Subrahmanyan Chandrasekhar

Subrahmanyan Chandrasekhar (Lahore, Britainiar Raj, 1910eko urriaren 19a - Chicago, AEB, 1995eko abuztuaren 21a) fisikari teoriko indio-estatubatuarra izan zen, Estatu Batuetan pasatu zuena bere bizitza ia osoa. 1983ko Fisikako Nobel Saria partekatu zuen William A. Fowler-ekin beraien lanagatik izarren estruktura eta bilakaeran. Bere ekarpen matematikoei esker izarren eboluzioan, gaur egun modelo teoriko ugari garatu dira izar masiboen egoera berandu eta zulo beltzentzat . Kontzeptu, instituzio eta asmakizun asko bere izena daramate, ala nola Chandrasekharren muga edo X izpiko Chandra behatokia .

Subrahmanyan Chandrasekhar
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Lahore, 1910eko urriaren 19a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Lehen hizkuntza	Tamilera
Heriotza	Chicago, 1995eko abuztuaren 21a (84 urte)
Hobiratze lekua	Wheeling Township Arlington Heights Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: bihotz-biriketako geldialdia
Familia
Aita	CS Ayyar
Ezkontidea(k)	Lalitha Doraiswamy (en)
Familia	ikusi Chandrasekhara Venkata Raman (osaba)
Hezkuntza
Heziketa	Hindu Higher Secondary School (en) Cambridgeko Unibertsitatea 1933) doktore Presidency College (en) (1921 - 1930) Trinity College (1930 - 1933)
Hezkuntza-maila	Doktor Nauk in Philosophy (en)
Tesia	Polytropic distributions (en)
Tesi zuzendaria	Ralph H. Fowler Arthur Stanley Eddington
Doktorego ikaslea(k)	Donald Osterbrock Bimla Buti (en) Donat Wentzel (en) Jeremiah P. Ostriker (en) Guido Münch Steven Lawrence Detweiler (en) Russell Kulsrud (en) Anne Barbara Underhill (en) John Charles Miller (en) Norman Ronald Lebovitz (en) Morris L. Aizenman (en) Yavuz Nutku (en) John L. Friedman (en) Arthur Code (en) Merle Gold (en) Surindar Kumar Trehan (en) Yousef Sobouti (en) Eberhart Jensen (en) H. Lawrence Helfer (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Arthur Stanley Eddington
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, fisikaria, astronomoa, astrofisikaria, akademikoa eta unibertsitateko irakaslea
Parte-hartzailea Manhattan Proiektua
Enplegatzailea(k)	Trinity College  (1933 -  1937) Yerkes Observatory (en)  (1937 -  1942) Chicagoko Unibertsitatea  (1942 -  1985)
Lan nabarmenak	ikusi Chandrasekharren muga Chandrasekhar number (en) Schönberg–Chandrasekhar limit (en) Chandrasekhar–Wentzel lemma (en) Chandrasekhar's X- and Y-function (en) Batchelor–Chandrasekhar equation (en) Chandrasekhar's H-function (en) Chandrasekhar–Fermi method (en) Chandrasekhar–Page equations (en) Chandrasekhar virial equations (en) Chandrasekhar polarization (en) Chandrasekhar-Kendall function (en) Chandrasekhar potential energy tensor (en) Chandrasekhar equation (en) dynamical friction (en) Chandrasekhar's white dwarf equation (en)
Jasotako sariak	ikusi Royal Societyko kidea  (1944) Copley Domina  (1984) Errege Domina  (1962) Fisikako Nobel Saria  (1983) Henry Draper domina  (1971) Henry Norris Russell saria  (1949) Astronomiako Errege elkartearen urrezko domina  (1953) Zientzia Domina Nazionala  (1966) Karl Schwarzschild Medal  (1986) Bruce domina  (1952) Tomalla Foundation  (1981) Josiah Willard Gibbs Lectureship  (1946) Rumford Prize  (1957) Padma Vibhushan in science & engineering  (1968) Srinivasa Ramanujan Medal  (1962) Gordon J. Laing Award  (1989) Marcel Grossmann Award  (1994) Richtmyer Memorial Lecture Award  (1969) Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics  (1974) Adams Saria  (1948) honorary doctor of Harvard University  (1979ko ekaina) Silliman Memorial Lectures  (1962) Karl G. Jansky Lectureship  (1978)
Kidetza	Royal Society Suediako Zientzien Errege Akademia Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala Indiako Zientzien Akademia Nazionala American Astronomical Society Zientzien Bavariar Akademia Zientzien Mundu Akademia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa

