Wikipedia

Nafarroako Foru Komunitateko Ekonomia Hitzarmena

(«Nafarroako Foru Erkidegoko Ekonomia Hitzarmena» orritik birbideratua)

Nafarroako Foru Erkidegoko Ekonomia Hitzarmena Nafarroako Foru Erkidegoak, zergak arautu eta biltzeko duen eskumenaren baitan, Espainiako Administrazio Zentralari ordaindu beharreko diru zatia arautzen duen hitzarmena da, Nafarroako Gobernuak eta Espainiako Gobernuak sinatua. 1841. urtetik dago indarrean, baina egungo hitzarmena 1990. urtekoa da.

Kupoaren sistema (2015, Berria)

Estatuari egindako Ekarpen Ekonomikoa Estatuak bere eskumen esklusiboetan edo transferitu gabekoetan egikaritutako gastuen arabera ezartzen da, Nafarroako diru-bilketa edozein dela ere, eta, beraz, bere arriskuaren arabera. Bosturteko bakoitzean Ekarpen Ekonomikoa kalkulatu eta adosten da[1].

Aurrekariak aldatu

Gaztelak konkistatu ondoren, erregeak Gorteak deitzeko ahalmena izan zuen Nafarroan, erregeari erreinura jotzeko, monarkari interesatzen zitzaizkion beharrezko funtsak lortzeko. Deialdian bertan erregeari dohaintza edo zerbitzua eskatzen zitzaion, erresumak borondatez onar zezan. Hura onartzeko, erresumak eskatzen zuen Gorteek berek uste zituzten laidoak eta kontraforuak konpon zitezela. Erresumak, Gorteetan bildurik, zenbatekoa zehazten zuen.

Izaera boluntario eta laidoen konpontzaile honek gorabeherak izan zituen eta 1801eko deialdia bezalako muturreko gertakariak ezagutu zituen, Godoyk gobernatzen zuelarik, foru sistemaren etsai deklaratua, non dohaintza onartzeko Gorteen bilera bakarrik baimendu zen[2].

Bilakaera historikoa aldatu

Lehen Karlistaldiaren amaiera 1839an iritsi zen, Bergarako Besarkadarekin. Espartero jeneralak proposatuta, Madrilgo gobernuak, 1839ko urriaren 25eko Legearen bidez, Foruak berretsi zituen batasun konstituzionalaren barruan, baina aldatzeko betebeharra ezarri zuen, foru-probintziei entzun ondoren. Foruen aldaketa hau 1841ean gauzatu zen Nafarroan, Foruak Eraldatzeko Legearekin, abuztuaren 16ko Lege Hitzartua bezala ezagutua, erresumaren abolizioa suposatzen zuena, gainontzeko foru probintziek ez zuten eraginik izango 1878an, Ekonomia Itunaren jaiotze data, indargabetu zen arte.

Hitzarmen Ekonomikoa Foruak Aldatzeko Legean dago jasota. Horrela, 1841etik aurrera, foru-dohaintza derrigorrezkoa eta kalkulu objektibokoa da. Hala ere, Nafarroaren eskumenen eta ekarpenaren izaera baketsuaren aitorpen xehatua botere zentralak egin zuen pixkanaka.

1841eko Foruak Aldatzeko Legeak, bere 16tik 24ra bitarteko artikuluetan, Hitzarmenaren ernamuin materiala osatzen duten aduana eta zerga xedapen ezberdinak ezartzen ditu: Aduanak Pirinioetara lekualdatzen dira, Gobernu zentralak tabakoaren salmenta kontrolatzen du Nafarroarako 87.537 errealen truke, Nafarroari ematen zaion estankoa ezartzeko gatz merkataritzaren askatasuna indargabetuta geratzen da, era berean paper zigilatua eta bolbora eta sufrearentzako estankoa erabiltzetik salbuesten da. Zuzeneko kontribuzioa 1.800.000 erreal dira, 300.000 gutxiago bilketa- eta porrot-gastuengatik, eta aldagai bat, kultu eta klero bakoitzeko, 1.500.000 inguru.

1849eko Hitzarmena aldatu

1830eko hamarkadan gertatutako eliza-desamortizazioekin, Espainiako gobernuak «kultuaren eta kleroaren aurrekontu-beharrei erantzuteko» konpromisoa hartu zuen». Lege Itundua aldarrikatu zenean, gai hori ez zegoen erabat araututa, eta arazo larria planteatzen zion Nafarroako zerga-autonomiari, ustez garrantzitsua zen diru-kopuru baten aurrean. 1845eko Estatuko aurrekontu orokorren legeak, Nafarroako Diputazioaren iritziz, «gehiegi eskatzen zion probintzia honi», 1846. urtearen hasieran gobernu zentralarekin negoziazioak hasiz. 1849ko irailaren 22ra arte ez zen akordiorik lortu, Nafarroaren ekarpen hori urtean 3.600.000 errealekoa izango zela ezartzen zuen errege-dekretu bat aldarrikatuz[3][4].

