Patty Duke
Anna Marie "Patty" Duke (Manhattan, New York, 1946ko abenduaren 14a - Coeur d'Alene, Idaho, 2016ko martxoaren 29a) antzerki, zinema eta telebistako aktore estatubatuarra izan zen. Ume izar gisa ospea lortu zuen 16 urterekin emakumezko aktore onenaren Oscar saria irabazi zuenean eta geroago bere telebista saioarekin. Ondoren, haur-aktore izatetik helduen roletara igarotzean ospea ere lortu zuen, eta Screen Actors Guildeko presidentea izan zen 1985etik 1988ra.
1982an Duke-ri desoreka bipolarra diagnostikatu zioten eta ordutik bere denbora gehiena eskaini dio jendeari egoera honi buruz, baita buruko osasunari eta zahartzeari buruzko gaiei buruz defendatzen eta hezten ere, bere ibilbide artistikoarekin batera.
Biografia aldatu
Anna Marie Duke Frances McMahon-en eta John Patrick Duke-ren alaba zen. Aita irlandar jatorria zuen eta amaldeko amona alemaniarra .
Duke-k haurtzaro zaila bizi izan zuen hasieratik: bere aita alkoholikoa zen eta bere amak depresio klinikoa zuen eta indarkeriarako joera zuen. Duke-k sei urte zituenean, amak senarra etxetik bota zuen, eta bi urte geroago, bere ordezkari bihurtu ziren John eta Ethel Ross-egana eraman zuen bere alaba. Rosstarrek aktore-talentua aitortu zioten neskatoari eta haur-aktore gisa sustatu zuten, nahiz eta askotan eskrupulurik gabeko metodoekin eta esplotazioarekin muga egin. Ethel Ross ere izan zen artistikoki bataiatu zuena, eta esan zion neskari: "Anna Marie hilda dago, orain zure izena Patty da" (Pattyren izena aukeratu zuten Rosstarrek Annak Patty McCormack-en arrakasta imitatzea nahi zutelako). Horrek guztiak ondorio mingarriak izango lituzke Dukerentzat hurrengo hamarkadetan.
Dukek 1950eko hamarkadaren amaieran antzeztu zuen lehen roletako bat The Brighter Day telenobelan izan zen. Gainera, Duke egunkari eta telebistako iragarkietan ere agertu zen. Hamabi urte zituela, The $64,000 Question telesaioan parte hartu zuen eta 32.000 dolar irabazi zituen. Hala ere, hiru urte geroago lehiaketan iruzur egin zutela jakin zen eta Kongresuko batzorde baten aurrean deklaratzera deitu zuten ustezko iruzurrengatik.
Patty Duke-ren lehen papera nagusia Helen Keller-ena izan zen Broadwayko The Miracle Worker antzezlanean, Anne Bancroft-ekin batera (Anne Sullivan-en papera) eta ia bi urte iraun zuen oholtzan (1959ko urria - 1961eko uztaila). Arrakasta hain handia izan zenez, denboraldiaren erdialdean, Duke izena izenburuaren gainean jarri zuten markesinan. Antzezlana geroago 1962ko filma bihurtu zen, eta Duke-k 16 urte zituenean bigarren mailako aktore onenaren Oscar saria jaso zuen, edozein kategoriatan ordura arte Oscar saria jaso zuen gazteena bilakatuz. Duke Laurence Olivier eta George C. Scott-ekin batera agertu zen The Power and the Glory (1961) telebistako produkzioan. Azpimarratzekoa da, 1979an, The Miracle Worker filmaren telebista filma egin zela, Duke-k Sullivan interpretatzen zuela.
1963an, Duke-k bere telesail propioa lortu zuen, The Patty Duke Show, eta bertan bi pertsonaia nagusiak interpretatu zituen: Patty Lane, noizean behin etxean eta eskolan arazo txikiak izaten zituen nerabe estatubatuarra, eta Cathy Lane Eskoziako lehengusu "zintzo eta egokia" berdin-berdina. Ikuskizunean William Schallert izan zen, Patty Lane-ren aitaren paperean, Jean Byron bere amarenean, Paul O'Keefe bere anaiarenean eta Eddie Applegate bere mutil-lagunarenean, Richard. Sammy Davis, Jr., Peter Lawford, Paul Lynde eta Sal Mineo bezalako izar gonbidatuak ere agertzen ziren ikuskizunean, eta hiru denboraldi eman zituen pantailan, Duke Emmyrako izendatua izan zelarik.
Arrakasta horiek izan arren, Duke ez zegoen oso pozik nerabezaroan. Rosstarrek ahaleginak egin zituzten nerabe normal bat bezala irudikatzeko, baina, urte batzuk geroago bere memorietan agerian utziko zuen bezala, haien preso sentitzen zen bere errenta eta baita bere bizitza pribatua kontrolatzen zituzten punturaino ere. Izan ere, Duke-ri eta bere amari diru kopuru txiki batekin bizirik irauteko baimena eman zieten eta, gainera, alkohola eta droga kontrolatuak hartzera bultzatu zuten 13 urte zituenean, gero substantzien gehiegikeriarekin amaituko zena (eta, jakina, heldua zenean, Duke-k John eta Ethel Ross-i sexu abusuak leporatu zizkien). 18 urte bete zituenean, Duke azkenean Rosstarren tutoretzatik askatu ahal izan zen, baina bere irabazien zatirik handiena xahutu zutela aurkitu zuen.
