Neuroaniztasun

Neuroaniztasuna^[1]^[2] ikaste prozesuetan desgaitasunetara hurbiltzeko era bat da. Neuroaniztasunaren ikuspegia defendatzen dutenek iradokitzen dute hainbat egoera neurologiko eta hainbat jokabide giza genoman posibleak diren eta banaketa normalaren ertzetan ematen diren aldaerak besterik ez direla.

Urtetan etiketa negatiboekin deskribatu izan diren zenbait jokabide eta zenbait izaera giza genomaren aldaera posibleen arteko batzuk besterik ez direla aldarrikatuz, aniztasun horrek alde onen bat ere izan dezakeela iradokitzen dute.

Psikologia eta psikiatriaren garai historikoetan pertsona batzuen ezaugarriak etiketa negatiboekin deskribatu izan dira: adimen urritasuna, gaixotasun mentala, ezintasuna, sindromea, mentsa, nahasmendua, arazoa, problema, sintomatologia, terapia, patologia, ahalmen urritasuna, gaitasunik eza, gaixotasun kronikoa, desgaitasuna... Neuroaniztasun kontzeptua defendatzen dutenek etiketa negatibo horien gainean hausnarketa berriak plazaratzen saiatu dira. Pertsona batzuen genomek ezaugarri bereziak dituzte eta giza genomaren banaketa normalaren ertzean daudenak ezaugarri negatiboekin batera beste ezaugarri batzuk ere izan ditzakete. Ezaugarri berezi horiek egoera jakin batzuetan adaptazio posible desberdinak eskaini omen ditzakete. Giza genomaren aldaera posibleen artean bizirik iraun badute adaptazio-abantailaren bat ez ote duten aztertzeko proposamena egiten dute.

Badago nazioarteko neuroaniztasunaren aldeko higikundea, giza eskubideen aldeko gobernuz kanpoko erakunde batzuen elkarketa, non autisten eskubideen aldeko higikundea azpitalderik eraginkorra izan den beti. Talde horiek defendatzen dituzte autismo edo Arreta Galeragatiko eta Hiperaktibitateagatiko Asaldura bezalako etiketa jaso duten pertsonak eta beste zenbait neuro-tipoko beste hainbat pertsona diren bezalakoak direla, eta bere barne-barneko izaera hori nekez "senda" daitekeela. Giza genomaren aniztasun handian banaketa normaletik aldentzen direnak giza arrazaren aberasgarri bezala ikusteko eta etiketa negatiboak erlatibizatzeko gonbitea egiten dute. Adibide positibo eta eredu bezala LGBT higikundea aipatzen dute. Gay, lesbiana eta transexualek, urte luzeetako lanarekin, zientzialarien ikuspegi hegemonikoaren ikuspegia aldatzea lortu egin zuten. Homosexualitatea gaixotasun mentalen zerrendatik atera zuten eta, ondorioz, "sendatzeko" ahaleginek zentzua galdu zuten.

Neuroaniztasuna terminoa XX. mendeko azken hamarkadan hasi zen erabiltzen. Garai hartan psikiatriaren ikuspegi nagusiak kritiko eraginkor asko zituen. Urte haietan dagoeneko kontu jakina zen gaixotasun mentalaren zerrendan sartzen ziren sindrome batzuk oso modu bestelakoan hartzen zirela beste zenbait komunitatetan eta ustezko sindrome edo ustezko gaixotasun batzuk kultura eta munduaren ikuspegi jakin bati oso loturik zeudela. Garai eta leku jakin batean patologikotzat jotako izaera bat beste garai edo leku batean normaltasunaren parametroetan uler zitekeela ikusita zegoen. Ikusita zegoen, baita, zenbait ebaluazio neurologiko egiterakoan pisua izaten zutela aurreiritzi edo ikuspegi ideologikoek. Generoa, jatorri etnikoa, sexu joera iraganean, ebaluazio neurologikoak egiterakoan, gehiegizko pisua izan zuela gauza jakina zen XX. mendeko azken hamarkadan.

Ikerlari batzuek zalantzak plazaratu zituzten: ez ote zen antzekoa gertatzen ari izango beste izaera batzuk ebaluatzerakoan? Autismoarekin esate baterako. Autismo izaera ebaluatzen zuen gizartearentzat pertsonarteko gaitasunak sekulako garrantzia zuen. Gaitasun horretan autismoa diagnostikaturiko pertsonak banaketa normalaren ertz batean egotea, besteak beste, adierazten zuen izaera hori patologikotzat jotzen zuen gizarteak zenbateraino baloratzen zituen giza-harremanak.