Bere bizitzan zehar fisikako gai askotan egin zuen lan, ekarpenak eginez gaur egungo ezagutzan, adibidez, izarren egituran, nano zurietan, izar-dinamikan, hidrodinamikan, erlatibitate orokorrean edo grabitazio uhinen talka teorian. Cambridgeko Unibertsitatean modelo teoriko bat garatu zuen nano zurien egitura azaltzeko. Honetan, izar horiek duten materia endekatuaren elektroien masa-aldaketa erlatibista kontuan hartu zuen, eta ikusi zuen nano zuri baten masak ezin zituela 1.44 eguzki masak gainditu: Chandrasekharren muga. Bestalde, izarren dinamikaren ereduak berrikusi zituen, Esne Bidearen eremu grabitatorioen gorabeherak kontsideratuz bere inguruan biraka dauden izarretan. Dinamika-problema honentzako soluzioa hogei ekuazioen bidez aurkeztu zuen, "marruskadura dinamiko" izeneko terminoa sartuz. Honek eragina dauka bai izarren balaztatzean bai izar-kumuluen egonkortasunean.

Presidency College unibertsitatean ikasi zuen, Madras-en, baita Cambridgen ere. Urte ugari eman zituen Chicagoko Unibertsitatean irakasle bezala, eta The Astrophysical Journal albistearen editore izan zen 1952 eta 1971 urteen artean. Chicagon bizi izan zen bere heriotza arte 1995an, 84 urte zituela .

Izenaren etimologia

Bere izena eta abizena ―[subrajmánian chándra shékjar] moduan ahozkatzen direnak― Shiva jainkoaren bi izen dira.

Sanskrito hizkuntzan, Subrahmanyan (सुब्रह्मण्य) 'apaizen aldekoa' esan nahi du. Zehazki, su: 'oso' esan nahi du, eta brahmanya: 'brahmanekin adiskidetsua'.

Chandrasekhar (चन्द्रशेखर), aldiz, 'ilargia koro bezala daraman hori' esan nahi du. Zehazki, chandra: 'ilargia' eta shékhar: 'koroa' edo 'diadema' esan nahi dute. Esan bezala, Shiva jainkoaren izen bat da hau, eta sarritan ilargi-erdi batekin buruan irudikatzen da.

Lehenengo urteak eta hezkuntza

Chandrasekhar 1910ko Urriaren 19an jaio zen Lahoren, Raj Britaniarrean (gaur egungo Pakistan) . Bere aitaldeko osaba Chandrasekhara Venkata Raman zen, Nobel saridun fisikari indiarra. Bere gurasoak, aldiz, lanpostu arruntak zituzten: aita funtzionarioa eta ama itzultzailea. 10 anai-arreba osatzen zuten familia: 4 mutil eta 6 neska . Chandrasekharrek bere lehen 12 urtetan etxean jaso zuen hezkuntza: bere aitak matematika eta fisika irakasten zitzaion eta amak Tamilera (hango hizkuntza) . 1918an Madrasera mugitu ziren, eta 1922-1925 urteen bitartean Hindu High School-en ikasi zuen. 1925-1930 urteetan Presidency College eskolan egon zen (Madrasek Unibertsitatearekin lotua), non bere lehenengo paperra idatzi zuen: “The Compton Scattering and New Statistics”. Hau 1929an idatzi zuen Arnold Sommerfelden aholku eta ikasbidearekin, Madrasen eman baitzuen klaseren bat, eta Chandrasekharrekin berbetan egon zen hotel batean zenbait problemei buruz . 1930ko ekainean fisikako lizentziatura lortu zuen, eta hurrengo hilabetean Indiako Gobernuko beka bat jaso zuen Cambridgeko unibertsitatean ikasketak jarraitzeko. Bere Ingalaterrarako bidaietan nano zurien elektroi gas endekatuaren mekanika estatistikoa aztertu zuen, Ralph H. Fowler-en aurretiko lanari zuzenketa erlatibistak gehituz.