1967an, The Patty Duke Show bertan behera utzi ondoren, bere haurtzaroko arrakastak atzean utzi eta aktore heldu bezala bere ibilbidea hasi zuen Neely O'Hararen papera eginez Valley of the Dolls liburuaren bertsio filmikoan. Filmak arrakasta handia izan zuen leihatilan, baina kritikak txikitu egin zuen, eta publiko zein kritikarientzat zaila egin zitzaien ordura arte nerabe xaloa alkoholdun kantuaren izar bezala onartzea, drogen mendekoa zena, garai hartan bere ibilbidea ia zapuztuz. Gaur egun, film hau Camp zinemako klasiko bihurtu da (neurri handi batean, Dukeren gehiegizko antzezpenaren ondorioz).
1969an Duke-k Urrezko Globoa irabazi zuen Me, Natalie filmarekin, eta bertan kredituak partekatu zituen Al Pacino etorri berriarekin, nahiz eta filma leihatilan huts egin zuen, 1970ean, berriro agertu zen telebistan My Sweet Charlie filmarekin. Haurdun geratu zen nerabe sentikor baten rolak bere lehen Emmy saria merezi izan zuen, baina Emmy bera lausotu egin zen, onarpen-hitzaldia eman zuenean, haserre eta oso modu oker eta desartikulatuan jardun zuenean zeremonia betean. Izan ere, garai hartan diagnostikatu gabe zegoen nahasmendu bipolarraren krisi maniko-depresiboaren erdian zegoen.
Ondoren, Duke-k bigarren Emmy-a jaso zuen Captains and the Kings telesaileko minisailagatik 1977an, eta hirugarrena 1980an Annie Sullivan antzezten zuen The Miracle Worker telebistako bertsioagatik, Melissa Gilbert-ek Helen Keller-en papera egiten zuen bitartean. 1980ko eta 1990eko hamarkadetan, Duke-k telebistan lan egiten jarraitu zuen gehienbat, The Women Room (1980) eta George Washington (1984) zintak barne. Horiengatik, Emmy sarietarako bi izendapen lortu zituen By Design (1982) bezalako filmetan egindako beste agerpen aipagarriez gain, Genie sarirako emakumezko aktore onenaren izendapena jaso zuenagatik, eta Prelude to a Kiss (1992).
Kantuan murgiltzea aldatu
Duke-k abeslari gisa ere arrakasta batzuk izan zituen, 1965ean Top 40an sartu ziren bi abesti barne: "Don't Just Stand There" (# 8) eta "Say Something Funny" (# 22). Beste abesti arrakastatsu bat "Dona Dona" izan zen 1968an. Gainera, 1968an zehar, The Tonight Show saioan aritu zen Johnny Carsonekin, non George Jessel komikoarekin ikuskizuna partekatzeaz gain, "Danny Boy" Irlandako abesti tradizionala interpretatu zuen. Beste telesail batzuetan ere abestu zuen: Shindig!, Kraft Music Hall, Mike Douglas-en showa eta Merv Griffin-en showa. Dukek 1965eko bere Billie filmeko abesti arrakastatsua ere abestu zuen, baita 1966an The Daydreamer filmeko soinu bandarako ere, zeinean Thumbelina pertsonaia interpretatu zuen.
Buru-osasun mentalaren defendatzailea eta beste aintzatespen batzuk aldatu
1987an Duke-k bere autobiografian agerian utzi zuen 1982an sindrome maniako-depresiboa diagnostikatu ziotela (gaur egun desoreka bipolarra deitzen zaio). Bere tratamenduak, litioa sendagai bezala barne hartu zuena eta terapia, Dukeren bizitza egonkortzea lortu zuen, sendatzera bideratuz. Desoreka bipolarraren diagnostikoa publiko egin zuen lehen pertsona ospetsua izan zen eta desoreka desestigmatizatzen lagundu zuen. Horren ondorioz, Duke buruko osasuneko hainbat arrazoirengatik aktibista ere bihurtu zen, Kongresuaren aurrean hitz egin zuen eta Buru Osasunerako Institutu Nazionalarekin (National Institute of Mental Health) eta Buru Gaixoen Aliantza Nazionalarekin (National Alliance for the Mentally Ill) bat egin zuen sentsibilizazioa, finantzaketa eta ikerketa publikoa areagotzeko buruko gaixotasuna duten pertsonentzako.
1985ean Duke Screen Actors Guildeko presidente hautatu zuten, kargu hori bete zuen bigarren emakumea izanik. Urte horretan bertan Estatu Batuetako lehen emakumezko presidentea ere izan zen Hail to the Chief telesailean. Bi libururen egilea da: Bere autobiografia, Call Me Anna (ISBN 0-553-27205-5) eta Brilliant Madness: Living with Manic Depressive Illness (ISBN 0-553-56072-7).
