eta musikagilea (h. 1980).
- Vasco Pratolini, italiar idazlea (h. 1991).
- 1916 – Jean Dausset, frantziar sendagile eta immunologoa, 1980ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2009).
- 1921 – Gunnar Nordahl, suediar futbolaria, historiako aurrelaririk onenetakoa (h. 1995).
- 1922 – Elsa Joubert, hegoafrikar idazlea (h. 2020).
- 1924 – Lubomír Štrougal, Txekoslovakiako lehen ministroa (h. 2023).
- 1925 –
- Raymond Impanis, belgikar txirrindularia (h. 2010).
- Czesław Kiszczak, Poloniako lehen ministroa (h. 2015).
- 1927 – Pierre Alechinsky, belgikar pintore, grabatzaile eta poeta.
- 1928 – Borisav Jović, Jugoslaviako presidentea (h. 2021).
- 1931 –
- Manolo Escobar, espainiar abeslaria eta aktorea (h. 2013).
- John le Carré, britainiar idazlea (h. 2020).
- 1934 –
- Luisa Durán, Extremadurako zigarrogilea, extremadurerazko idazlea, poesia, prosan eta antzerkian aritutakoa (h. 2022).
- Yakubu Gowon, Nigeriako presidente ohia.
- 1935 – Agne Simonsson, suediar futbolaria (h. 2020).
- 1937 – Peter Max, germano-estatubatuar artista.
- 1938 –
- Eugenio Montejo, venezuelar olerkaria, saiakera egilea eta diplomatikoa (h. 2008).
- Fumiko Yonezawa, japoniar fisikari teorikoa.
- 1940 – Michael Gambon, irlandar jatorriko ingeles aktorea (h. 2023).
- 1941 – Artur Carlos Maurício Pestana dos Santos, Pepetela, angolar idazlea.
- 1943 – Adolfo Aristarain, argentinar zinema zuzendari eta gidoilaria.
- 1944 –
- El Cabrero, espainiar abeslaria.
- Agustín Tamames, espainiar txirrindulari ohia.
- Peter Tosh, jamaikar reggae musikaria (h. 1987).
- 1945 –
- Angus Deaton, eskoziar ekonomialaria, 2015eko Ekonomiako Nobel Saria.
- Divine, Amerikako Estatu Batuetako aktore, LGTB ikonoa eta karaktere aldakorreko abeslaria (h. 1988).
- John Lithgow, estatubatuar aktore, musikari, olerkari eta abeslaria.
- 1946 –
- Robert Hue, frantziar politikaria.
- Philip Pullman, ingeles eleberrigilea.
- Keith Reid, ingeles abesti egilea, Procol Harum taldeko kidea (h. 2023).
- 1949 – Fiorella Faltoyano, espainiar antzezlea.
- 1952 – Verónica Castro, mexikar aktore, abeslari eta telebista aurkezlea.
- 1958 – Hiromi Hara, japoniar futbolari ohia.
- 1960 – Takeshi Koshida, japoniar futbolari ohia.
- 1962 – Evander Holyfield, estatubatuar boxeolaria.
- 1964 –
- Gretchen Daily, estatubatuar biologoa eta biogeografoa.
- Agnès Jaoui, frantziar abeslari, aktore, gidoigile eta zinema zuzendaria.
- Manuel Legris, frantziar dantzaria.
- 1967 – Brian Howard, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
- 1969 – Pedro Castillo, Peruko presidentea.
- 1970 –
- Martín Gervasoni, argentinar aktore eta gidoigilea.
- Fabián Roncero, espainiar atleta ohia.
- 1973 – Pekka Himanen, finlandiar filosofoa.
- 1975 – César Sanmartín, kataluniar saskibaloi jokalari ohia.
- 1977 –
- David Rubín, galiziar marrazkilari eta komikigilea.
- Raúl Tamudo, kataluniar futbolaria.
- 1978 – Lee Isaac Chung, estatubatuar zinema zuzendaria eta gidoilaria, Kinyaruanda hizkuntzan egindako lehen filmaren egilea.
- 1983 – Rebecca Ferguson, suediar aktorea.