Ikasketak Cambridgeko Unibertsitatean

Bere lehen urtean, Fowler-en ikerketa-ikaslea zela, batezbesteko opakutasunak kalkulatzen egon zen, baita lortutako emaitzak erabiltzen izar endekatu baten masa-limitearen eredu hobetu bat eraikitzeko. Sarritan Royal Astrnomical Society-ren bileretara joaten zen, non fisikari garrantzitsu ugari ezagutu zituen. 1931an, bigarren urtearen udan, Max Born-en institutuan egon zen Göttingen-en, opakutasun, xurgapen koefiziente atomiko eta izarren fotosferen ereduak lantzen. Azken urtea, Paul Diraci esker, Kopenhageko Fisika Teorikoko Institutuan eman zuen, non Niels Bohr ezagutu zuen.

Izar endekatuei buruz egindako lanari esker brontzezko domina jaso zuen 1933an, eta jarraian Cambridgeko PhD gradu-titulua jaso zuen. Bere tesia R.H. Fowler eta Arthur S. Eddington zuzendu zuten, eta politropo auto-grabitante birakariei buruz idatzitako lau paperretan oinarritu zen. Eddingtonekin gatazka zorrotza izan zuen 1935an Royal Astronomical Society-an, zeinean Eddingtonek irrigarri utzi zuen Chandrasekhar-en limitearen kontzeptua . Aurrerago Eddington oker zegoela frogatu bazen ere, Chandrasekhar-ek Erresuma Batutik kanpo lan egitea kontsideratu zuen.

Karrera eta ikerkuntza

1930an Chandrasekharrek Cambridgeko Unibertsitateko Trinity Collegen sartu zen. Denbora horretan Arthur Eddingtonen liburu bat irakurri zuen, The Internal Constitution of Stars, asko eragin ziona. Liburu horretan azaltzen zen nola izarrek Lurraren tamainako objektu bihurtuta (nano zuriak) bukatzen zutela haien bizitzak, behin daukaten energia iturriak agortuta. Chandrasekharrek zuzenketa kuantiko zein erlatibistak sartu zituen bere kalkuluetan, eta ikusi zuen bakarrik masa txikiko izarrek bukatu ahal zutela Eddingtonek esan zuen moduan. Kalkulu zehatzenetan ikusi zuen 1,4 eguzki masa baino gehiagoko izarrak Lurra baino txikiagoko egituretan kolapsatuko zirela. Hau Chandrasekharren muga bezala da ezaguna, eta neutroi izar eta zulo beltzen sorkuntzaren iradokizuna izan zen.

1935an Harvadeko Behatokiaren zuzendariak, Harlow Shapley, Chandrasekhar gonbidatu zuen astrofisika teorikoko irakaslea izateko hiru hilabetez. Denboraldi horretan Chandrasekharrek izugarri harritu zuen Shapley, eta ikerketa harreman bat eskaini zioten Harvarden. Indiarrak uko egin zion eskaintzari, debora berean Gerard Kuiper ezagutu baitzuen, nano zurietan aditua zena. Azken honek Yerkes Behatokian berriki hasi zen lan egiten, Wisconsinen, Chicagoko Unibertsitatearena dena. Kuiperrek hango zuzendariari, Otto Struve, Chandrasekharri buruz berba egin zion, eta honek lan bat eskaini zion. Hasiera batean ezetz ezan zuen eta Ingalaterrara bueltatu zen, baina azkenean lanpostua hartu zuen eta 1936ko abenduan Astrofisika Teorikoko irakasle laguntzaile bezala hasi zen lan egiten. Chicagoko Unibertsitatean eman zuen bere gainerako bizitza osoa. Han ikerkuntza bide berri bat hasi zuen, eta egindakoarekin The Principles of Stellar Dynamics lana aurkeztu zuen 1942an.

