Urgoniar
Urgoniarra Kretazeo Goiztiarrean sortutako kareharrizko fazies bat da.[1] Euskal Herriko mendietan ugaria, karstaren garapenarekin oso lotua dago[2] eta bere harri sendoa eta kolore zurixkaduna eraikuntzan asko erabiltzen da.[3]
| Kareharri urgoniarra |  | ||
| |||
| Arroka sedimentarioa | |||
|---|---|---|---|
| Mineral garrantzitsuak | Kaltzita | ||
Historia aldatu
1850ean, Prodrome de Paléontologie stratigraphique idazlanean, Alcide Dessalines d'Orbigny naturalista frantziarrak "urgoniar" izena estreinakoz erabili zuen, Orgon (Rodanoren Ahoak) udalerrian ugaria zen harri motari erreferentzia eginez.[4]
Karakterizazioa aldatu
Urgoniar faziesa klima tropikalean sortutako uharrietan du jatorria, Barremiar eta Aptiar estaien artean (duela 130-112 Ma artean).[5] Besteak beste, Pirinio eta Kantauri mendietako errudista fosilez betetako kareharria horrela izendatu da. Kareharri mota hau masiboa da, ia lurrik gabekoa, kaltzita eta osagarri organogenoen kontzentrazio handikoa eta birkristalizazio handikoa. Biofaziesean errudistak agertzen dira, Toucasia generokoen presentzia handiarekin; orbitolinen fosilak ere ugariak dira. Urgoniar faziesa Kretazeo Goiztiar eta Berantiarreko maila desberdinetan aurki daiteke.[6]
Urgoniarra potentzia handiko geruza da, eta bertan harri mota asko aurkitu ditzakegu, kareharri purutik hasita hareharri oso silizeoetaraino: kareharri errudistaduna, formazio beltzekin txandakatutako kareharri paraurgoniarra (kare-hareharria edo marga-hareharria), non itsas jatorriko materialek lehorrekoekin bat egiten duten... Material guzti hauek hareharri kontinentalen, buztinen edo wealdiarreko kareharri gazien gainean aurkitzen dira.[1]
Paleoklimatika aldatu
Urgoniarraren presentziak eta ugaritasunak, zona horrek Kretazeo Goiztiarrean izan zuen paleoingurumenari buruzko informazioa ematen digu: zingo txikiko itsasoa, eta klima tropikala. Euskal Herriko geologiari dagokionez, aro horretan koral uharri handiak sortu ziren ekialde-mendebalde norabidean.[7] Garrantzi berezia izan du meatzaritzan, izan ere Somorrostroko burdina fazies honen barruan aurkitzen zen gehien[8].
Paisaia aldatu
Kareharri urgoniarrezko lurraldeak deigarriak izan ohi dira, haien erliebe malkartsuengatik, eta paisaia karakteristikoak eratzen dituzte.[9] Hainbat menditan agertzen da, hala nola Aralar, Aizkorri, Ernio, Izarraitz, Anboto, Gorbeia, Udalaitz....[7]
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b Bizkaiko Espeleologia Taldea. (1978). Observaciones sobre el karst de Carranza. Bizkaiko Foru Aldundia, 51-92 or..
- ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | ARALAR, SIERRA DE. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
- ↑ «Estratigrafía del Cretácico» www.upv.es (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
- ↑ Rat, Pierre. (1983). «L'Urgonien. Evolution des idées et des usages» Travaux du Comité français d'histoire de la géologie (COFRHIGEO) (9): 93–106. (Noiz kontsultatua: 2019-08-03).
- ↑ (Ingelesez) «(PDF) El Aptiense-Albiense de la Cuenca Vasco-Cantábrica» ResearchGate (Noiz kontsultatua: 2019-08-04).
- ↑ Fernández Mendiola, Pedro. (1987). El complejo urgoniano en el sector oriental del anticlinorio de Bilbao. http://www.bizkaia.eus/.
- ↑ a b «Euskal Herriko historia geologikoa» http://www.luberri.org/ (Noiz kontsultatua: 2019ko abuztuaren 3a).
- ↑ «MapasIGME - Portal de cartografía del IGME: MAGNA 50 - Hoja 61 (BILBAO)» info.igme.es (Noiz kontsultatua: 2019-08-04).
- ↑ Hazera, Jean. (1968). La région de Bilbao et son arrière pays. Etude géomorphologique.. Munibe, 1-358 or..
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q2500627
Multimedia: Facies Urgonien / Q2500627
,_Geology_(1994)_(20420449286).jpg){kind=link}
