Pragako Unibertsitate Karolinoa
Pragako Unibertsitate Karolinoa edo Pragako Unibertsitate Karoldarra (Univerzita Karlova v Praze txekieraz, Charles University ingelesez) Praga hirian, Txekiar Errepublikan, dagoen unibertsitatea da. Ospe handia du nazioartean. 1999az geroztik, Vákodea Hampl doktoreak zuzentzen du unibertsitatea. 2021eko Shangaiko Rankingean, 201 eta 300 bitartean zegoen sailkatuta, eta Txekiako lehena zen.[1]
Historia aldatu
Wentzeslao II.a Bohemiakoa erregeak Pragan Studium orokor bat sortzeko ahaleginak egin zituen arren, Karlos iIV.aren erregealdian itxaron behar zan zeb Unibertsitatea sortu arte (1348), Boloniako Unibertsitatearen eta Parisko Sorbonaren ereduetan inspiratuta (hortik datorkio Carolina izena). Beraz, ekialdeko Europako unibertsitaterik zaharrena da. [2]
Laster unibertsitatea garaiko Studium orokor gisa antolatu zen, Arte, Teologia, Zuzenbide eta Medikuntza fakultateak sortuz. Gainera, liturgia eslaboa berpiztu zenean, Unibertsitatea arduratzen zen hiriko Santo VIt katedralerako kantariak prestatzeaz. Karlos IV.ak Bohemiako noble eta notarioen adimen-prestakuntzaz arduratzeko ideiarekin fundatu zuen arren, Germaniako Erromatar Inperio Santu osoko ikasleak zeuden bertan, zeinaren Karlos IV.a erregea enperadore izan zena. Horregatik, Unibertsitateko ikasleek 1363an hoako nazioen arabera antolatu ziren:
- Txekiarra (Moravia, Hungaria eta Serbiako ikasleak barne).
- Poloniarra (Silesiako eta Estatu Alemaniarretako ikasleak ere hartzen zituen).
- Bavariarra.
- Saxoirra (Suedia, Norvegia eta Danimarkako ikasleak barne).
Hala ere, bi talde hegemonikoak txekiarrak eta alemanak ziren, pisu guztia erabaki-organoei banatzen zietenak eta haien arteko lehia izugarria erakusten zutenak. Hori oso ohikoa izan zen Pragako erakunde guztietan, XX. mendera arte.
Unibertsitateak ospe handia lortu zuen Europa osoan, eta trukeak antolatu zituen Mendebaldeko Europako beste unibertsitate batzuekin.
Unibertsitatean pentsamendu-korronte nagusia John Wycliffe teologoarena zen, pelagianismoaren aldekoa. Beraz, Elizak korronte heretikotzat jotzen zuen. Horri oso erantzun gogorra eman zion Alemaniako komunitateak, nominalismoaren aldekoagoa baitzen. Gatazka Bohemiako Venceslau IV.ak konpondu zuen, txekiarrei nagusitasuna eman zienean; horren ondorioz, alemanek unibertsitate berri bat sortu zuten Leipzigen (Alemania) 1409an. Hala ere, Jan Hus Unibertsitateko errektorea heresiaz epaitu eta sutan erre zuten. Gaur egun, heroia da Txekiar Errepublikan. 1417tik aurrera, unibertsitateak hustar programa kontserbadore bat garatzen du eta Pragako Lau artikuluak argitaratzen du (1419). Hori dela eta, ikasle katoliko atzerritarrek Unibertsitatea utzi eta Europako mugimendu kulturaletik aldentzen da.
XVI. mendean luteranismoak aukera eman zuen unibertsitatean herrialde protestanteetako unibertsitateekin harremanak izateko. Bohemiako protestantismoaren porrotak unibertsitatea ixtera behartuko du, baina 1622a jesuitek irekiko dute berriro. Estatuak ez zuen Unibertsitatearen kontrol osoa berreskuratu 1747 arte.
1784an nabarmen hobetu zen unibertsitateko irakaskuntza: lehen aldiz, eskolak latinez egiteari utzi eta alemanez ematen ziren. Esnatze nazional txekiarra (1848) arte ez da izango txekiera irakaskuntzan erabiltzeko beharra planteatzen duena.
Bigarren Mundu Gerran, unibertsitateko komunitateak gogor egin zuen protesta Txekoslovakiaren inbasio alemaniarraren kontra, ikasle eta irakasle askok beren biziarekin ordaindu zuten hori, Unibertsitatea itxi eta Hirugarren Reich-aren mende zegoen Alemaniar Unibertsitate bat ezarri zuten. Praga aliatuek askatuta (1945), Alemaniar Unibertsitatea itxi egin zuten, eta Unibertsitate Carolinoa ireki. Hala eta guztiz ere, 1948ko estatu-kolpe komunistaren ondoren, unibertsitateak Estatuaren kontrol zorrotza jasan zuen, irakaskuntza libre eta inpartzialik onartzen ez zuena, ondoeza eragin zuena. Horregatik, unibertsitate-komunitatea izan zen Pragako Udaberriaren (1968) eta Belusezko Iraultzaren (1989) buru, Txekoslovakiako komunismoaren gainbehera eragin zutenak.
