Saldias
Saldias[3] ([s̺alði.as̺]; eskualdeko ahoskeran Saldisa [s̺alðis̺a]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Basaburu Txikian. Nafarroako hiriburu Iruñetik 62 kilometrora dago, eta 122 biztanle zituen 2017. urteko erroldaren arabera. Udalerri hagitz euskalduna da eta Ezkurrako errekak udalerriaren lursailak zeharkatzen ditu.
| Saldias | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Saldiasen ikuspegia Soingo Gainatik. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Malerreka | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Saldias | ||||||||||
| Alkatea | Jacinto Domínguez San Nazario (CI, indep.) | ||||||||||
| Posta kodea | 31747 | ||||||||||
| INE kodea | 31213 | ||||||||||
| Herritarra | saldiastar, saldistar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°05′18″N 1°46′51″W / 43.088333333333°N 1.7808333333333°W | ||||||||||
| Azalera | 9 km² | ||||||||||
| Garaiera | 555 metro | ||||||||||
| Distantzia | 62 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 124 (2023:  4) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 13,72 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 20,44 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 95,24 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 15,6 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 88,60 (2018:  %-8,12) | ||||||||||
Geografia aldatu
Iruñeko merindadearen iparraldean dago, Bidasoaren goiko isurialdean, Doneztebe eta Leitza arteko errepidean (NA-170). Herrira heltzeko, NA-170 errepidean hasten den NA-4029 herri-errepidea hartu beharra dago. Doneztebera Urrozen barrena ere joan daiteke. Orokietara doan beste errepide bat dauka, eta handik, Iruñera joan daiteke.
Zubietarekin egiten du muga Saldiasek iparraldean, Beintza-Labaienekin ekialdean, Eratsunekin mendebaldean, eta Basaburuaekin hegoaldean.
Ingurune naturala eta klima aldatu
Klima ozeaniko epelaren ezaugarriak daude Saldiasen: euri anitz egiten du, urte osoan; neguan, elurra urtero egin ohi du, behin baino gehiagotan; zabalkunde termiko ertaina du, eta uda garaian ez da lehorterik izaten. Batez besteko tenperatura 12-13 gradukoa da, eta prezipitazioak, 2.000 mm ingurukoak. Tokirik garaienetan, balio horiek gainditu egiten ditu. Urteroko egun euritsuak 180 izaten dira; hau da, urteko egunen erdietan euria egiten du.
Landaredia ere klima ozeanikoetakoa da: zuhaitz-espezie ugariena pagoa da, eta haritzak ere badira. Pagoa gehienbat udalerriaren iparraldeko alderik menditsuenean dago, eta haritza herri inguruan eta inguruko alderdi apalagoetan. Horretaz gainera, Nafarroa osoan bezala, larix pinu asko landatu dituzte; XX. mendearen amaieran, 80 hektarea inguru.
Auzoak aldatu
Udalerria Urrutiña eta Saldias auzoek osatzen dute. Udaletxea Saldiasen dago, herriburua baita.
Historia aldatu
Historiaurreko aztarnei dagokienez, trikuharri franko daude Irakurri mendian; horietako batzuek muga egiten dute Saldiasen, hiruk guztira. Azango edo Azako mehakan dago bat, eta bi Lexarburun. Horietaz gainera, badira gutxienez beste hiru: bat, Larrazabalen, eta beste biak, Alkaintzeneko gainean.
1192. urtean, Antso VI.a Jakituna Nafarroako erregeak foruak eman zizkion Saldiasi.
1467. urtean, erregeak Martin Azpilikuetari eman zizkion Saldiasko errentak.
Demografia aldatu
| Saldiasko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
2008ko erroldaren arabera, ez da etorkinik bizi Saldiasen.
Politika aldatu
2007an Saldiasko alkate kargurako Candidatura Independiente (CI) zerrendako Pedro Urrutia Gragirena aukeratu zuten; bere taldeak udaleko bost ordezkariak lortu zituen. Baliogabeko botoak bi izan ziren (emandako boto guztien %2,60) eta boto zuriak zortzi izan ziren (%10,67). Abstentzioa %42,11ekoa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Aukeratua? |
| Pedro Urrutia Gragirena (CI) | 33 | Bai |
| Gabriel Urrutia Artziega (CI) | 30 | Bai |
| Francisco Javier Zubieldia Uitzi (CI) | 27 | Bai |
| Sebastian Ezkurra Etxekolenea (CI) | 25 | Bai |
| Julio Eratsun Eratsun (CI) | 25 | Bai |
Saldiasko alkatea CIko Jacinto Domínguez San Nazario da 2011ko udal hauteskundeez geroztik; urte horretan ere CI izan zen aurkeztutako zerrenda bakarra.
| Hautagaiak |
| Jacinto Dominguez San Nazario |
| Jose Luis Erasun Erasun |
| Julian Erasun Erasun |
| Mikel Mariezkurrena Baleztena |
| Xabier Mitxeo Mariezkurrena |
Udaletxea aldatu
Udaletxea Saldiasko plaza nagusian dago, elizaren ondoan. Eraikinak hiru solairu dauzka, eta kanpoaldeko hormak harrizkoak dira. Udaletxeaz gainera, anbulatorioa, etxebizitza eta ostatu txiki bat daude eraikin berean. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.
- HELBIDEA: Donibane Plaza z/g
Alkateak aldatu
| 2007-2011 | Pedro Urrutia Gragirena | CI |
| 2011-2015 | Jacinto Domínguez San Nazario | CI |
Azpiegitura eta garraioak aldatu
Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
- Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea
Kultura aldatu
Bertako hizkeran herriari Saldisa deritzo,[4] eta herritarrak eskualdean kukuak ezizenez dira ezagunak.
Jaiak aldatu
Saldiasko jai nagusiak ekainaren 24an ospatzen dituzte, Donibane egunez.
Ondasun nabarmenak aldatu
- Sei bat trikuharri daude katalogatuta; denak ere aski hondatuak.
- Doloreetako Andre Mariaren baseliza, herriko kanposantuaren ondoan; baselizaren barruan, San Antonioren irudi bat dago.
- Baserri egiturakoak dira etxe gehienak. Etxe horiek eta bordak harriz eta zurez eginda daude.
- Errota bat. 2006an zaharberritu zioten teilatua. Ez dago martxan. XX. mendean, argindarra sortzeko erabili zuten. Ura errotara eramaten zuen urtegia desegin egin zuen Nafarroako Gobernuak, 2010ean; urtegiko horma harri landuz egina zegoen eta 200 urte beteak zituen bota zutenean.
- Garai bateko laberen bat edo beste ikus daiteke, etxeei atxikia; horietako bat herrigunean dago, kanpotik zaharberritua. Ogia egiteko eta bestelakoak erretzeko erabiltzen zituzten labeak; gaur egun, martxan daude horrelako bi labe.
- Erdi Aroko zubi bat dauka Ezkurrako errekan, Doneztebe eta Leitza arteko errepidera ateratzen den bidean.
Saldistar ospetsuak aldatu
- Migel Mari Urrutia (1983), erremontelaria.
- Iñaki Urrutia (1980), dantzaria.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Patxi Salaberri: «Nafarroako herri izenen bukaerako txistukaria eta toponimoen arautzea», Euskera, 2007, 52. zenbakia, 391 - 394. orrialdeak.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- Ttipi-ttapa eskualdeko hedabide euskarazkoa
- Saldiasi buruzko informazioa, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.
Datuak: Q1648100
Multimedia: Saldías / Q1648100
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Saldias