1877eko Hitzarmena aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Gamazada»
 
Foruen monumentua Iruñeko Sarasate pasealekuan, Gamazada ren ostean egina.

Canovas del Castilloren foruen aurkako erasoa, karlismoaren porrotaren ondoren, Nafarroan estatuko zerga orokorrak ezartzeko ahaleginean gauzatu zen. Horren aurkako Probintziako Aldundiak ekarpenaren berrikuspenari amore eman behar izan zion, Tejada-Valdonserako Hitzarmena deiturikoan, negoziatzaile errealaren izena.

1877an ekarpena 8.000.000 errealetan finkatzen da, hau da, 2.000.000 pezetatan, kontribuzio guztiak, zuzenekoa eta aldakorra bateratuz. Berrikuspen horrek ez zituen plan zentralistak aldatu: 1893ko estatuko aurrekontuak zerga-uniformetasuna ezartzen saiatzen ari ziren berriro. Gobernuaren proiektuak erreakzio instituzional eta herrikoi handia eragin zuen Nafarroan, Gamazada izeneko mugimendua. Azkenean, ez zen gauzatu Espainiako gobernuaren asmoa[5][4].

1927ko Hitzarmena aldatu

Berrogeita hamar urtez aldaketarik gabe egon ondoren, 1927an Hitzarmen Ekonomiko berri bat onartu zen, Primo de Riveraren diktaduran. Hitzarmen horrek, lehen aldiz, bere itunpeko izaera eta Nafarroaren autonomia fiskala onartzen ditu. Ekarpena 4.600.000 pezetara pasa zen, eta arau harmonizatzaileak ezarri ziren hainbat zergatan. Esan daiteke gaur egun definitzen duten ezaugarriak dituen lehen Hitzarmen Ekonomikoa dela[6][7][4].

1941eko Hitzarmena aldatu

1941ean, Gerra Zibilak, diru-bilakaerak eta Larrazen 1940ko zerga-erreformak sortutako egoerak zerga-araudia harmonizatzera eta ekarpena 21.000.000 pezetara igotzera behartu zuten. 1941eko azaroaren 6an sinatu zen, eta berrikuntza juridiko bat gehitu zen, eraginkorra izan ez zena. Berrikuntza horren arabera, desadostasunik izanez gero, egoitza Madrilen izango zuen Arbitraje Batzorde bat egongo zen, «Ogasun Ministerioko ordezkari batek, Aldundiko beste batek eta Auzitegi Goreneko magistratu izan arren Gobernuak xede horretarako izendatutako hirugarren batek osatua. Honek, beraz, gehiengoa zuen. Baina Batzarra Aldundiak eskatuta baizik ez litzateke bilduko.» Aldundiak, egoera kaltegarri horren aurrean, beste baliabide batzuk bilatu zituen arazoak konpontzeko[8][9][4].

1969ko Hitzarmena aldatu

16/1969 Lege Dekretua Hitzarmena frankismo garaian egokitu zen, foru-araubide pribatiboa indartuz eta 1957ko eta 1964ko zerga-erreformetara egokituz. Ekarpen ekonomikoaren zenbateko bakarra aldatzeko berritasuna sartu zuen, hiru kontzeptu ezartzeko: 230 milioi pezetako finko bat, Enpresen Trafikoaren gaineko Zerga Orokorraren eta Luxuzko Zergaren etekinen urteko konpentsazio bat, eta, azkenik, konpentsazio bat, Nafarroan zergak ordaintzen zituzten eta estatua ordaintzen zuten enpresek esportazioagatik egiten zuten desgrabazioagatik[10][11][4].

1990eko Hitzarmena aldatu

Gaur egun indarrean dagoen Hitzarmena 1990eko abenduaren 26an onartu zen 28/1990 Legearen bidez, hainbat faktoreren ondorioz, hala nola NFEBHLOren 45. artikuluaren aplikazioa, 1981eko Euskal Itunean izandako bilakaera eta Espainiako erreforma fiskalekin izan beharreko harmonizazioa[12]. Hitzarmen hori gerora aldatu egin da 1993, 1998, 2003, 2007, 2015 eta 2022an[13][4].

1990eko Ekonomia Hitzarmenaren xehetasunak aldatu

Elementu harmonizatzaile orokorrak hauek dira:

  • Terminologia eta kontzeptuak Zergei buruzko Lege Orokorrera egokitzea.
  • Estatuko gainerako lurraldeetan dagoen presio fiskal eraginkorra baino txikiagoa ez den presio fiskal eraginkorra ezartzea eta mantentzea.
  • Espainiako lurralde osoan pertsonen, ondasunen, kapitalen eta zerbitzuen zirkulazio- eta kokapen-askatasuna errespetatzea eta bermatzea.
  • Lurralde erkideko jarduera ekonomikoen sailkapen bera erabiltzea informazio-trukea errazteko.