Desgaitasuna ala neuroaniztasuna? aldatu

Zenbait arazo desgaitasun bezala ikusten ziren ia beti neuroaniztasuna bezalako ikuspegi berriak indarra hartzen hasi ziren arte. Autismoarekin batera, beste zenbait arazo aipatu ohi dira: desoreka bipolarra, dislexia, Arreta Galeragatiko eta Hiperaktibitateagatiko Asaldura, etab. Ustezko sindrome edo gaixotasun horiek oso estatistika bestelakoak erakutsi izan dute historian zehar eta egoera sozio-politiko-ekonomikoa-kulturalaren menpe daudela ikusi dute batzuk estatistikei begira. Diagnosia noraino den fidagarri eta tratamendua ba ote den eta egotekotan fidagarria ote den ere eztabaidatu egiten da oraindik.

Normaltasuna zer ote aldatu

Neuroaniztasunaren ikuspegia zabaldu nahi dutenek giza-normaltasun delakoaren aurrean jarrera kritikoa agertzen dute. Pertsona batzuk normalak bihurtzeko ahaleginak ez dira zertan pertsona horiei laguntzeko erarik onenak izan. ^[3].

Neuroaniztasunaren zortzi hatsarreak^[4] aldatu

Giza garuna ekosistema baten antza du, ez makina baten antza aldatu

Giza burmuina oso konplexua izanik azken mendeotan, mendebaldeko kulturan, konparazio mekanizisten bidez deskribatu izan da. Burmuina oso makina konplexu legez deskribatu izan da, gutxienez Descartesen garaietatik. Oraindik ere, lagunarteko hizkeran, "torloju bat falta zaio" bezalako esapideak erabiltzen dira.

Ondo doituriko makina konplexuaren ereduak ordenagailuen ereduari utzi zion lekua. Giza burmuina hardware + software moduko multzoa irudikatu zen XX. mendeko bigarren zatian.

Neuroaniztasunaren kontzeptua defendatzen dutenek "wetware" hitzari eutsi diote, (wet, ingeles hitzak, "bustia"-edo adierazten du). Horrekin burmuina ekosistema konplexu batekin konparatzeko borondatea erakusten dute. Neurona bakoitzean zuhaitz tropikal batean topa daitezkeen ñabardura guztiak topa litezke... Neuronen arteko konexio elektrikoak tximistak baino iragarrezinak omen dira...

Ekosistema batek bezala, giza-burmuinak ba omen du aldaketen aurrean moldatzerik, adaptazioa egiterik. Burmuinak, esate baterako, lesio bati askotan aurre egiten dio, ekosistema batek sute bati aurre egin ahal dion bezalatsu.

Ekosistema batean suteak adaptazio etengabekoaren une bat izan daitekeela esaten bada, "torloju bat falta" bezalako uste mekanizista alboratu eta sistemen adaptazio oso bestelakoetan pentsatzera bultzatu nahi du neuroaniztasunaren ikuspegiak.

Makinak konparatzea ekosistemak konparatzea baino errazagoa da. Zein autok dauka potentzia handiagoa, zein erloju da zehatzago neur daitezkeen kontuak dira. Halaber, ordenagailuen mikroprozesadoreen lastertasuna eta memoriaren ahalmena neurgarriak izaten dira.

Bi ekosistema konparatzeak ez du hainbesteko zentzurik.

Ikuspegi berriarekin nahiko kritikoak dira inteligentzia neurtzeko erabiltzen ziren metodologia klasikoekin.

Gizakiak, giza-burmuinak, gaitasun espektro zabal batean koka daitezke aldatu

Ekosistemen artean mugitzen bagara, nekez topatuko ditugu mugak. Itsaso sakon batetik astiro-astiro lehorrera, hondartzara, mugituko bagina, eta handik, pixkanaka-pixkanaka, mendi aldera, bidean, aldaketa gradualak antzemango genituzke.

Modu berean, pertsonen arteko aldeak sakon aztertuko bagenitu, pertsonen artean antzekotasun eta diferentziak topatuko genituzke baina pertsonak, multzo isolatuetan baino, continuum batean sailkatu beharko genituzke. Argalenetatik gizenenetaraino bezala, giza-burmuinetan ñabardura txiki-txikien aldeak topatuko genituzke multzo oso handietan konparatuko bagenitu.

Horrela, esate baterako, pertsonek sozializaziorako daukaten gaitasunak aztertuko bagenitu, berezitako multzoetan baino pertsonak espektro batean kokatu beharko genituzke. Ezinezkoa da pertsona “normalen” eta pertsona autisten arteko muga non dagoen kokatzea.

