Quebeceko frantses

Quebeceko frantsesa edota quebecera (frantsesez français du Québec, français québécois edo québécois) Kanadako frantses hiztun eremua gehien mintzatzen den hizkuntz horretako aldaera da, berez oraindik zabalagoa den eta beste hainbat azpialdaera ere barne hartzen dituen Kanadako frantsesaren aldaeraren barnean dago. Nagusiki Quebec probintzian mintzatzen da, hortik bere izena, baina baita Brunswick Berria, Ontario, Manitoba, Saskatchewan eta Alberta probintzietako eta AEBtako Ingalaterra Berria eskualdeko frantses hiztun komunitateetan ere. Dena den, 1977az geroztik Quebecen bakarrik dauka hizkuntza ofizial estatusa. Kanadan mintzatzen den frantsesaren aldaera mintzatuena eta ezagunena den arren, ez da bakarra.

Quebecera
français québécois
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Kanada AEB
Hiztunak	7 milioi hiztun Quebecen 700.000 hiztun gainontzeko Kanadan eta AEBetan
Ofizialtasuna	Quebec
Eskualdea	Nagusiki Quebecen, baina baita Brunswick Berria, Ontario, Manitoba, Saskatchewan, Alberta eta Ingalaterra Berrian
Araugilea	Office québécois de la langue française
Hizkuntza sailkapena
Indo-Europarra, Italikoa, Erromantzea, Oïl hizkuntza
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektu aditza objektua, silabadun hizkuntza eta hizkuntza fusionatzailea
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
Glottolog	queb1247
Linguasphere	51-AAA-iib
Linguist List	fra-que
IETF	fr-u-sd-caqc

Aldaera horren erakunde araugilea Office québécois de la langue française da. Gaur egun Quebecen 7 milioi hiztun ditu, eta gainontzeko Kanadan eta AEBetako ipar-ekialdean sakabanatuak 700.000 hiztun inguru.

Historia

XVI. mendea eta XVIII. mendearen artean Frantziako Erresumaren ipar eta mendebaldetik etorritako kolono eta itsasgizonek ekarrik zuten, hortik Oïl hizkuntzaren aldaera izatea eta Frantziako ipar eta mendebaldean mintzazen diren normandiera, poitevin, galo eta saintongeais dialektoen ezaugarriak izatea. XVIII. mendean Parisen mintzatzen zen frantsesaren ezaugarriak ere baditu. Denboraldi honetan zehar eremu honetako hizkuntza nagusia izan zen.

Baina Frantsesen eta Indiarren Gerren ondoren Frantziar Inperioak Frantzia Berria galdu eta Britainiar Inperioaren eskuetara igarotzean egoera guztiz aldatu zen, frantsesaak bere nagusitasuna galdu eta ingeles hizkuntzak bereganatu zuenean. Gainera, garai honetan ere Akadiako frantses hiztun gaur egungo AEBtako Louisiana estatuko eremura bizitzera lekualdatu ziren, alegia, gaur egungo cajun frantses hiztunen arbasoak.

Denbora luzez Kanadako frantses hiztunek hasieran batean britainiarren eta 1867tik aurrera kandar ingeles hiztunen nagusitasuna jasan ondoren, 1977an Quebecen frantsesa ere hizkuntz ofiziala izendatzea lortu zuten.

Ezaugarriak

Quebeceko frantses kolonoen jatorria (XVII-XVIII. mendeak)

Berez Kanadako quebecera hiztunek eta Frantziako frantses hiztunek elkar ulertzen dute, baina hizkuntza gehienetako hizkuntza ofiziala eta dialektoen artean jazotzen den bezala, frantses ofiziala eta quebeceraren artean ere ezberdintasunak daude, bai hiztegi aldetik nahiz ahoskera aldetik ere. Handiena quebecerak gaurdaino mantendu izan dituen antzinako frantsesaren hainbat hitz eta esamolde nahiz ahoskera dira, bai eta quebecera egunerokotasunean ingelesarekin egunerokotasunean elkarbizitzen den hizkuntza izanik, azken hizkuntza horrek quebeceran duen eragin handia dela eta, ingelesetik hartutako mailegu eta zenbait ahoskera ere. Izan ere, quebecera mintzatzen diren ia hiztun gutiak elebidunak dira, alegia, quebeceraz gain, ingelesez ere hitz egiten dute, bai bigarren hizkuntza gisan nahiz ama hizkuntza gisan.

Quebeceraren barnean ere eskualde bakoitzeko hizkera eta ahoskera ezberdinak ere baudade, bai eta joual izeneko quebeceraren argot hizkera ere.

Lexiko ezberdintasunak:

Quebeceraz	Frantsesez	Euskaraz
abrier	couvrir	estali
astheure (à c't'heure)	maintenant	orain
chum (m)	copain (m)	mutilagun
magasiner	faire du shopping	erosketak egin
placoter	papoter	solastu
pogner	attraper, prendre	atzeman, harrapatu

Hitz beraren esanahi ezberdintasunak:

Hitza	Esanahia quebeceraz	Esanahia frantsesez
blonde (emakumezkoa)	neskalaguna	emakume ilehori
char	autoa	gurdia
chauffer	berotu, gidatu (ibilgailua)	berotu
chialer	kexatu, kexa	ohiukatu, negar egin
dépanneur	janari-denda	konpontzaile
gosses	potroak, barrabilak	haurrak
dîner	bazkaldu	afaldu
suçon	zupaki, txupete	zupada-arrasto
sucette	zupada-arrasto	zupaki, txupete
éventuellement	noizbehinka, aldika	agian

Hiztegia

Quebecera	Euskara	Oharrak
Ben	Ongi.../ beno...
Bibitte	Zomorrotxo
Envoye !	Arin!	enweye edo awaye ahoskatzen da
fif	Homosexual
Grouille-toé !	Mugitu hadi!
Magané	Zaharkitua, erabilia, herdoildua
Plate	Aspergarria	T hizkia ere ahoskatzen da
Pâte à dent	Hortz-orea
Débarquer	Jaitsi (auto edo ontzi batetik...)
Magasiner	Erosketak egin

Esamoldeak

Quebecera	Euskara
Avoir de la misère	Zailtasunak izan
Avoir le flu	Beherakoa izan
Je m'en sacre	Ez zait axola
Chanter la pomme	Neskatan / Mutiletan egin
En arracher	Larri ibili / Estuasunean egon

Quebeceraren beste berezko esaldi edo esamolde batzuk:

Quebecerazko esamoldea	Frantsesezko parekidea	Euskarazko parekidea
avoir de la misère	avoir de la difficulté	larri/estu ibili, arazoak izan
avoir le flu	avoir la diarrhée	beherakoa izan
avoir le goût dérangé	gouter une saveur étrange	zer edo zer arraroa dastatu, bat-batekoa
en arracher	en baver	une txarra igaro
prendre une marche	faire une promenade	promenatu, paseatu
se faire passer un sapin	se faire duper	engainatua izan
parler à travers son chapeau	parler à tort et à travers	hitz eta pitz mintzatu

Kanpo estekak

• Datuak: Q979914