- 1988 – Irene Escolar, espainiar aktorea.
- 1999 – Amanda Dudamel, venezuelar modeloa.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1612 – Juan Fernandez de Rekalde, bizkaitar legelari eta politikaria, Quiton.
- 1647 – Blas Alexandre Lezaeta, nafar elizgizona, Orreagako kolegiataren priore, Iruñeako apezpikua eta inkisidorea, Zaragozan (j. 1597).
- 1853 – Jose Frantzisko Iturtzaeta, gipuzkoar kaligrafoa, Madrilen (j. 1788).
- 1875 – Pierre Salomon Ségalas, baxenafar medikua, urologian aditua, Saint-Vallerinen (j. 1792).
- 1884 – Nikolas Soraluze, euskal historialari, politikari eta enpresaburua (j. 1820).
- 1892 – Luis Karril, donostiar arrantzalea eta eta traineru estropadetako patroia (j. 1847).
- 1939 – Aquiles Cuadra, euskal abokatu eta politikaria, fusilatua (j. 1896).
- 1962 – Jose Agerre, euskal idazle eta politikaria (j. 1889).
- 1970 – Jose Emilio Esparza Viela, nafar abokatua eta funtzionarioa (j. 1919).
- 2003 – Jaime Allende, euskal belar hockey jokalaria (j. 1924).
- 2013an desagertua – Hodei Egiluz, Anberesen desagerturiko eta bilaketa luze baten ondoren hilik agertutako galdakoztar gaztea (j. 1989).
- 2014 – Juan María Lasa, gipuzkoar futbolaria (j. 1931).
- 2016 – Luis Maria Etxeberria, euskal herritar futbolaria (j. 1940).
- 2018 – Antton Etxeberria, gipuzkoar aktore eta titiriteroa (j. 1960).
Mundua aldatu
- 1216 – Joan Lurgabea, Ingalaterrako erregea eta Akitaniako dukea (j. 1166).
- 1531 – Fadrique Álvarez de Toledo, bigarren Albako dukea.
- 1547 – Perino del Vaga, italiar margolaria (j. 1501).
- 1673 – François Fouquet, Frantziako artzapezpikua eta Baionako apezpikua (j. 1611).
- 1678 – Samuel van Hoogstraten, herbeheretar Herbehereetako Urrezko Aroko margolari, olerkari eta artearen teorikoa (j. 1627).
- 1682 – Thomas Browne, ingeles sendagile eta polimata (j. 1605).
- 1745 – Jonathan Swift, irlandar idazlea (j. 1667).
- 1813 – Józef Poniatowski, poloniar jenerala (j. 1763).
- 1851 – Maria Teresa Frantziakoa, Angulemako dukesa (j. 1778).
- 1875 – Charles Wheatstone, britainiar fisikaria (j. 1802).
- 1889 – Luis I.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (j. 1838).
- 1905 – Virgil Earp, estatubatuar marshalla (j. 1843).
- 1909 – Cesare Lombroso, italiar kriminologo, frenologo, sendagile eta Italiako kriminologia positibistako eskolaren sortzailea (j. 1835).
- 1910 – Luigi Lucheni, Sissi, Austriako enperatriza, eraila (j. 1873).
- 1913 – Alejandro Pidal y Mon, espainiar historialari eta politikaria (j. 1846).
- 1934 –
- Georges Besançon, L'Aérophile hegazkintzako aldizkariaren sortzaile eta editatorea (j. 1866).
- Alexander von Kluck, alemaniar jenerala Lehen Mundu Gerran (j. 1846).
- 1935 –
- Oda Krohg, norvegiar margolaria, Norvegiako pintura erromantiko berriaren erreferentetzat hartua (j. 1860).
- Anna Ulianova, errusiar militante, kazetari eta idazle boltxebikea (j. 1864).
- 1936 – Lu Xun, txinatar idazlea, txinerazko literatura modernoaren aitatzat hartua (j. 1881).
- 1937 – Ernest Rutherford, zeelandaberritar fisikari eta kimikaria, fisika nuklearraren aita eta 1908ko Kimikako Nobel Saria (j. 1871).