Bigarren Mundu Gerra iraun zuen bitartean Chandrasekharrek Ballistic Research Laboratory laborategian egon zen, Marylanden. Han problema balistikoetan aritu zen lanean, zeinetatik txosten ugari idatzi zituen, ala nola 1943ko Optimum height for the bursting of a 105mm shell edo On the Determination of the Velocity of a Projectile from the Beat Waves Produced by Interference with the Waves of Modified Frequency Reflected from the Projectile. Denboraldi horretan ere, Chandrasekharren hidrodinamikari buruzko ezagutza sakona zela eta, Robert Oppenheimerrek Manhattan Proiektuan lan egitea eskaini zion. Ala ere, ez zen inoiz proiektu horren parte izan, segurtasun baimenetan atzerapenak gertatu zirela eta.

1950eko hamarkadaren hasieran Chandrasekharrek izarren barneko erradiazio garraioa ikertu zuen sakonean. Ala ere, bere lana edozein ingurunearen zeharreko erradiazio transmisioak aztertzeko erabili ohi da. Aurrerago, magnetismoaren eragina galaxietan aztertu zuen, batez ere haien forma eta bilakaera. Honela beste argitalpen ospetsua egin zuen: Hydrodynamics and Hydromagnetic Stability. 1952 eta 1971 urteen artean Chandrasekhar The Astrophysical Journal albistearen editorea izan zen. Denboraldi horretako gertaera aipagarria da Eugene Parkerrek eguzki haizea aurkitu zuenean, 1957an, bi editore ospetsuk paperra atzera bota zutela, baina Chandrasekharrek akats matematikorik aurkitu ez zituenez lana onartu zuen eta 1958an argitaratu zen.

Hurrengo urteetan zehar saiatu zen deskubritzen nola errotazioak planeta, izar, galaxia eta galaxia kumuluetan eragiten zuen. 1970eko hamarkadan, Chandrasekharrek izarren bizitzaren bukaera eta haien kolapsoa aztertzera bueltatu zen. Lan hau bere argitalpen famatuenera eraman zion: The Mathematical Theory of Black Holes, 1983an argitaratua. Lan honengatik urte bereko Fisikako Nobel Saria jaso zuen, William Fowler-ekin partekatuta. Chandrasekharren azken liburua Newton's Principia for the Common Reader izan zen, 1995ekoa.

Bizitza pertsonala

Chandrasekharren osaba Chandrasekhara Venkata Raman Fisikako Nobel Saria jaso zuena 1930an.

1936ko irailean Lalitha Doraiswamyrekin ezkondu zen, Presidency College unibertsitatean ikasten zeudela ezagutu zuena. 1953an Estatu Batuertako herritartasuna lortu zuen. Bere inguruko batzuek pertsona maitekor, baikor, eskuzabal, apal, zehatz eta zabal moduan deskribatzen zuten, baina beste batzuek isila, zazpikia eta burugogorra zela esaten zuten . Ere esaten da errukigabekoa zela bere lana irrigarri uzten zutenekin .

Bihotzeko baten ondorioz hil zen Cambdrigeko Unibertsitateko Hospitalean 1995an, beste bat gainditu bazuen ere 1975an . Bere emaztea 2013ko irailean hil zen 102 urteekin . Literaturako eta mendebaldar musika klasikoko ikasle aditua zen bera.

Beste datu nabariak Chandrasekharri buruz dira barazkijalea zela eta sarritan argi utzi zuela bere ateismoa.

Sariak

Nobel saria

Chandrasekhar Fisikako Nobel Saria jaso zuen 1983an, izarren egitura eta bilakaerari buruzko prozesu fisikoen inguruan egindako ikerketei esker. Chandrasekharrek kondekorazioa onartu eta jaso zuen, baina bakarrik bere lehenbiziko lanak saritu zirela mindu zion, eta bere karrera luzearentzako iraintzetzat hartu zuen hori. Saria Wiliam A. Fowlerrekin partekatu zuen.