Instalazioak aldatu
Pragako Unibertsitate Karolinoak ez du campusik, UNESCOren Gizateriaren Ondare izendatutako Pragako hirigune historikoan ditu eraikinak. Hala ere, Pilsen eta Hradec Kralove eraikinak ditu Medikuntza Fakultateak. Farmazia Fakultateak Hradec Kralove hirian du egoitza. 2000. urteaz geroztik, 17 fakultatetan banatuta dago, guztiek autonomia propioa dute:
- Teologia Fakultate Katolikoa.
- Teologia Protestanteko Fakultatea.
- Teologia Fakultatea Husita.
- Zuzenbide Fakultatea.
- Medikuntza Fakultatea.
- Natur Zientzien Fakultatea.
- Matematika eta Fisika Fakultatea.
- Pedagogia Fakultatea.
- Gizarte Zientzien Fakultatea.
- Giza Zientzien Fakultatea.
- Arte eta Filosofia Fakultatea.
- Gorputz Hezkuntza eta Kirol Fakultatea.
- Farmazia Fakultatea.
Unibertsitateko eraikin nagusiak Karolinum izena du eta Pragako auzo zaharrean (Stare Mesto) dago. Rotlev bankariak eman zion unibertsitateari, eta honek 1518an FM Kanka-ri birmoldatzeko agindu zion. Gaur egun, bulego nagusien eta errektoretzaren egoitza da, eta publiko orokorrari irekitako arte garaikideko erakusketak hartzen ditu.
Pragako Unibertsitate Karolinoko Liburutegi Nagusia (Txekiar Errepublikako Liburutegi Nazionala ere bada) Klementinum izeneko eraikin historikoan dago, Pragako Staré Město auzoan (Pragako Hiri Zaharra). XVI. mendean eraikia, Pragako Jesuiten Elkargoaren egoitza izan zen. Karolinuma FM Kankaren lana ere bada. Hiriko monumentu-multzorik garrantzitsuena da, Castell ibaiaren atzetik. Bost milioitik gora bolumen dauka (horien artean, 6.000 eskuizkribu, hala nola Vyνehrad Kodea eta 4.000 inkunable).
Irakasle aipagarriak aldatu
- Bernard Bolzano (1781-1848), filosofoa eta matematikaria.
- Mateu de Cracovia, teologoa.
- Jan Hus, teologoa.
- Jakob Philipp Kulik (1793-1863), matematikaria.
- Jan Sokol (1936-2021), filosofoa
- Jan Hajic (1960), Hizkuntzalari konputazionala
Ikasle aipagarriak aldatu
- Friedrich Hopfner, astronomoa.
- Josef Jungmann, poeta, hizkuntzalaria eta ondoren unibertsitate bereko irakasle eta errektorea.
- Julius Kalaκ(1902-1967), jurista, pianista eta konpositore musikala.
- Josef Lipavsky (1772-1810), musikaria eta konpositorea.
Hitzarmenak beste unibertsitate batzuekin aldatu
Pragako Unibertsitate Karolinoa Coimbra Taldeko kidea da (Europako Unibertsitate Elkarteko Europaeumi). Gainera, Joan Lluís Vives Institutuko Unibertsitate Sarearekin hitzarmena sinatu du katalan-irakurletzako ikasleak Kataluniako Herrialdeetako unibertsitateekin trukatzeko.
2001ean Boloiako deklarazioa sinatu zuen, eta horren bidez Europako Goi Mailako Irakaskuntza Esparruan sartu zen, Europar Batasuneko gainerako unibertsitateekin batera.
Bibliografia aldatu
Erreferentziak aldatu
Ikus, gainera aldatu
- Albert Einstein
- Franz Kafka
- Rainer Maria Rilke
- Christian Doppler
- Nikola Tesla
- Friedrich von Wieser
- Carl Menger
- Bernard Bolzano
- Ľubor Kresák
- Bohumil Hrabal
- Tomáš Masaryk
- Edvard Beneš
- Ernst Mach
- Christoph Willibald Gluck
- Lipman Bers
- Hans Selye
- Josef Škvorecký
- August Schleicher
- Pavel Jozef Šafárik
- Jaroslav Vrchlický
- Johann Stamitz
- Karlos I.a Austriakoa
- Andrija Mohorovicic
- Alois Jirásek
- Guido Adler
- Svatopluk Čech
- Edwin Klebs
- Rudolf Carnap
- Julius Fučík (kazetaria)
- Jiří Hájek
- Luboš Kohoutek
- Antonín Mrkos
- Josef Dobrovský
- Wentzeslao IV.a Bohemiakoa
- Ota Šik
- Miroslav Holub
- Ivana Trump
- Joan Nepomukekoa
- Marie Pujmanová
- Jan Stráský
- Lucia Moholy
- Jiří Weil
- Pavel Exner
- Stefania Turkewitx
- Hans Kelsen
- Carl Ferdinand Cori
- Mikel I.a Poloniakoa
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q31519
Multimedia: Charles University / Q31519