- 1943 – Camille Claudel, frantziar eskulturgilea (j. 1864).
- 1950 – Edna St. Vincent Millay, estatubatuar antzerkigile eta poeta lirikoa (j. 1892).
- 1952 –
- Edward S. Curtis, estatubatuar argazkilari eta etnografoa (j. 1868).
- Ernst Streeruwitz, Austrialo kantzilerra (j. 874).
- 1955 – Eugène Delporte, belgikar astronomoa (j. 1882).
- 1957 – Gordon Childe, australiar arkeologoa (j. 1892).
- 1958 – Mercedes Escribano Pérez, espainiar pedagogoa eta irakaslea (j. 1888).
- 1961 – Mihail Sadoveanu, errumaniar idazlea (j. 1880).
- 1970 – Lázaro Cárdenas, Mexikoko presidentea (j. 1895).
- 1971 – Sona Axundova-Qarayeva, azerbaijandar poeta (j. 1898).
- 1972 – Said bin Taimur, Maskat eta Omango sultana (j. 1910).
- 1978 –
- 1980 – Georg Rasch, daniar estatistikaria (j. 1901).
- 1983 – Maurice Bishop, Grenadako lehen ministroa (j. 1944).
- 1984 –
- Henri Michaux, belgikar olerkari, idazle eta margolaria (j. 1899).
- Jerzy Popiełuszko, poloniar apaiz katoliko, sindikalista eta beatoa, eraila (j. 1947).
- 1986 – Samora Machel, lehendabiziko Mozambikeko presidentea (j. 1933).
- 1987 – Jacqueline du Pré, britainiar biolontxelo-jotzailea (j. 1945).
- 1990 – Félix Pita Rodríguez, kubatar idazlea (j. 1909).
- 1994 – Oldrich Cernik, txekoslovakiar politikaria (j. 1921).
- 1995 – Don Cherry, estatubatuar jazz musikagilea (j. 1936).
- 1997 – Pilar Miró, espainiar zinema zuzendaria (j. 1940).
- 1999 – Nathalie Sarraute, errusiar-frantziar idazlea (j. 1900).
- 2002 –
- Manuel Álvarez Bravo, mexikar argazkilaria (j. 1902).
- Hans Jürgen Press, haurrentzako liburuen ilustratzaile eta idazle alemaniarra (j. 1926).
- 2003 – Alija Izetbegović, lehendabiziko Bosnia-Herzegovinako presidentea (j. 1925).
- 2004 – Kenneth E. Iverson, kanadar ordenagailu programatzailea (j. 1920).
- 2009 – René Marigil, espainiar txirrindularia (j. 1928).
- 2012 –
- Fiorenzo Magni, italiar txirrindularia, hiru Itzuli Handietan etapa garaipenak lortu zituen lehena (j. 1920).
- Manuel António Pina, portugaldar idazlea eta kazetaria (j. 1943).
- Raymond Souster, ingelesezko kanadar poeta (j. 1921).
- 2014 –
- Leonore Davidoff, estatubatuar soziologo eta historialari feminista (j. 1932).
- John Holt, jamaikar reggae abeslari eta kantagilea (j. 1947).
- 2018 – Osamu Shimomura, japoniar kimikari eta biologoa, 2008ko Kimikako Nobel Saria (j. 1928).
- 2019 –
- Salvador Giner, kataluniar soziologoa, Institut d'Estudis Catalanseko presidentea (j. 1934).
- Carlos Suárez Morilla, espainiar zinema zuzendari eta argazkilaria (j. 1946).
- 2020 –
- Spencer Davis, galestar musikari eta multiinstrumentista, The Spencer Davis Group taldeko sortzailea (j. 1939).
- Joan Mesquida, espainiar politikaria (j. 1962).
- 2023 – Jamila Abdallah Taha al Shanti, palestinar irakaslea eta politikaria, Hamasko kidea (j. 1955).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Sehaska egutegiko izendegia: Sengrat, Leintz eta Leniz.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q2961
Multimedia: 19 October / Q2961