Bestelako sari eta ohoreak

• Royal Society-ren kidea (FRS) (1944)
• American Philosophical Society kidea (1945)
• Ameriketako Estatu Batuetako Zientzia eta Arten Akademia kidea (1946)
• Henry Norris Russell saria (1949)
• Bruce domina (1952)
• Royal Astronomical Societyko Urrezko Domnina (1953)
• United States National Academy of Sciences kidea (1955)
• Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademiako Rumford saria (1957)
• Estatu Batuetako National Medal of Science (1966)
• Indiako Padma Vibhushan saria (1968)
• National Academy of Sciencesko Henry Draper domina (1971)
• Marian Smoluchowski domina (1973)
• Royal Societyko Copley domina (1984)
• Gordon J. Laing saria (1989)
• American Academy of Achievementeko Golden Plate Award (1990)
• Humboldt saria

Zenbait argitalpen

Liburuak

• Chandrasekhar, S. (1958) [1939]. An Introduction to the Study of Stellar Structure. New York: Dover. ISBN 978-0-486-60413-8

• Chandrasekhar, S. (2005) [1942]. Principles of Stellar Dynamics. New York: Dover. ISBN 978-0-486-44273-0

• Chandrasekhar, S. (1960) [1950]. Radiative Transfer. New York: Dover. ISBN 978-0-486-60590-6

• Chandrasekhar, S. (1975) [1960]. Plasma Physics. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-10084-5

• Chandrasekhar, S. (1981) [1961]. Hydrodynamic and Hydromagnetic Stability. New York: Dover. ISBN 978-0-486-64071-6

• Chandrasekhar, S. (1987) [1969]. Ellipsoidal Figures of Equilibrium. New York: Dover. ISBN 978-0-486-65258-0

• Chandrasekhar, S. (1998) [1983]. The Mathematical Theory of Black Holes. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-850370-5

• Chandrasekhar, S. (1983) [1983]. Eddington: The Most Distinguished Astrophysicist of His Time. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-25746-6

• Chandrasekhar, S. (1990) [1987]. Truth and Beauty. Aesthetics and Motivations in Science. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-10087-6

• Chandrasekhar, S. (1995). Newton's Principia for the Common Reader. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-851744-3

• Spiegel, E.A. (2011) [1954]. The Theory of Turbulence : Subrahmanyan Chandrasekhar's 1954 Lectures. Netherlands: Springer. ISBN 978-94-007-0117-5

Notak

• Chandrasekhar, S. (1939). "The Dynamics of Stellar Systems. I–VIII". The Astrophysical Journal. 90 (1): 1–154. ISSN 0004-637X

• Chandrasekhar, S. (1943). "Stochastic Problems in Physics and Astronomy". Reviews of Modern Physics. 15 (1): 1–89. ISSN 0034-6861

• Chandrasekhar, S. (1993). Classical general relativity. Royal Society.

• Chandrasekhar, S. (1979). The Role of General Relativity: Retrospect and Prospect. Proc. IAU Meeting.

• Chandrasekhar, S. (1943). New methods in stellar dynamics. New York Academy of Sciences.

• Chandrasekhar, S. (1954). "The illumination and polarization of the sunlit sky on Rayleigh scattering". Transactions of the American Philosophical Society. American Philosophical Society. 44 (6): 643–728. doi:10.2307/1005777
• Chandrasekhar, S. (1983). "On Stars, their evolution and their stability, Nobel lecture". Reviews of Modern Physics. Stockholm: Nobel Foundation. 56 (2): 137–147. doi:10.1103/RevModPhys.56.137

• Chandrasekhar, S. (1981). New horizons of human knowledge: a series of public talks given at Unesco. Unesco Press.

• Chandrasekhar, S. (1975). "Shakespeare, Newton, and Beethoven: Or, Patterns of Creativity". Current Science. University of Chicago. 70 (9): 810–822.

• Chandrasekhar, S. (July 1973). "P.A.M. Dirac on his seventieth birthday". Contemporary Physics. 14 (4): 389–394. ISSN 0010-7514

• Chandrasekhar, S. (1947). Heywood, Robert B. (ed.). The Works of the Mind: The Scientist. Chicago: University of Chicago Press. pp. 159–179.

• Chandrasekhar, S. (1995). Reminiscences and discoveries on Ramanujan's bust. Royal Society.

• Chandrasekhar, S. (1990). How one may explore the physical content of the general theory of relativity. American Mathematical Society.

Kanpo estekak

• Datuak: Q148109
• Multimedia: Subrahmanyan Chandrasekhar / Q148109