Subjektu pasiboak bi lurraldeetan eragiketak egiten baditu eta 10 milioi euroko negozio-zifra gainditzen badu (zenbateko hori 1990az geroztik handituz joan da), lurralde bakoitzean lortutako negozio-zifrak markatzen duen proportzioan ezarri behar du tributazio-zifra erlatiboa bi administrazioetan. Eragiketen kokapenak ezberdintasunak ditu sektore ekonomikoaren arabera.

Estatu espainiarrean bost administrazio fiskal daude: Nafarroakoa, erregimen komunekoa eta itunpeko foru lurraldeetako hirurak. Hitzarmen Ekonomikoak Nafarroaren eta erregimen komunaren arteko harremana harmonizatzen du soilik, eta ez dago Nafarroaren eta Foru Aldundien arteko harremana protokolizatzen duen antzeko tresnarik. Harreman horietarako, Hitzarmen honetan xedatutakoa aplikatu behar da.

Aurreko hitzarmenetan zegoen Arbitraje Batzordearen erakundea berritu da, bi administrazioen artean egon daitezkeen interpretazio-desberdintasunak ebazteko enkarguarekin. Erakunde hau 1927ko Hitzarmenean sortu zen.

Ekarpen ekonomikoa zehazteko, lehenik eta behin, Estatuaren gastu guztiak hartu behar dira kontuan. Gastu horietatik bereizi egiten dira bereganatu gabeko kargak, estatuaren eskumen esklusiboak direlako, eta bereganatutako kargak, Foru Komunitateak dagoeneko erabiltzen dituen eskumenei dagozkienak. Bereganatu gabeko kargak egozpen-indize batez biderkatzen dira, eta ekarpen osoa egiten da.

Egozpen-indize hori % 1,6an dago ezarrita, Nafarroako errenta Estatuko errenta orokorrarekiko sortzen den proportziotzat hartzen baita. Hainbat kalkulu-metodo argitaratu dira, baina, azken batean, horien zenbatekoa politikoagoa da ekonometrikoa baino. Foru Parlamentuaren proposamena % 1,35ekoa zen eta Ogasun Ministerioaren proposamena % 1,62koa.

Azkenik, ekarpen osoari zenbait doikuntza finantzario eta konpentsazio hitzartu egiten zaizkio ekarpen likidoa zehazteko.

Kalkuluen konplexutasuna dela eta, bost urtean behin egiten dira eta hurrengo urteetan eguneratu baino ez dira egiten. Kalkuluaren urteei "oinarri-urteak" esaten zaie.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «Convenio Económico. Cálculo de la aportación - navarra.es» www.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  2. ↑ Pérez, Rafael D. García. (2002). «El Consejo Real de Navarra, entre el derecho del rey y las libertades del reino (1800-1836)» Anuario de historia del derecho español (72): 125–200. ISSN 0304-4319. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  3. ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | CONVENIO DE 1849. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  4. ↑ a b c d e f Alli Aranguren, Juan Cruz. (2010). Los convenios económicos entre Navarra y el Estado : de la soberanía a la autonomía armonizada. Gobierno de Navarra ISBN 978-84-235-3212-4. PMC 656502383. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  5. ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | CONVENIO DE 1877. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  6. ↑ «Convenio Económico. Los Convenios - navarra.es» www.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  7. ↑ Rubio, Francisco Miranda. (1989). «El convenio económico entre Navarra y el Estado de 1927» Estudios de ciencias sociales (2): 173–211. ISSN 1131-6632. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  8. ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | CONVENIO DE 1941. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  9. ↑ Ibáñez, Juan Jesús Virto. (1990). «El Convenio económico de 1941 entre Navarra y el Estado» Estudios de ciencias sociales (3): 147–160. ISSN 1131-6632. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  10. ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | CONVENIO DE 1969. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  11. ↑ Turrillas, Juan Cruz Alli. (2003). «El Convenio Económico de 1969 visto por uno de sus actores» Príncipe de Viana 64 (228): 219–234. ISSN 0032-8472. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  12. ↑ Tajadura, Jaime Ignacio del Burgo. (1991). El convenio económico entre el Estado y Navarra de 1990. ISBN 978-84-505-9994-7. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) https://navarracapital.es/humans.txt. (2022-03-31). «El Parlamento aprueba la modificación del Convenio sin el apoyo nacionalista» Navarra Capital (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nafarroako_Foru_Komunitateko_Ekonomia_Hitzarmena&oldid=9179499"(e)tik eskuratuta