Seljuktar Inperioa
Seljuktar Inperioa[2][3] (turkieraz: Büyük Selçuklu Devleti, persieraz: دولت سلجوقیان, arabieraz: الدولة السلجوقية) Erdi Aroko turko-persiar[4][5][6] inperio sunia izan zen, oghuz turkiarren qynyq adarrak sortua.[7] Inperioaren mugak Hindu Kushetik ekialdeko Anatoliara eta Erdialdeko Asiatik Persiar golkora zihoazen. Aral itsasoan bere jaioterrian sortuak, seljuktarrek hasieran Khorasan gero Persia eta, azkenean, ekialdeko Anatolia konkistatu zituzten.
| Seljuktar Inperioa دولت سلجوقیان Dawlat-i Saljūqiān Büyük Selçuklu Devleti الدولة السلجوقية) | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1037 – 1194 | |||||||||||||||||||||||
| Monarkia | |||||||||||||||||||||||
 Seljuktar Inperioaren zabalera handiena, 1092 inguruan. | |||||||||||||||||||||||
| Geografia | |||||||||||||||||||||||
| Hiriburua | Nishapur Shahr-e-Rey Ispahan | ||||||||||||||||||||||
| Kultura | |||||||||||||||||||||||
| Hizkuntza(k) | Persiera Arabiera Oghuz turkiera | ||||||||||||||||||||||
| Erlijioa | Islam sunita | ||||||||||||||||||||||
| Historia | |||||||||||||||||||||||
| Tugrul Begek inperioa sortu zuen | 1037 | ||||||||||||||||||||||
| Kuarezmiar Inperioak ordezkatu zuen[1] | 1194 | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
.PNG){kind=small}
.PNG){kind=small}
Lehenengo enperadorea Tugrul Beg izan zen, 1037an. Seljuktarrek Ekialdeko mundu islamiarra batzea lortu zuten eta paper garrantzitsua jokatu zuten Lehen eta Bigarren Gurutzadetan. Oso persiartuak bai kulturaren bai hizkuntzaren aldetik, seljuktarrek paper garrantzitsua jokatu zuten turko-persiar ohituren jatorrian.
Historia aldatu
Seljuktar Inperioa XI. eta XII. mendeen artean gaur egungo Iranen, Iraken eta Anatolian zehar zabaldu zen turko-persiar estatu bat izan zen.
Seljuktarrena jatorriz Aralgo itsasoaren iparraldean bizi zen herria zen . X. mendean Islamera bihurtu ziren, sunnismoaren adarrera, zehazki. Inperioaren izena beraien lehen buruzagi izan zen Seljukengandik dator. Bere agindupean, seljuktarrek konkista militarren aldi bati hasiera eman zioten gaur egun Iranen parte den Khorasango eskualdean. Hortik aurrera, pertsiarren ohitura eta hizkuntzak bereganatu zituzten. Togrulek, Seljuken ilobak, Bagdad hartu zuen 1055ean, eta bere burua «Sultan eta sartalde nahiz sortaldeko errege» izendatu. Bere ondorengo Alp Arslanek hiriburua gaur egungo Teheranen finkatu zuen, Alepo eta Armenia konkistatu zituen eta Romano Laugarrena Bizantzioko enperadorea garaitu zuen Manzikerteko guduan (1071). Garaipen horrek markatu zuen Anatoliaren turkiar agintearen hasiera.
Bizantziori konkistatutako lurraldeek inperioaren Rum adarra osatu zuten, gerora Rûmgo Sultanerria izango zena. Inperioak Malik Xah-ren agintepean jo zuen gailurra. Garai hartan, Jerusalem eta Asia Txikia ere barne hartzen zituen.
Seljuktar inperioak armada oso boteretsua eta administrazio oso eraginkorra zituen. Eskolek sunismoa bultzatzen zuten.
1243an, mongoliarrek inperioa zatikatu zuten, euren menpeko hainbat turkiar sultanerritan banatuz. 1276 urte inguruan, Rümgo seljuktarrek botere guztia galdu zuten, inperioa 1307 arte zutik mantendu bazuten ere.
Enperadoreak aldatu
- Tuğrul Beg (1037–1063) (sortzailea)
- Alp Arslan (1063–1072)
- Melik Şah I (1072–1092)
- Mahmud (1092–1094)
- Barkiyaruq (1094–1105)
- Melik Şah II (1105)
- Mohamed (1105–1118)
- Ahmed Sanjar (1118–1153)
Ikus ere aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Grousset, Rene, The Empire of the Steppes, (New Brunswick:Rutgers University Press, 1988), 159-161. orr.
- ↑ Euskaltzaindia. (PDF) 182. arauaː Dinastien izenak. .
- ↑ Inperio hartan agintea izan zuen dinastiaren sortzaile izan zen Seljuk heroiaren izenetik dator.
- ↑ M.A. Amir-Moezzi, "Shahrbanu", Encyclopaedia Iranica (online)
- ↑ Josef W. Meri, "Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia", Routledge, 2005, p. 399
- ↑ Michael Mandelbaum, "Central Asia and the World", Council on Foreign Relations (1994), 79. orr.
- ↑ Dani, A. H., Masson, V. M., Asimova, M. S., Litvinsky, B. A., Boaworth, C. E. (1999). History of Civilizations of Central Asia. Motilal Banarsidass Publishers
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q3708094
Multimedia: Seljuk Empire / Q3708094
|
Artikulu hau historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |