Pahlavi dinastia
Pahlavi dinastia[1] (persieraz: دودمان پهلوی) Irango errege dinastia izan zen, 1925-1979 bitartean agintean egon zuena. Reza Shah-ek sortu zuen 1925ean, Kajar dinastia eraitsi ondoren. 1979an amaitu zen, Khomeinik Muhammad Reza agintetik kendu eta islamiar errepublika aldarrikatu zuenean[2].
| Irango Estatu Inperiala کشور شاهنشاهی ایران Keshvar-e Shāhanshāhi-ye Irān | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1925 – 1979 | |||||||
| Monarkia konstituzionala | |||||||
| |||||||
.svg) | |||||||
| Geografia | |||||||
| Hiriburua | Teheran | ||||||
| Ekonomia | |||||||
| Dirua | Irandar riala | ||||||
| Kultura | |||||||
| Hizkuntza(k) | Persiera | ||||||
| Erlijioa | Xiismoa | ||||||
| Historia | |||||||
| |||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Historia aldatu
1921ean estatu-kolpe batek Reza Shah Pahlaviri eman zion aginpidea; 1925ean, Pahlavi dinastia sortu zuen, eta xah izendatu zuten. Reza Shah-en agintaldian zenbait berrikuntza egin ziren: gudarostea, osasun-zerbitzu berriak, komunikabide-sarea (lehen burdinbidea), ikastetxeak-eta sortu zituen. Erlijio-fanatismoari aurre egin nahirik, txadorra erabiltzea debekatu zuen 1935ean, eta Persia izenaren ordez Iran izena eman zion estatuari 1934an. Bigarren Mundu Gerran Reza Shah-ek alemaniarrekiko erakutsi zuen jaiera zela eta, lurraldea hartu zuten sobietarrek eta britainiarrek (1941). Reza erbesteratu eta haren seme Muhammad Reza Pahlaviri utzi zion aginpidea[3].
Gerra ostean, Muhammad Rezak Mendebaldeko estatuen alde egin zuen, eta Britainia Handiarekin eta Sobietar Batasunarekin hitzarmenak izenpetu zituen. Gobernu hark alderdi marxistaren, erlijio-indarren eta Mohammad Mossadegh-en Nazio Frontearen kontrako jarrerei aurre egin behar izan zien. Mossadegh-ek, 1951ean lehen ministro kargua lortu zuenean, petrolio-ustiapena (britainiar konpainia baten mendean zegoena) nazionalizatu zuen; xah-a britainiarren monopolioarekin segitzearen alde agertu zen, eta erbestera joan behar izan zuen. Berehalako estatu-kolpe batek, Estatu Batuen laguntzaz, aginpidean ezarri zuen berriro; handik aurrera, Estatu Batuen eragina gero eta handiagoa izan zen Iranen, britainiarren kaltetan.
1960. urtetik aurrera Reza Pahlavik berrikuntza batzuk bultzatu zituen (Iraultza zuria): nekazaritza eraberritzeko neurriak hartu zituen, basoak eta larreak nazionalizatu zituen, emakumeari botoa emateko eskubidea eman zion, eta alfabetatze-kanpainak bultzatu zituen. Berrikuntzak gorabehera, barne-egoerak ez zuen hobera egin eta gobernuaren kontrako jarrerak gero eta gogorragoak ziren. 1979ko urtarrilaren 16an xah-ak erbestera joan behar izan zuen[3].
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. (PDF) 182. arauaː Dinastien izenak. .
- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
- ↑ a b Iran. Lur hiztegi entziklopedikoa, Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia, euskara.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2017-3-25).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q207991
Multimedia: Pahlavi dynasty / Q207991
