Texcoco aintzira

Texcoco aintzira Mexikoko lurraldea bere Ozeano Bareko kostaldetik zeharkatzen duen Ardatz Neobolkanikoaren erdian, Mexikoko Haranaren hego-mendebaldean dauden gaur egun desagertzear dauden laku sistema baten zati zen. Sistemaren zati ziren ur masetako askoren lehorketara eraman duen historia espainiarren aurreko garaian hasi zen. Historiaren etapa hartan, bertako jatorrizko biztanleek aintziraren behealdean uharte artifizialak sortu zituzten nekazaritzarako lurrak lortzeko edo, Mexiko-Tenochtitlanen kasuan, herrixkak eraikitzeko. XVII. mendean, espainiarrek Espainia Berria deitu zituzten lurraldeak jada menderatu zituztenean, erregeordetzaren hiriburuak kontaezinbeste uholde jasan zituen. Honek, Mexiko independenteak ere jarraitu zituen drainatze lanak egin behar izatea eragin zuen, eta, honen ondorioz, sistema osatzen duten bost aintzirak ia desagertzear daude. Mexikoko Haraneko aintzira arroa Zumpango, Xaltocan, Texcoco, Xochimilco eta Chalcok osatzen zuten. Batzuetan Mexikoko aintzirari buruz hitz egiten da, baina hori soilik indigenek Texcoco lakuaren iparraldean dagoen Guadalupe Mendilerroaren eta aipaturiko aintziraren hegoaldean dagoen Cerro de la Estrellaren artean dike bat eraiki zuten garai historikoa aipatzen denean.

Texcoco aintzira
Datu orokorrak
Garaiera	2.236 m
Mota	aintzira
Azalera	2.000 km²
Geografia
Koordenatuak	19°30′N 98°59′W

Laku sistema honen ezaugarri berezi bat euren uren izaera ezberdina zen. Xochimilco eta Chalco ur gezazkoak ziren bitartean, Zumpango, Texcoco eta Xaltocan ur gazikarazkoak ziren. Izan ere, azken hiru aintzira hauetako ertz eta uhartexketako biztanleak gatza ustiatzen aritzen ziren, lakuaren ura lurrinduz lortzen zutena. Edonola ere, Mexikoko Haraneko lakuetako ura ez zen probetxugarria gizakientzat. Texcoco, Zumpango eta Xaltocan aintziretako ura ez zen edangarria zuen gatz ugariaren ondorioz, eta Xochimilco eta Chalco aintziretako ur gezak soilik nekazaritzarako ziren probetxugarriak, hauekin lotutako ekosistemetan bizi ziren landare eta animalien hondakinak zapore txarra ematen baitzieten. Horregatik, Mexiko-Tenochtitlaneko biztanleek ur edangarriaren horniketa sistema bat sortu behar izan zuten ura inguruko iturburuetatik ekartzeko.

Geografia fisikoa

Texcoco lakuaren arro hidrologikoaren azalera osoa (Mexikoko Haraneko iparraldeko eta hegoaldeko aintzirak ere barne hartzen dituena) 2 mila kilometro baino gehiagokoa da. Panuco ibaiaren eskualde hidrologikoko Texcoco-Zumpango lakuaren azpiarroari dagokio.

Texcoco lakua Mexikoko Haraneko hedadura handi bat hartzen zuen laku sistemaren zati zen. Urtaro euritsuan lakua beste laurekin elkartzen zen, harana inguratzen duten mendikateen artean zeudenak. Texcoco lakuaren iparraldean ur gazizko bi zingira txiki zeuden. Hauek Xaltocan eta Zumpango deituak izan dira. Hizkuntza honen hiztunak Mexiko erdialdera iritsi ondoren jarri zitzaizkien nahuatlerazko izenak dira. Texcoco eta Xaltocan lakuen arteko muga Mexikoko Haranaren bihotza eta Teotihuacango haranaren arteko banaketa adierazten duten muinoen eta Guadalupe Mendilerroaren iparraldearen artean igarotzen zen kanal batek adierazten zuen. Hegoalderantz, Texcoco aintzira Iztapalapako penintsularaino hedatzen zen eta Xochimilco aintzirarekin Cerro de la Estrella muinoaren eta Coyoacango lautada alubialaren arteko pasabide baten bidez komunikatzen zen.

Texcoco lakua bere inguruan zeuden bi mendikatetik iritsitako urekin elikatzen zen. Mendebaldean Sierra de las Cruces deritzona dago, nondik, gaur egun, oraindik Magdalena, Becerra, Barranca del Muerto, Eslava, Mixcoac eta San Ángel ibaiak isurtzen diren. Ekialdetik Sierra Nevadako elurretatik Texcoco, Chimalhuacan eta Atencorantz jarraituz errekasto ugari jaisten ziren. Ibai hauen artean Coatepec eta Chapingo zeuden. Bere hegoalde eta iparraldeko mugak, hurrenez hurren, Guadalupe Mendilerroak eta Santa Catarina Mendilerroak adierazten zituzten, azken honen urak lakura soilik urtaro euritsuan iristen zirelarik, bertan ez baitzen korronte iraunkor bakar bat ere jaiotzen.

Lakuaren barnean uhartexka ugari zegoen. Peñón de los Baños eta Peñón Viejo izan ezik, gainontzeko guztiak lauak ziren. Batez ere lakuaren mendebaldeko zatian zeuden. Uhartexka hauetako batzuk ospetsuak dira Mexikoren espainiarren aurreko historian, mexikak bezalako herrien bizileku izan baitziren. Beharbada handiena Tenochtitlan uhartexka izan zen, gaur egungo Mexiko Hiriaren Erdigune Historikoa hartzen duena eta mexiken estatuaren hiriburua izan zena. Honen iparraldean Tlatelolco zegoen, Ertamerikako Aro Postklasikoko merkaturik handiena zuena. Hego-ekialdean, uhartexka ilara luze bat zegoen Mexikokoa eta Iztapalapako ertzaren artean. Horien artean Iztacalco eta Pantitlan zeuden.

Mexikoko Haraneko aintzira arroko zati da Xochimilco, Chalco, Zumpango eta Xaltocan hartzen zituen laku sistema bat. Espainiarren aurreko antzinaroan, gatza bai baina nekazaritzako urik lortzen ez zen ur gazizko laku bat zen. Bere gorakadak geldiarazten zituzten dike indigenak suntsituak izan ondoren, Texcoco lakuko urek aldian-aldian Mexiko Hiria urpetzen zuten, XVI. mendetik XIX. mendea arte. Hau izan zen erregeordetzako autoritateak eta, ondoren, errepublika independentekoak lakuen hedadura murriztu zuen isurbide sistema bat asmatzera eraman zituen. XX. mendearen amaieran, Mexikoko gobernuak, ur gorputzaren erreskate programa bat abiarazi zuen, arrazoi ekonomikoengatik bertan behera utzi den arren.

Kanpo estekak

• Datuak: Q13700
• Multimedia: Texcoco Lake, Mexico / Q13700