2004ko abuztuaren 17an, Duke izar bat jaso zuen Hollywoodeko ospearen pasealekuan, zinemagintzan egindako ekarpenagatik.
2007ko abenduan, Ipar Floridako Unibertsitateko Ohorezko Doktore izendatu zuten publikoaren artean buruko osasun arazoen inguruan sentsibilizatzen egindako lanarengatik.
2010eko martxoaren 6an, Duke Filosofia eta Letretako Ohorezko Doktore izendatu zuten Maryland Eastern Shore Unibertsitatean.
Bizitza pertsonala aldatu
Duke 1965 eta 1969 artean bere lehen senarra izango zen Harry Falk zuzendariarekin ezkonduta zegoen. Ezkontzaren lau urte hauetan diagnostikatu gabeko depresio maniako-depresiboa izan zuen eta anorexia ere izan zuen, asko edateaz gain eta pilulen gaindosiagatik hainbatetan ospitaleratu zuten.
1970eko hamarkadaren hasieran, 23 urte zituela, Dukek 17 urte zituen Desi Arnaz Jr. gaztearekin harreman sutsua izan zuen. horrek egunkarietarako izenburuak izan zituen bikotearen adin desberdintasuna zela eta (adin txikikoa izatearena), baita Lucille Ball-ek bere semeak Duke-rekin zuen harremanaren aurka egin zuen jendaurrean ere. Handik gutxira Duke eta Arnaz banandu ziren eta orduan John Astin aktorearekin hasi zen, baina, aldi berean, harreman estua izan zuen Michael Tell rock musikako sustatzailearekin. 1970eko ekainean, fase maniako-depresio baten erdian, haurdun zegoela ohartu zen eta hiru gizonetatik nor bere haurraren aita zen ziur ez zegoela, Duke-k Tell-ekin ezkondu zen hil horren amaieran, baina, 13 egun geroago, ezkontza bertan behera utzi zuten. Kontuan izan behar da garai hartan hedabideak Arnaz haurtxoaren aita zela espekulatzen ari zirela.
1971ko otsailaren 25ean Patty Duke mutil baten ama bihurtu zen, Sean izenarekin bataiatua, eta 1972an John Astinekin ezkondu zen, Sean bere semetzat hartu zuen eta bikoteak Mackenzie izeneko beste semea izango zuen. 1973an. Duke eta Astin elkarrekin lan egin zuten ezkonduta egon ziren bitartean eta, denbora batez, ezkondu abizena bere izen artistikoari gehitu zion.
Dukek 1987ko autobiografian John Astin Seanen aita biologikoa zela aldarrikatu zuen arren, geroago adierazi zuen benetan Desi Arnaz Jr zela sinetsita zegoela, azkenean 1994an egindako aitatasun test batek Seanen aita biologikoa Michael Tell Dukearen bigarren senarra zela erakutsi zuen arte, bere autobiografian aipatutako lekukotza bota zuena, Tell-ekin izandako ezkontza inoiz ez zela bete. (hori izan zen deuseztapenaren arrazoia); Hala ere, gaur egungo Sean Astin aktoreak beti aldarrikatu du berarentzat John Astin dela bere aita bakarra eta egiazkoa.
1985ean Duke eta Astin dibortziatu ziren eta, 1986an, Michael Pearce sarjentuarekin ezkondu zen, A Time for Triumph telebistako filmean ezagutu zuena. Bikoteak 1988an beste seme bat adoptatu zuen, Kevin, eta hirurak Idahora joango ziren.
Heriotza aldatu
Duke 2016ko martxoaren 29ko goizaldean zendu zen Coeur d'Alene-n, Idahon, 69 urte zituela, Traktu gastrointestinalaren zulaketa batek eragindako septizemiaren ondorioz; hala baieztatu zute bai bere semeak, bai Sean Astin aktoreak, eta bai bere agenteak.
Filmografia partziala aldatu
- 1958 - Country Music Holiday
- 1958 - The Goddess
- 1959 - 4D Man
- 1959 - Happy Anniversary
- 1962 - The Miracle Worker
- 1965 - Billie - Billie Carol
- 1966 - The Daydreamer
- 1966 - The Virginian Capítulo "Sue Ann" (5x16)
- 1967 - Think Twentieth
- 1967 - Valley of the Dolls
- 1969 - Me, Natalie
- 1972 - You'll Like My Mother
- 1976 - Look What's Happened to Rosemary's Baby
- 1977 - Curse of the black widow
- 1978 - The Swarm
- 1982 - By Design
- 1986 - Willy/Milly
- 1986 - Something Special
- 1989 - Amityville 4
- 1992 - Prelude to a Kiss
- 1999 - Kimberly
- 2005 - Bigger Than the Sky
- 2008 - The Four Children of Tander Welch
- 2013 - Glee
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q232538
Multimedia: Patty Duke / Q232538