Beste adibide bat. Komunikazio gaitasunaren alorrean ere pertsonak multzoetan sailkatzea zaila da. Giza espektroaz hitz egitea errazagoa da. Komunikazio gaitasunaren azpi-gaitasun batzuei erreparatuz gero, idazteko eta irakurtzeko trebetasuna neurtzeko azterketak diseina daitezke. Azterketa horiek pertsona multzo handi-handietan eginez gero, emaitzen banaketa normal bat topatuko genuke. Nekez zehaztu liteke irakurle motelen eta dislexia etiketa jaso dezaketen pertsonen arteko muga^[5].

Adibideekin jarraituz, Eskizofrenia deskribapenean erabiltzen diren tasunak pertsona "normalengan" ere topa daitezkeela defendatzen da. Tasun horien maiztasun handia edo gradu latza eztabaida gabeko eskizofreniaren zantzuak^[6] erakusten dute baina tasun horiek maiztasun txikian edo gradu moderatuan topatzea "normaltzat" edo "ez-hain-larritzat" har daiteke, (eskizofreniaren definizio ia guztietan "larria" hitza agertu ohi da). Eskizofreniaren muga zehaztea ere ez omen da batere erraza. (Umoretik harago kokatzen du ikuspegi honek komikietako eroetxeetako letreroetan agertzen zen leloa: "Dauden guztiak ez dira, diren guztiak ez daude").

Neuroaniztasunaren ikuspegia defendatzen dutenek sinesten dute antzeko zerbait gertatuko litzaigukeela beste edozein giza gaitasun aztertzerakoan; azterketen emaitzetan banaketa normalak eta pertsonen arteko continuumak, espektroak eta ez multzoak, topatuko genituzke.

Giza-gaitasunak kultura jakin baten ikuspegitik eta baloreetatik abiatuta epaitzen dira aldatu

Gaitasun urrikoa/gaitasun arruntekoa/gaitasun handikoa. Etiketa horiek gizakiei eransterakoan denbora eta espazioaren ardatzak sekulako eragina du aldatu

Ingurunean egokitzeko gaitasunak edo gaitasun ezak bizi arrakasta edo porrota dakar aldatu

Bizi arrakasta edo porrota ingurunea aldatzeko gaitasunaren menpe ere badago aldatu

Hautaketa pertsonal eta profesional egokiek babeslekua sortzen dute izaki bizidunek bizirik irauten laguntzeko aldatu

Babesleku egokia sortzerakoan burmuina, bere malgutasunarekin, aldatu, egokitu egiten da aldatu

Ikus, gainera aldatu

Erreferentziak aldatu

↑ «Neuroaniztasun» Elhuyar hiztegia.
↑ Maite Imaz Leunda, "dibertsitate-bestelakotasun-desberdintasun..."
↑ Steve Silberman, "Neurodiversity Rewires Conventional Thinking About Brains"
↑ (Ingelesez)Thomas Armstrong, Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia and Other Brain Differences – May 25, 2010
↑ Sally Shaywitz & Bennett Shaywitz psikologoen ikerketa batean, Yale University-koak: "irakurtzeko zailtasun guztiek bat egiten dute dislexiarekin continuum batean". (Aipua in Armstrong, Thomas. Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia, and Other Brain Differences, 2010)
↑ Maurice M Ohayon-ek gidaturiko ikerketa batean, Stanford University-n, populazioaren % 40 batek audio-eldarnio esperientziaren bat bizi izana zuen inoiz. (Aipua in Armstrong, Thomas. Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia, and Other Brain Differences, 2010)

Bibliografia aldatu

(Ingelesez) Armstrong, Thomas. Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia, and Other Brain Differences, 2010, Da Capo Lifelong.Boston. ISBN 978-0738213545
(Ingelesez)Armstrong, Thomas. Neurodiversity in the Classroom: Strength-Based Strategies to Help Students with Special Needs Succeed in School and Life. 2012. Association for Supervision & Curriculum Development. Alexandria. ISBN 978-1416614838

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q2915349
Multimedia: Neurodiversity / Q2915349

[1] «Neuroaniztasun» Elhuyar hiztegia.

[2] Maite Imaz Leunda, "dibertsitate-bestelakotasun-desberdintasun..."

[3] Steve Silberman, "Neurodiversity Rewires Conventional Thinking About Brains"

[4] (Ingelesez)Thomas Armstrong, Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia and Other Brain Differences – May 25, 2010

[5] Sally Shaywitz & Bennett Shaywitz psikologoen ikerketa batean, Yale University-koak: "irakurtzeko zailtasun guztiek bat egiten dute dislexiarekin continuum batean". (Aipua in Armstrong, Thomas. Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia, and Other Brain Differences, 2010)

[6] Maurice M Ohayon-ek gidaturiko ikerketa batean, Stanford University-n, populazioaren % 40 batek audio-eldarnio esperientziaren bat bizi izana zuen inoiz. (Aipua in Armstrong, Thomas. Neurodiversity: Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia, and Other Brain Differences, 2010)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]